Wartości w życiu człowieka i jego życie rodzinne

1. Rozumienie wartości i ich klasyfikacje

Wartości są tak wielopostaciowym zjawiskiem, że można ukazywać coraz to inne aspekty w zależności od punktu widzenia i metody badań. Można się bowiem nimi zajmować z pozycji filozofa, psychologa, etnografa, antropologa kulturowego, socjologa czy ekonomisty. Jednak w ramach opracowania podjęto problematykę z psychologicznego aspektu tego, co nazywamy wartością.

Wartość można rozważać jako zjawisko wyboru celu, dążeń, oraz ustosunkowanie się do tego celu, selekcji alternatywnych dążeń w określonej sytuacji psychologicznej, selekcji potrzeb, środków działania.

W samej psychologii autorzy określają kilka stanowisk w opisywaniu wartości. A. Meinong łączył wartości z emocjami. Jeśli stwierdzeniu istnienia czegoś towarzyszy uczucie przyjemne wówczas przeżywamy wartość dodatnią, a jeśli uczucie nieprzyjemne - przeżywamy wartość ujemną. Wartość w tym ujęciu była wyrazem subiektywnych przeżyć uczuciowych.

Z kolei R. Linton zauważył, że drogą analizy rozumowej można uchwycić wspólny element szeregu sytuacji, czyli wartości. Oznacza to, że rzecz jest dobra jeśli spełnia definicję własnego pojęcia.

Natomiast Matusewicz cytując Weiskopfa stwierdza istnienie trzech odmiennych ujęć wartości: naturalistycznej, humanistycznej i ontologicznej. Ujęcie naturalistyczne polega na tym, że w badaniach wykorzystuje się wyobrażenie i pojęcia z nauk przyrodniczych, a zwłaszcza fizyki i biologii. Podejście humanistyczne charakteryzuje się uwzględnieniem całokształtu doświadczenia ludzkiego wewnętrznego i zewnętrznego opierającego się nie tylko na doznaniach zmysłowych, ale także na refleksji, wczuwaniu się, przewidywaniu następstw i akceptowania wartości. Ujęcie ontologiczne charakteryzuje się transcendencją wobec doznań zmysłowych, refleksji opartych na doświadczeniu. Jest to próba opisania wartości na podstawie analizy samego bytu. Można by jeszcze szerzej omawiać problematykę wartości w ujęciu Weiskopfa, jednak nie to jest celem opracowania.

Niezależnie od przedstawienia wielu punktów widzenia zjawiska wartości - z rozważań tych nie wynika definicja wartości, ale raczej ich funkcja i rola w życiu rodziny.

Społeczeństwo, realizując określony ideał życia zbiorowego, opiera się na danych wartościach, które ten ideał charakteryzują oraz warunkują poziom intensywności w realizacji tego ideału. Wartości wyznaczają też standard wyboru indywidualnej drogi życia w ramach określonego społeczeństwa. Wartości również różnicują dążenia ludzi. Przyjmując rodzinę jako podstawową komórkę życia społecznego możemy wnioskować, że wartości analogicznie funkcjonują w rodzinie.

Małżonkowie lepiej się rozumieją, gdy wspólnie uznają podstawowe wartości. Wspólne wartości są czynnikiem trwałości i rozwoju małżeństwa w okresach kryzysów. Małżonkowie, dzięki tworzeniu wspólnej hierarchii wartości, budują między sobą głęboką więź, uznając jako wspólne wartości najważniejsze, w mniej istotnych uznają swoją odmienność, jak również szanują swoją różnorodność wartości najniższych w swojej hierarchii wartości mając świadomość ich ubogacającego wpływu na wspólnotę małżeńską.

W świecie mamy do czynienia z wartościami prezentowanymi przez kogoś lub przez coś. Wybierając daną wartość człowiek przypisuje ją komuś lub czemuś i w oparciu o nią wybiera między obiektami konkurencyjnymi. Przypisując wartość człowiek posługuje się oceną, za pomocą której ustala wartościowość obiektu. Mówiąc inaczej wartościujemy jeśli cenimy jedne rzeczy ponad innymi. Wartości można odnosić do rozumienia pewnego dobra dla jednostki lub społeczeństwa, które uważa się za godne realizacji.

