Praktyki religijne Polaków

Praktyki religijne Polaków

Tekst pochodzi z książki „Kościół i religijność Polaków” wydanej przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC praca zbiorowa pod redakcją ks. Witolda Zdaniewicza SAC i Tadeusza Zembrzuskiego , Warszawa 2000.

Praktyki religijne obowiązkowe

Publiczne praktyki religijne nadobowiązkowe

Praktyki religijne prywatne

Wspólnota religijna

Przynależność do Kościoła, wspólnoty religijnej

Wnioski

Rodzaje praktyk religijnych

Wyrazem więzi z Bogiem w życiu chrześcijanina są praktyki religijne. G. Le Bras dał następujące ich określenie: „jest to wypełnianie wszystkich czynności (jak przyjmowanie sakramentów, obecność na nabożeństwach), które prawo kanoniczne nakazuje lub doradza". Należą one do najbardziej eksponowanych składników religijności tradycyjnej.

Z socjologicznego punktu widzenia, praktyki religijne ujmowane są jako zachowania religijne, spełniane przez członków grupy religijnej. Nie oznacza to, że wszystkie one mają charakter zbiorowy czy publiczny. Niektóre z nich są w danej grupie religijnej spełniane indywidualnie i prywatnie. W socjologii religii istnieje podział na zachowania rytualne i instrumentalne. Trzeba zaznaczyć, że praktyki religijne, które będą przedmiotem naszej analizy, należą do pierwszej z nich. Zachowania rytualne stanowią uprzywilejowaną domenę instytucjonalizacji.

Różne są rodzaje praktyk religijnych. G. Le Bras, który dzieli je na:

1. obowiązkowe, w których wyróżnia się dwie kategorie: praktyki jednorazowe oraz regularne i nieregularne obowiązki religijne;

b) praktyki pobożne, zalecane przez Kościół lub wytwarzane samorzutnie w konkretnych środowiskach katolików.

Praktyki religijne obowiązkowe

Spośród wielu obowiązków religijnych, nałożonych przez Kościół na katolików, omówimy praktyki religijne obowiązkowe. Dzielą się one na dwie kategorie: praktyki jednorazowe oraz regularne i nieregularne obowiązki religijne.

Praktyki religijne, realizowane z reguły tylko jeden raz w życiu, wiążą się z pewnymi przełomowymi momentami w życiu jednostkowym i rodzinnym. Poza ślubem kościelnym, zaangażowanie się w tego rodzaju praktyki rozgrywa się na szczeblu, na którym podejmowanie decyzji nie ma charakteru osobistego. Akceptacja praktyk jednorazowych ukazuje minimalną więź z Kościołem, jaka jest podtrzymywana nawet przez te jednostki, które straciły kontakt z Kościołem, nie spełniając praktyk religijnych obowiązkowych.

W socjologii religii uwzględnia się głównie pięć praktyk religijnych jednorazowych: chrzest dziecka, pierwsza komunia święta, bierzmowanie, ślub kościelny i pogrzeb katolicki. Wszystkie te praktyki nie tylko świadczą o lojalności katolika wobec Kościoła, ale także wywołują pewne zmiany w jego sytuacji życiowej i rodzinnej.

Pierwszą z praktyk religijnych jednorazowych jest sakrament chrztu świętego. Jest on fundamentem całego życia chrześcijańskiego i etapem do innych sakramentów św. Przez chrzest zostajemy wyzwoleni z grzechu pierworodnego i zostajemy członkami Kościoła. Przyjmowanie chrztu jest praktyką powszechną wśród katolików w Polsce.

Drugą praktyką jednorazową jest pierwsza komunia św. Prawie wszyscy rodzice pragną, aby ich dzieci przystąpiły do pierwszej komunii św. Dzieci przystępują do pierwszej komunii św. w klasie drugiej szkoły podstawowej; przygotowanie dokonuje się w rodzinie i we wspólnocie parafialnej. Kiedy religia powróciła do szkól (od 1990 r.), przygotowanie to dokonuje się w wymiarze dwóch godzin w ramach katechezy szkolnej. Niezależnie od tego przez cały rok trwa przygotowanie w kościele, poprzez udział w liturgii, konferencjach i ćwiczeniach. Cały rok wypełniony jest przeżyciami wspólnotowymi, które angażują wszystkie dzieci i ich rodziców.

