Kobieta w Islamie. Koran o kobiecie

We współczesnym, pluralistycznym świecie, jedną z największych religii jest islam, który liczy około 1,7 miliarda wyznawców. Jedną z  cech, które charakteryzują tę religię jest brak wyraźnego rozróżnienia między tym, co boskie, a  tym, co świeckie. Podobnie jest także w rozumieniu sfery małżeńskiej i rodzinnej, w tym w rozumieniu płciowości. W islamie rodzina jest instytucją boską, a małżeństwo jest jedyną formą legitymizacji związku osób przeciwnej płci¹²². W  islamie małżeństwo jest fundamentem rodziny, która z kolei jest fundamentem społeczeństwa. Stąd prawnicy islamscy mówią nawet o  powinności zawarcia małżeństwa, bowiem życie w  związku małżeńskim jest normą¹²³.

Islam, jak większość wielkich religii, nie jest wyznaniem monolitycznym. Nie posiada więc jednej, zwartej i  uniwersalnej dla wszystkich wierzących doktryny. Już prorok Mahomet miał określić liczbę wszystkich przyszłych sekt i odłamów w islamie na 73. Okazuje się, że nurtów, odłamów i sekt islamu jest znacznie więcej, co dodatkowo znacznie utrudnia rozpoznanie istotnej dla tej religii nauki o kobiecości¹²⁴.

Koran o kobiecie

Główną postacią islamu jest Mahomet — zniekształcona na Zachodzie forma imienia: Muhammad Ibn Abd Allah. Muhammad znaczy dosłownie „wychwalany, sławiony” (w domyśle: przez Boga). Niekiedy proroka islamu nazywa się imieniem Ahmad — to stopień wyższy przymiotnika i znaczy tyle, co „jeszcze bardziej chwalony”. W tradycji muzułmańskiej Mahomet jest uważany za wysłannika Boga (arab. rasul) oraz proroka (nabi). Istotne znaczenie dla islamu jako religii i cywilizacji ma Koran. Zawarte w nim objawienia stanowią podstawę wszystkich elementów islamu: jego praw, ustroju społecznego, politycznego i religijnego, kultury, sztuki i  nauki. W  nim także zawarte są podstawowe założenia dotyczące kształtowania życia religijnego i  relacji między bliskimi w  rodzinie. Koran także ustala miejsce kobiety w rodzinie, w religii i w świecie. Zawiera on objawienia jedynego Boga, Allaha. Poczynając od roku 610 anioł Gibril regularnie przekazywał prorokowi Mahometowi objawienia Boskie, które zostały zebrane, opracowane i ułożone po śmierci Proroka. Zawarte zostały w nim istotne elementy doktrynalne, które budzą nieustannie wątpliwości interpretacyjne. Z  tego powodu w  islamie powstała ogromna literatura interpretującą świętą księgę i jej zawartość. Zrozumiałe jest istnienie egzegezy świętych tekstów, które nie mogą być poddane modyfikacjom, bo cieszą się wyjątkowym autorytetem, uświęconym boskim pochodzeniem¹²⁵.

Koran nie mówi wprost o statusie kobiety, lecz wynika on bezpośrednio z rozporządzeń Świętej Księgi, która określa jej rolę i prawa w ramach małżeństwa i rodziny. I tak np. „kobieta rozwiedziona ma prawa równe swoim obowiązkom, zgodnie z  uznanym zwyczajem. Mężczyźni mają nad nimi wyższość” (Koran II, 228). Wzywa się mężczyzn: „Żeńcie się zatem z kobietami, które są dla was przyjemne — z  dwoma, trzema lub czterema. Lecz jeśli się obawiacie, że nie będziecie sprawiedliwi, to żeńcie się z jedną albo z tymi, którymi zawładnęły wasze prawice” (IV, 3). Małżeństwo ma wiązać się z odpowiednim darem dla kobiet: „I dawajcie kobietom wiano jako dar. Jeśli one jednak są dobre dla was i użyczą wam cośkolwiek innego, to jedzcie to dla zdrowia i pomyślności” (IV, 4). Potomstwo męskie jest traktowane jednak wyraźnie w sposób uprzywilejowany: „I daje wam Bóg przykazanie, co do waszych dzieci: synowi przypada udział podobny do udziału dwóch córek. A jeśli będzie córek więcej niż dwie, to pozostanie im dwie trzecie z tego majątku; a jeśli będzie tylko jedna, to dla niej będzie połowa” (IV, 11). Koran podaje uzasadnienie wyższości mężczyzn: „Mężczyźni stoją nad kobietami ze względu na to, że Bóg dał wyższość jednym nad drugimi, i ze względu na to, że oni rozdają ze swojego majątku. Przeto cnotliwe kobiety są pokorne i zachowują w skrytości to, co zachował Bóg. I napomnijcie te, których nieposłuszeństwa się boicie, pozostawiajcie je w łożach i bijcie je! A jeśli są wam posłuszne, to starajcie się nie stosować do nich przymusu” (IV, 34). Kobiety mają — z  nakazu Proroka — unikać przypadkowego nawet spotkania z obcym mężczyzną: „O proroku! Powiedz swoim żonom i swoim córkom, i kobietom wierzących, aby się szczelnie zakrywały swoimi okryciami. To jest najodpowiedniejszy sposób, aby były poznawane, a nie były obrażane” (XXXIII, 59)¹²⁶.