Aby nie pogubić się w świecie wartości przyjęto próby klasyfikacji wartości. Najstarszy podział przedstawił E. Spranger uwzględniając zasadę różnic tematycznych. Podział ten zachowali również G. Allport i B. Vernon: wartości teoretyczne, ekonomiczne, społeczne, estetyczne, polityczne i religijne. Ossowski z kolei wprowadza podział na wartości odczuwane i wartości uznawane oraz (według innego kryterium) na wartości uroczyste i codzienne. Od dawna filozofowie mówili o absolutnych wartościach, od wieków też trwał spór o prawdę, dobro i piękno.

U wielu autorów można wyróżnić podział na wartości instrumentalne (czyli podstawowe) i ostateczne (czyli wyższe). Można też doszukiwać się podziału na wartości ogólne np.: wartości religijne, życie rodzinne, sukcesy zawodowe, dobrobyt materialny, uznanie społeczne, osiągnięcia naukowe, szlachetność osobista, uznanie społeczne, dobra kultury i sztuki, oraz wartości ważne w życiu rodzinnym np.: dobre wychowanie dzieci, dojrzała miłość, szczerość i zaufanie, umiejętność przebaczania, wierność, ojcostwo i macierzyństwo, serdeczność i czułość.

Ludzie są skłonni prawie wszystko wartościować niezależnie od posiadanej wiedzy o przedmiocie wartościowania, oraz od tego czy orientują się na obiekcie przypadkowo czy nie. Człowiek dokonuje podziału na rzeczy złe lub dobre, na przyjemne lub nieprzyjemne w odniesieniu prawie do wszystkiego: ludzi, ich uczynków, wyglądu, ukrytych cech, przejawianych zachowań, niewerbalnych sytuacji, idei i poglądów.

2. Wartości w życiu rodziny

Członkowie rodziny odnosząc się do rzeczywistości dokonują, ocen wartościujących, które mogą być pozytywne lub negatywne. Oceny jako sądy o rzeczywistości zakładają odniesienie do jakiegoś standardu funkcjonującego w rodzinie, jakiegoś fundamentu, do którego można się odwołać. Mówiąc inaczej do systemu wartości panującego w rodzinie. Ojciec K. Meissner wymienia podstawowe wartości, do których powinno nawiązywać wychowanie człowieka jako mężczyzny i jako kobiety: życie rodzinne, małżeństwo, miłość między ludźmi (rozumiana jako troska o drugiego człowieka) oraz życie ludzkie.

Jeśli w polu widzenia staje nie przedmiot materialny, ale osoba wtedy mamy do czynienia z wartościami etycznymi.

Ogromną część osobistego systemu wartości dziecko zdobywa w trakcie procesu wychowawczego w rodzinie. Niemal wszystko, co posiadamy w swojej dojrzałej osobowość zbudowane jest na jakimś fundamencie, który można osiągnąć przez rozmowę, dialog ze światem ludzi dorosłych. W procesie wychowania dziecko dochodzi do wiedzy i do akceptacji systemu wartości. Przez taki proces wychowania, którego nieodłącznym składnikiem jest rozmowa, rozwija się człowieczeństwo. Nie chodzi tu o samą wiedzę o wartościach przekazywaną w dialogu rodzinnym, ale o to, że w dialogu z rodzicami dziecko doświadcza akceptacji z ich strony, doświadcza tego, że naprawdę liczy się ono w oczach i w życiu rodziców.

Bibliografia

1. Matusewicz C. Psychologia wartości. Poznań 1975.
2. Ryś M. Psychologia małżeństwa. Otwock 1997.
3. Van der Poel C.J. W poszukiwaniu wartości ludzkich, Warszawa 1979.
4. Ossowski S. Z zagadnień psychologii społecznej, Warszawa 1967.
5. Pieter J. Oceny i wartości, Katowice 1973.
6. Wojciszke B. Wszechobecność wartościowania, (w:) Studia nad procesami wartościowania, B. Wojciszke (red.), Wrocław 1988.
7. Czapiński J. O naturze i funkcji procesów wartościowania, (w:) Studia nad procesami wartościowania, B. Wojciszke (red.), Wrocław 1988.
8. Meissner K. Płciowość człowieka w kontekście wychowania osoby ludzkiej, Poznań 1999.
9. Meissner K.Skąd się biorą dzieci?, Poznań 1999.
10. Tischner J.: Etyka wartooci i nadziei. (w:) Wobec wartości., D. Hildebrand, J. Kłoczowski, J. Paściak, J. Tischner (red.), Poznań 1982

opr. mg/mg