Jak wykazały badania, dla 92,5% pierwsza komunia św. odbyła się w dzieciństwie, a tylko dla 0,9% - nie w okresie dzieciństwa, natomiast nie dotyczy -6,6%. Interesujące jest, że zmienne demograficzno-społecznenie nie mają wpływu na zróżnicowanie stosunku badanych do tej praktyki jednorazowej. Uderza jedynie wysoki wskaźnik (16,1%) wśród osób z wykształceniem wyższym, których nie dotyczy ta praktyka.

Po pierwszej komunii św. organizowana jest uroczysta agapa rodzinna, na którą zaprasza się rodzinę i inne osoby. Obserwuje się współpracę rodziców z katechetą i duszpasterzem w przygotowaniu dziecka do pierwszej komunii św., póź niej ta współpraca nieco słabnie. Łączy się to z przekonaniem, że podstawowa formacja dziecka zostaje zakończona z chwilą odbycia spowiedzi i komunii św.

Trzecią praktyką jednorazową jest sakrament bierzmowania. Bierzmowani, jako dojrzali chrześcijanie, nawiązują bliższy i bardziej osobisty kontakt ze wspólnotą parafialną i poszczególnymi wiernymi, którzy zapraszani są do dzielenia się świadectwem wiary podczas spotkań poprzedzających bierzmowanie. Kontakt ten ma przede wszystkim ułatwić im formację do składania świadectwa w całym życiu chrześcijańskim i do apostolstwa. Badania wykazały, że 90,1% osób przystąpiło do bierzmowania, a 3,3% nie przystąpiło.

Czwartą praktyką religijną jest ślub kościelny. Nie mamy jednak danych statystycznych na ten temat, poza tymi, że dla badanych ważne jest zawieranie małżeństw w Kościele (tak twierdzi 80,6%, uzależnia od okoliczności - 12,7%, przeciwnego zdania jest 6,7%) oraz że przekonania religijne są ważne dla małżeństwa (68,6%), dla 13,8% częściowo są ważne. Natomiast przeciwnego zdania jest 15,2% respondentów.

Piątą i ostatnią praktyką jednorazową jest pogrzeb. W ramach badań nad religijnością przedstawiono respondentom do oceny znaczenie pogrzebu kościelnego. Jak wynika z badań, aż 86,1% z nich przywiązuje wielką wagę do pogrzebu kościelnego i uważa go za ważną przysługę oddaną zmarłemu. Tylko bardzo mała grupa osób (3,4%) nie ma takiego przekonania. Natomiast co 10 badany uzależnia to od okoliczności. Zmienne nie mają wpływu na zróżnicowanie stosunku badanych do znaczenia pogrzebu kościelnego. Jedyny wyjątek to wysoki wskaźnik (21%) wśród osób z wykształceniem wyższym, które uzależniają znaczenie pogrzebu od różnych okoliczności.

Ogólnie można stwierdzić, że spełnianie praktyk religijnych jednorazowych w Polsce jest bardzo wysokie. Nie wszystkie jednak wymienione praktyki jednorazowe są spełniane w tym samym stopniu. Po omówieniu praktyk religijnych jednorazowych, należy omówić praktyki regularne i nieregularne obowiązki religijne. Masowy udział Polaków w praktykach religijnych stanowi szczególną cechę polskiej religijności. Z punktu widzenia modelu religijności udział ten traktuje się jako pozytywne kryterium żywotności i przynależności do Kościoła. W badaniach socjologicznych nad praktykami religijnymi bardziej jednak zwraca się uwagę na ich aspekty ilościowe niż jakościowe. Zatem, można postawić ogólną hipotezę, że im częstszy udział w praktykach religijnych, tym silniejszy związek badanych z religijnością instytucjonalno-wspólnotową. Uczestnictwo w niedzielnej mszy św. jest nie tylko wypełnieniem nakazu obowiązku, ale regularnie odnawianą przynależnością do Kościoła

Materiały empiryczne dotyczące uczestnictwa w niedzielnej mszy św. zostały zgromadzone w oparciu o deklaracje respondentów.