Mahomet zapytany, kogo należy otaczać na świecie największym respektem, odpowiedział trzykrotnie: „Własną matkę”. Przez całe wieki islam wskazywał na „cztery doskonałe kobiety”. Były to: Maria — Matka Jezusa, będącego według islamu Wysłannikiem Boga (ale nie Bogiem!); Chadidża — żona Mahometa; Fatima — jego córka; oraz Asiya — córka faraona, która uratowała Mojżesza od śmierci, którą chciał zadać dziecku mściwy władca Egiptu. Wiarę i poświęcenie kobiet powinni naśladować wszyscy ludzie (a zatem i mężczyźni)¹²⁷.

Fragment pochodzi z książki: ks. Andrzej Zwoliński Kobieta silna płeć ISBN: 978-83-7720-393-4 wyd.: Wydawnictwo PETRUS 2015

Na Koranie zbudowany jest i z niego wynika tzw. szariat — błędnie tłumaczony na języki europejskie jako „prawo muzułmańskie”. Szariat to znacznie szersze pojęcie, a  oznacza Boże wskazania, które są zawarte w  objawieniu zesłanym w Koranie i objaśnionym w tradycji Proroka. Jego celem jest prowadzenie człowieka do zbawienia przez ukazanie mu właściwego postępowania. Dotyczy on zarówno wskazań co do właściwej relacji człowieka z Bogiem, a więc mówi np. jak i kiedy oraz gdzie się modlić, jak świętować. Ale zawiera też zalecenia dotyczące relacji człowieka z  innymi ludźmi, w  tym także w  obrębie rodziny i  z  najbliższymi. Źródłem szariatu są święte teksty Koranu i tradycja Proroka, a także narzędzia dżihadu, czyli wysiłek intelektualny, który polega na rozumowaniu przez analogię (kijas) oraz sięgnięcie do ostatecznych wyników interpretacji uczonych (idżima). Z różnego rodzaju podejścia do źródeł szariatu wynikają bardziej konserwatywne lub bardziej liberalne wnioski, różnicujące się w różnych nurtach i tradycjach islamu¹²⁸.

Pomimo tego, że mężczyzna w Koranie zajmuje pozycję wyższą niż kobieta, co wiąże się z jego szczególną odpowiedzialnością za rodzinę (zabezpieczając status materialny dzieciom i gwarantując kobiecie standard życia do jakiego przywykła w swoim domu oraz troszcząc się o niezamężnych i  nieżonatych krewnych), status kobiety z  okresu przedmuzułmańskiej Arabii znacznie się polepszył. Koran zlikwidował praktyki zakopywania żywcem dziewczynek, które wówczas nie były upragnionym potomstwem. Religijnie zrównał kobietę z  mężczyzną, stanowiąc: „Ktokolwiek pełni dobre dzieła — mężczyzna czy kobieta (...) tacy wejdą do Ogrodu i nie doznają niesprawiedliwości” (IV, 124). Kobieta uzyskała prawo do posiadania majątku. Określono warunki wielożeństwa i rozwodu, które — chociaż są dopuszczalne — nie są pochwalane¹²⁹.

¹²² J. Van Ess, Islam, w: Pięć wielkich religii świata, red. E. Brenner -Traut, tłum. J. Doktór, Pax, Warszawa 1986, s. 73—78.

¹²³ N. Abu Tabak, Rodzina najważniejsza po Bogu, w: Drogi do Boga, red. B. Deskur, T. Królak, Edycja Świętego Pawła, Częstochowa 2011, s. 129 nn.

¹²⁴ Zob. Z. Landowski, Islam. Nurty, odłamy, sekty, Książka i Wiedza, Warszawa 2008, s. 7— 14.

¹²⁵ J. Danecki, Podstawowe wiadomości o islamie, t. 1, Dialog, Warszawa 1998, s. 22—26, 54—86.

¹²⁶ K. Kościelniak, Tematyczna konkordancja do Koranu, Wydawnictwo UNUM, Kraków 2006, s. 148—154.

¹²⁷ E. Sakowicz, Kobieta na tle religii Chin oraz islamu, „Misje Dzisiaj”, 2014, nr 3, s. 33.

¹²⁸ A. Skowron-Nalborczyk, Dżihad genderowy, „Więź”, 2014, nr 1 (655), s. 95—96.

¹²⁹ M. Klocker, M. i U. Tworuschka, Etyka wielkich religii. Mały słownik, tłum. M.M. Dziekan, M. Mejor, P. Pachciarek, Verbinum, Warszawa 2002, s. 43.

opr. ab/ab