Losy relikwii św. Augustyna

Św. Augustyn zmarł 28 sierpnia 430 r. w Hipponie (Hippo Regius), w północnej Afryce, na terenie dzisiejszej Algierii, w czasie oblężenia miasta przez Wandalów. Gdzie został pochowany, nie wiemy. Jego relikwie znajdują się w północnych Włoszech w bazylice św. Piotra w Pawii, gdzie zostały przywiezione z Sardynii w VIII w. Kiedy i dlaczego znalazły się na Sardynii, dokładnie nie wiadomo. Można przypuszczać, że ciało św. Augustyna zostało złożone w Hipponie w katedrze, którą była Basilica Pacis. Oficjalny kult świętego sięga pontyfikatu Bonifacego II (530-532). Jednakże z Vita Augustini — biografii napisanej przez Possydiusza nie później niż 9 lat po śmierci Augustyna — dowiadujemy się, że już za życia cieszył się on wielkim uznaniem zarówno w swojej diecezji, jak i w całym Kościele powszechnym, w którym zasłynął jako nauczyciel i obrońca wiary katolickiej. Poświadcza to już w r. 431 papież Celestyn I, z którym Augustyn prowadził korespondencję, głównie na temat herezji pelagianizmu. Rok po śmierci biskupa Hippony papież w jednym ze swoich listów pisał z uznaniem o jego mądrości i poprawności jego nauczania, nazywając go wręcz jednym ze swoich najlepszych nauczycieli (por. Ep. 21, w: PL 50, 528-537). Mając więc na uwadze sławę, jaką cieszył się Augustyn w chwili śmierci, należy przypuszczać, że jego grób, podobnie jak groby innych ówczesnych Ojców Kościoła, od samego początku otaczany był czcią należną relikwiom świętych.

O losach jego relikwii dowiadujemy się po raz pierwszy od św. Bedy Czcigodnego, który w 725 r. w Chronicon de sex aetatibus mundi pisze: «Liutprand, wiedząc, że po splądrowaniu Sardynii Saraceni mieli przypuścić atak również tam, gdzie przeniesione zostały kości św. Augustyna, za pośrednictwem posłów nabył je za wielką cenę i kazał przewieźć do Pawii, gdzie złożył je z czcią należną tak wielkiemu Ojcu». Świadectwo Bedy jest o tyle wiarygodne, że wydarzenia, o których opowiada, miały miejsce za jego życia (673-735). Relikwie musiały zatem dotrzeć do Pawii między r. 712, kiedy Liutprand rozpoczął panowanie, a r. 725, kiedy Beda pisał swoją kronikę. Skądinąd wiadomo, że Saraceni plądrowali wybrzeża Sardynii w latach 721-722. Przyjmuje się zatem, że relikwie św. Augustyna przywieziono do Pawii ok. r. 722.

O tym, kiedy relikwie zostały przewiezione na Sardynię i gdzie były złożone, brakuje świadectw. Gdy Beda Czcigodny pisze, że szczątki św. Augustyna wywieziono z Hippony, aby je uchronić przed barbarzyńcami, prawdopodobnie ma na myśli podbój afrykańskich wybrzeży Morza Śródziemnego przez Arabów w latach 640-704. W 698 r. padła Kartagina i wygasły wszelkie nadzieje na odzyskanie tych terytoriów przez chrześcijan. Być może relikwie biskupa Hippony zostały przewiezione na Sardynię właśnie wtedy.

W Pawii relikwie św. Augustyna złożono w kościele pw. św. Piotra in Ciel d'Oro, ale przez wiele stuleci nie było wiadomo, gdzie dokładnie zostały umieszczone. Tradycja podawała, że znajdują się w krypcie w pobliżu ołtarza. W 1695 r. podczas prac remontowych pod kościołem zburzono mur, na którym opierał się ołtarz, i odkryto za nim marmurowy sarkofag ze srebrną urną zawierającą szczątki świętego. Przeprowadzone niedawno badania wykazały, że urna pochodzi z VIII w.

Gdy w r. 1733 wybuchła wojna o sukcesję polską między zwolennikami Stanisława Leszczyńskiego i Augusta III, walki toczyły się również w północnej Italii. Bazylika św. Piotra w Pawii została wówczas zamieniona we francuski szpital wojskowy, a relikwie św. Augustyna przeniesiono z obawy przed profanacją do miejscowej katedry. W 1786 r. znalazły się one w pojezuickim kościele Il Gesù, którym opiekowali się augustianie. Tam pozostały do r. 1900, kiedy z woli mieszkańców miasta powróciły do bazyliki św. Piotra.

Dziś relikwie św. Augustyna przechowywane są w wykonanej w 1833 r. urnie z pozłacanego brązu i kryształu, która podczas papieskiej wizyty była ustawiona przed prezbiterium. Od r. 1900 znajduje się ona w monumentalnym sarkofagu, zwanym Arką św. Augustyna, w srebrnej szkatule z VIII w. — tej samej, którą odnaleziono w 1695 r. i którą prawdopodobnie polecił wykonać sam Liutprand.

Arka powstała w drugiej połowie XIV w. Prawdopodobnie jest dziełem czterech nieznanych artystów, późnogotyckich rzeźbiarzy, którzy przedstawili na niej główne sceny z życia świętego, jego pośmiertny tryumf w niebieskim Jeruzalem, a także cuda przypisywane jego wstawiennictwu. Ponadto arka obrazuje całe chrześcijańskie universum: apostołów, papieży, Ojców Kościoła, a także alegorie cnót kardynalnych i teologalnych.

opr. mg/mg