Jak wynika z badań, wskaźnik praktykujących raz lub kilka razy w tygodniu wynosi 52%. Spośród ogółu badanych 23,2% uczęszcza na mszę św. raz w miesiącu, a 15,6% kilka razy w roku. Natomiast grupa praktykujących rzadko stanowi 4,3%, a nie praktykujących 3,6%. Od strony formalnej, katolicy nie spełniający obowiązkowych praktyk religijnych, są nadal członkami Kościoła, jednakże z własnej woli nie chcą już utrzymywać z nim łączności. Interesujące jest, że co 100 uczęszcza codziennie na mszę św.

Praktykujące raz lub kilka razy w tygodniu, są częściej kobiety niż mężczyźni, ludzie w kategorii powyżej 55 lat (66,7%), z wykształceniem podstawowym (57,4%) i ze środowiska wiejskiego (60,2%). Niepraktykujący zaś są częściej mężczyźni (5,3%), ludzie młodzi (18 - 25 lat - 5,2%), z wykształceniem wyższym (10%) i mieszkający w miastach powyżej 100 tys.

Udział katolików w praktykach kultowych, w tym we mszy niedzielnej, obwarowany jest stosownymi normami religijnymi i kościelnymi, do sankcji grzechu ciężkiego włącznie. Wiadomo jednakże, że norma nakazująca katolikom zachowania religijne może być akceptowana i oceniana przez nich z różnych punktów widzenia. Praktyki religijne są więc motywowane różnymi uzasadnieniami, nie zawsze o charakterze religijnym, dlatego im silniejsza jest motywacja religijna, tym większa jest szansa kontynuacji praktyk. Socjologowie religii wskazują jednak, że rzadko u podstaw zachowań kultowych leżą wyłącznie motywy czysto religijne. Znacznie częściej mamy do czynienia z tzw. „motywami mieszanymi", które są wypadkową współdziałania kilku motywów na jedno zjawisko (zachowanie). Dużą rolę odgrywa tu wychowanie rodzinne, typ środowiska społecznego, w którym żyją stale katolicy, spełniając praktykę niedzielną z różnych motywów.

Stan dominicantes dla całej Polski, jak wynika z naszych badań, wynosi 53,3%. W świetle innych badań - jak pisze W. Zdaniewicz - w porównaniu procentu dominicantes w poszczególnych parafiach z procentem dominicantes w całej diecezji, można zauważyć inną sytuację w parafiach miejskich, a inną w parafiach wiejskich. Parafie miejskie mają z reguły niższy wskaźnik dominicantes niż cała diecezja (np. Inowrocław, Wałbrzych, Częstochowa), natomiast wyższy procent mają parafie wiejskie (np. Szczecinki, Pniewo).

Publiczne praktyki religijne nadobowiązkowe

Przez publiczne praktyki nadobowiązkowe rozumiemy zalecane przez Kościół czynności religijne, wykonywane w parafiach jako ośrodkach kultu religijnego. Nie mają one charakteru obowiązkowego, a ich zaniechanie nie pociąga za sobą sankcji negatywnych.

W praktykach nadobowiązkowych, zwanych także pobożnymi, zaciera się element „osobowo-dobrowolny" i dlatego są one wyrazem intensywniejszego życia religijnego, w rzeczywistości są one jednak czynnościami dodatkowymi. Uczestnictwo w tych praktykach jest pomocnym środkiem do lepszego życia oraz może być dowodem żywotności religijnej.

Rodzaj praktyk nadobowiązkowych jest bardzo zróżnicowany - od publicznych do prywatnych, od ogólnokościelnych do regionalnych i od ściśle religijnych do zwyczajowo-towarzyskich. Wszystkie te praktyki mogą przybierać pewne zabarwienie kulturowe, narodowe czy też lokalne. Ograniczymy się tylko do udziału w pielgrzymkach, co do których zebrano potrzebne informacje religijne. Badania wykazały, że w dzieciństwie badanych była na pielgrzymce, a 3/4 nie brało udziału. Sytuacja diametralnie się zmienia, gdy respondent jest osobą dorosłą. Stwierdzono, że w ostatnich 6-8 latach 81,8% badanych nie było na pielgrzymce, zaś co 10 był jeden raz, a co 8 - kilka razy.

Dla pielgrzymów duże znaczenie odgrywa sam ośrodek jako centrum (miejsce) pielgrzymowania. Traktowane jest ono jako miejsce duchowej energii, w którym sacrum objawia się i oddziałuje indywidualnie na człowieka. Wiele ośrodków pielgrzymkowych jest także symbolem narodowej jedności Polaków i czynnikiem społecznej integracji, jak na przykład Jasna Góra czy Licheń. Jest to związane z historią i tradycją.

Do praktyk publicznych nadobowiązkowych należą także nabożeństwa pa-raliturgiczne: nieszpory, majowe, różańcowe, droga krzyżowa, gorzkie żale, które w mniejszym lub większym stopniu wypełniane są przez Polaków. Udział w tych praktykach świadczy o gorliwości religijnej i pogłębianiu religijności indywidualnej.

Praktyki religijne prywatne

Przez praktyki prywatne rozumiemy te czynności religijne, które są wykonywane przez całą rodzinę lub poszczególnych jej członków poza kościołem, najczęściej w domu rodzinnym.

U podstaw tego rodzaju praktyk religijnych tkwią przede wszystkim postawy osobiste, choć nie rozstrzyga się tym samym, w jakiej mierze te postawy zależą od osobistej decyzji jednostki, a w jakim stopniu zostały „wyuczone" w domu rodzinnym czy w innych grupach społecznych. Do analizy prywatnych praktyk religijnych wybrano takie wskaźniki, jak: modlitwę indywidualną w okresie dzieciństwa i dorosłości oraz symbole kultu religijnego w domu rodzinnym.

Modlitwa indywidualna, rozumiana jako pacierz codzienny, uchodzi w przekonaniu wiernych za elementarny obowiązek religijny katolika i stanowi ważny, niekiedy jedyny element wychowania religijnego dzieci w rodzinie. Modlitwa indywidualna jest w każdej religii podstawowym aktem kultu i w niej wyraża się osobowy kontakt Boga z człowiekiem. Człowiek zwraca się w niej do Boga jako dawcy wszelkiego dobra, a Bóg obdarza człowieka swą miłością i potrzebnymi łaskami. Problem tego osobowego spotkania, jego możliwości, istnieje w każdej formie autentycznej religijności, w doświadczeniu jednak chrześcijaństwa -w sposób zupełnie osobliwy. Codzienny pacierz uchodzi w przekonaniu znacznego odsetka katolików polskich, zwłaszcza w parafiach wiejskich, za elementarny obowiązek religijny katolika. Zaniedbanie tej praktyki pobożnej wielu katolików traktuje jako grzech ciężki.

Z badań wynika, że w dzieciństwie, gdy respondent miał 12 lat, codzienne odmawianie modlitwy było spełniane przez 46,8% badanych, raz lub kilka razy w tygodniu - 38,1%, zaś co najmniej raz w miesiącu - 4,7%, a kilka razy w roku modliło się 2,7% i tyleż samo rzadziej. Tylko 1,3% osób nie modliło się wcale. Na takie wskaźniki wpływ miało przede wszystkim wychowanie rodzinne. Tylko 0,1% respondentów nie znało swoich rodziców. W okresie dorosłości zmniejszyły się tylko o kilka procent wskaźniki odmawiania modlitwy i wzrosły o 3,3% nie modlących się wcale. Zmienne demograficzno-społeczne nie mają wpływu na zróżnicowanie stosunku badanych do odmawiania modlitwy, z wyjątkiem wysokiego wskaźnika (14,2%) wśród osób z wykształceniem wyższym, a także z dużych miast - którzy nie modlą się wcale. Socjalizacja rodzinna w dziedzinie życia religijnego ma swoje odzwierciedlenie w częstotliwości modlitwy. Rodzice są dla swoich dzieci najwcześniejszym modelem życia, a rodzina, szczególnie w środowisku tradycyjnym, posiada wyjątkowe warunki i szansę przekazywania swoim dzieciom religijnych wartości. Atmosfera domu rodzinnego i kult emblematów religijnych w domu ma swoje odzwierciedlenie w postawach religijnych dzieci.

Okazuje się, że zdecydowana większość dzieci wychowała się w domu rodzinnym, w którym w mieszkaniu był krzyż lub ikona (95,8%), a tylko 5,4% nie pamięta tego. Większość z nich (87%) także uczęszczała na naukę religii w okresie szkoły podstawowej, a 2,6% od czasu do czasu. Wyniesione wzorce z domu rodzinnego są w dalszym ciągu kultywowane prawie z identyczną intensywnością: 94% osób posiada obecnie w mieszkaniu krzyż, ikonę, obrazek święty. Zauważa się obecnie minimalne odchodzenie od tej praktyki przez młodzież (18 - 25 lat - 11,5%) i ludzi z wyższym wykształceniem (10,4%), szczególnie z miast powyżej 100 tyś. mieszkańców (13,4%).

Wspólnota religijna

Zainteresowania Kościołem jako wspólnotą religijną leżą u źródła socjologii religii. Szczególnie kościół parafialny jest miejscem, w którym w widzialny sposób realizuje się wspólnota Kościoła. W tej wspólnocie urzeczywistnia się zarówno sakramentalna, jak i mistyczna obecność Chrystusa. Cały Kościół Chrystusowy urzeczywistnia się w tego rodzaju wspólnotach i poprzez nie. Jan Paweł II mówi, że „parafia jest zbudowana na gruncie rzeczywistości teologicznej, jest ona bowiem wspólnotą eucharystyczną, czyli wspólnotą zdolną do sprawowania Eucharystii, będącej żywym źródłem jej wzrostu i sakramentalnym węzłem doskonałej komunii z całym Kościołem. Ta zdolność wynika z tego, że parafia jest wspólnotą wiary oraz wspólnotą organiczną, czyli taką, która składa się z wyświęconych kapłanów i z innych chrześcijan, w której proboszcz, reprezentujący biskupa diecezji, jest hierarchicznym ogniwem łączącym parafię z całym Kościołem partykularnym".

W rozważaniach socjologicznych bierze się pod uwagę widzialny kształt Kościoła bez sięgania do elementu tajemnicy, bez uwzględniania specyfiki sakralnego charakteru Kościoła, która jest dostępna przez wiarę. Socjologiczna analiza Kościoła ujmuje go jako przedmiot badania o tyle, o ile wyraża się on w określonych formach społecznych. Przynależność do Kościoła, rozpatrywana jako kategoria socjologiczna, nie stanowi zjawiska jednorodnego, daje się w niej wyróżnić poszczególne stopnie: od czysto formalnego uznania się za członka grupy, poprzez mniej lub bardziej pełne utożsamienie się z celami i wartościami reprezentowanymi przez grupę religijną, aż po całkowite i emocjonalne zjednoczenie się z Kościołem w wyniku uznania celów Kościoła za jednoznaczne ze swoimi.

Przyjęte założenia teoretyczno-metodologiczne i układ odniesienia dla wspólnotowo-instytucjonalnego parametru religijności Polaków, staną się podstawą dla analizy kolejnych zagadnień szczegółowych: przynależności do grupy religijnej, wyznania, więzi z Kościołem.

Przynależność do Kościoła, wspólnoty religijnej

Badając przynależność Polaków do Kościoła, w aspekcie socjologicznym, bierzemy za podstawę pojęcie grupy społecznej. Przedmiotem analizy będzie w pierwszej kolejności problem identyfikacji z Kościołem jako grupą. Chcąc być członkiem jakiejś grupy społecznej, trzeba mieć intencje przynależności do niej, przejawiać świadomość tej łączności i podzielać jej cele. Świadomość religijna obejmuje między innymi samoidentyfikację jednostki z Kościołem, grupą religijną. Pojęcie obiektu sakralnego jest odmiennie rozumiane, w zależności od wyznania, na przykład parafia, wspólnota, gmina, zbór. Badania świadczą o bardzo wysokim wskaźniku (93,9%) poczucia przynależności do grupy religijnej. Nie należy do Kościoła tylko 5,9% osób. Zmienne nie mają wpływu na zróżnicowanie stosunku badanych do przynależności do Kościoła jako grupy religijnej; jedyny wysoki wskaźnik nie-przynależności (14,3%) dotyczy osób z wykształceniem wyższym.

Interesujące jest pytanie, do którego wyznania obecnie należy respondent? Zdecydowana większość Polaków (91,8%) to katolicy, a 0,6% stanowią Świadkowie Jehowy. Inne wyznania to: prawosławie, polskokatolicy, protestantyzm, adwentyści (po 0,1%). Kościół rzymskokatolicki jest największy pod względem liczby wyznawców i posiada osobowość prawną, uregulowaną ustawą z 1989 r., chociaż jest obecny za ziemiach Polski od 966 r. Strukturę terytorialną Kościoła tworzy 13 metropolii oraz 40 diecezji, w tym jedna personalna - Ordynariat Polowy Wojska Polskiego. Świadomość więzi z Kościołem w Polsce posiada 90% Polaków. Więzi te są bardzo bliskie (12,1%), bliskie (43,1%) oraz luźne (34,8%). Biorąc pod uwagę ostatnie lata z życia religijnego Kościoła w Polsce, gdzie dominującą rolę odgrywały pielgrzymki apostolskie Jana Pawła II do Ojczyzny, trzeba stwierdzić, że duży jest zasięg wiernych, identyfikujących się z Kościołem polskim.

Zupełnie niezwiązanych ze swoim Kościołem jest tylko 2,6% - a 7,3% badanych nie dotyczy. Bardzo blisko czują się związani ze swoim Kościołem częściej kobiety niż mężczyźni, ludzie powyżej 46 lat, z wykształceniem podstawowym, mieszkający na wsi. Interesujące są przyczyny braku więzi z Kościołem. Respondenci wymieniali wystąpienie z Kościoła (0,8%), brak przyjęcia chrztu (0,2%) i inne. Istotnym wskaźnikiem identyfikacji i więzi respondentów z Kościołem, grupą religijną, jest zakres udziału w kulcie religijnym. Brak stałego związku z Kościołem macierzystym utrudnia znacznie rozwój świadomości religijnej, wyobcowuje ze wspólnoty religijnej. U osób dystansujących się od Kościoła życie religijne stopniowo słabnie. Taka sytuacja jest zjawiskiem częstym w miastach, w mniejszym stopniu pojawia się w środowisku wiejskim. Jedno z pytań dotyczyło częstotliwości uczęszczania do kościoła, gdy respondent miał 12 lat.

Jak wykazały badania, 4/5 badanych uczęszczało do kościoła raz lub kilka razy w tygodniu, a co najmniej raz w miesiącu co 12. Natomiast kilka razy w roku 3% i rzadko 2%.Wśród respondentów jest również grupa osób stanowiąca 2%, którzy w dzieciństwie codziennie chodzili do kościoła, i o połowę mniejsza, którzy nie chodzili. Przytoczone wskaźniki wyraźnie świadczą o podkreśleniu związku z Kościołem jako grupą religijną w latach dzieciństwa. Gdy skorelujemy wyniki badań z częstotliwością chodzenia rodziców do kościoła, gdy respondent miał 12 lat, to okazuje się, że wskaźniki te są prawie identyczne z częstotliwością chodzenia matki do Kościoła. Istniała między nimi silna zależność. Natomiast są niższe w stosunku do częstotliwości chodzenia ojca do kościoła raz lub kilka razy w tygodniu o 23%, i co najmniej raz w miesiącu -o 5%. Wzrastają zaś w stosunku do częstotliwości chodzenia do kościoła kilka razy w roku o 5,5%, rzadziej o - 1,4% oraz nigdy - o 2,2%. Oznacza to, że w procesie religijnej socjalizacji dziecka matka spełniała większą rolę niż ojciec.

Na podstawie powyższych wskaźników można przyjąć, że socjalizacja religijna w rodzinie ma duże znaczenie w kształtowaniu więzi z Kościołem, a rodzice pełnią niezastąpioną rolę w religijnej socjalizacji dziecka, przekazując im wartości i modele zachowań.

Wnioski

Przeprowadzone w niniejszym rozdziale analizy ograniczały się do części wskaźników, ustalonych w badaniach empirycznych. Niemniej pozwalają one na pewne stwierdzenia, dotyczące religijności indywidualnej Polaków.

1. W zakresie stosunku do wiary stwierdzono, że odsetki osób wierzących kształtują się na wysokim poziomie. Łączny wskaźnik dość religijnych (53,6%) i zdecydowanie religijnych (19,6%) wynosi 73,2%. Do niezdecydowanych zalicza się 19,7% badanych. Tylko 2,3% osób przyznaje się do ateizmu. Niewiara w Polsce jest zjawiskiem mało widocznym. Osiąga ona największy wskaźnik w kategorii wieku 18-25 lat. Polaków cechuje religijność indywidualna (53%) i ukształtowana przez Kościół (instytucjonalna - 39,7%). Większe nasilenie postaw wobec wiary występuje wśród kobiet niż wśród mężczyzn. Wykształcenie stanowi bardziej „globalną" zmienną religijności indywidualnej, niż inne cechy demograficzno-społeczne. Im wyższe wykształcenie, tym wyższy wskaźnik postaw niezdecydowanych i zdecydowanie niereligijnych.

2. Doświadczenie religijne jest znakiem bardziej indywidualnej religijności i obejmuje obszar osobistych uczuć, doświadczeń i nastrojów. Owe doświadczenie to związek sensu życia z wiarą w Boga, która w życiu codziennym stanowi dużą pomoc (58,4%). Centrum sensu przesuwa się z obszaru sacrum do sfery profanum. Doświadczenie religijne to również poczucie, odczucie bliskości Boga, którego doświadczyło 67% Polaków.

3. Poziom przekonań religijnych kształtuje się na wysokim poziomie. Wskaźnik przekonań w istnienie Boga wynosi 91,4%. Ujawnione wątpliwości lub negacja niektórych prawd wiary, szczególnie dotyczących eschatologii, wskazuje na zindywidualizowanie postaw religijnych wśród części badanych. Im bardziej prawda wiary jest praktyczna, czyli bardziej wiążąca życiowo człowieka, tym rzadziej jest akceptowana. Fakt występowania niższego poziomu wiedzy religijnej niż akceptacji wiary w świadomości Polaków potwierdza tezę, że akceptacja prawd wiary świadczy o słabości komponentu intelektualnego religijności.

4. Wiedza religijna, chociaż nie jest gwarantem wartości religijno-moralnej, lecz tylko sprawności umysłowej, niemniej może mieć pewien wpływ na życie religijne człowieka. Analiza stanu wiedzy religijnej wykazała, że jest ona zróżnicowana. Poprawną wiedzę o Jezusie Chrystusie, że jest Bogiem i Człowiekiem, posiada 26% respondentów. Braki w zakresie znajomości Osoby Jezusa Chrystusa stanowią słabą stronę indywidualnej religijności. 32% osób nie posiada Biblii.

5. Spełnianie praktyk religijnych jednorazowych jest bardzo wysokie. Do spełniania praktyk raz lub kilka razy w tygodniu przyznaje się 52% badanych, a 1% uczęszcza codziennie na mszę św. Praktykującymi raz lub kilka razy w tygodniu są częściej kobiety niż mężczyźni, ludzie w kategorii powyżej 55 lat z wykształceniem podstawowym i ze środowiska wiejskiego. Niepraktykujący zaś to częściej mężczyźni, ludzie młodzi (18-25 lat), z wykształceniem wyższym i mieszkający w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców. Codzienne odmawianie modlitwy w wieku 12 lat było spełniane przez 46,8%, a kilka razy w tygodniu modliło się 38,1% osób. W okresie dorosłości zmniejszyły się te wskaźniki tylko o kilka procent. Zdecydowana większość dzieci wychowała się w domu rodzinnym, w którym w mieszkaniu był krzyż lub ikona (95,8%), i te wzorce wyniesione z domu rodzinnego są w dalszym ciągu kultywowane prawie z identyczną intensywnością (94%).

6. W zakresie wspólnotowego parametru religijności należy stwierdzić, że istnieje duża więź w poczuciu przynależności do grupy religijnej, z którą identyfikuje się, mniej lub bardziej ściśle 94% Polaków. Niezwiązani ze swoim Kościołem, wspólnotą religijną, stanowią tylko 2,6%. Subiektywne poczucie więzi jest wysokie we wszystkich kategoriach społeczno-demograficznych. Częściej czują się związani ze swoim Kościołem kobiety niż mężczyźni, ludzie powyżej 46 lat, z wykształceniem podstawowym, mieszkający na wsi. Dominującym wyznaniem jest katolicyzm (91,8%). Socjalizacja religijna w rodzinie ma duże znaczenie w kształtowaniu więzi z Kościołem, w której matka spełniała większą rolę niż ojciec.

Na zakończenie warto podkreślić, że religijność indywidualna ukształtowana została pod wpływem Kościoła, tradycji, kultury, a także środowiska rodzinnego. Rodzi to potrzebę, aby była ona przeżywana bardziej osobowo i konsekwentnie.

opr. JU/PO