Tradycja i dialog z kulturami

Ojciec Święty przyjął na audiencji w Sali Klementyńskiej uczestników otwartego posiedzenia akademii papieskich, które promują różne aspekty intelektualnego, duchowego i kulturalnego życia Kościoła. Tematem tegorocznego posiedzenia akademii była teologiczna formacja prezbitera. Papież nawiązał w przemówieniu do postaci wspominanego w liturgii dnia św. Tomasza z Akwinu, patrona jednej z akademii, który czerpiąc z dorobku myśli arabskiej i żydowskiej i wykorzystując grecką tradycję filozoficzną stworzył genialną syntezę teologiczną godzącą wiarę i rozum. Benedykt xvi powiedział, że akademie papieskie powinny przyczyniać się do tworzenia adekwatnego języka i innych narzędzi dialogu Kościoła ze współczesną kulturą. Zachęcił także do sięgania do skarbca Tradycji Kościoła i szukania, na wzór św. Tomasza, odpowiedzi na nowe pytania współczesności.

Księża kardynałowie, czcigodni bracia w biskupstwie i w kapłaństwie, szanowni prezesi i akademicy, panie i panowie!

Cieszę się, że mogę was gościć i spotkać się z wami z okazji otwartego posiedzenia akademii papieskich, które jest uwieńczeniem różnorodnej działalności, prowadzonej przez cały rok. Witam abpa Gianfranca Ravasiego, przewodniczącego Rady Koordynacyjnej Akademii Papieskich, i dziękuję mu za pełne życzliwości słowa, które do mnie skierował. Witam także obecnych tu prezesów akademii papieskich, akademików i członków stowarzyszonych. Dzisiejsze otwarte posiedzenie, podczas którego w moim imieniu została wręczona Nagroda Akademii Papieskich, poświęcone jest tematowi, który w kontekście Roku Kapłańskiego ma szczególne znaczenie: «Formacja teologiczna prezbitera».

Dziś, we wspomnienie św. Tomasza z Akwinu, wielkiego doktora Kościoła, pragnę przedstawić wam parę refleksji, dotyczących celów i specyficznej misji zasłużonych instytucji kulturalnych Stolicy Apostolskiej, których jesteście członkami, i które chlubią się różnorodną i bogatą tradycją w zakresie pracy naukowej i działalności w różnych dziedzinach. Lata 2009 i 2010 dla niektórych z nich są latami rocznicowymi, co jest dodatkowym powodem do dziękowania Panu. I tak Papieska Rzymska Akademia Archeologii obchodzi rocznicę założenia przed dwoma wiekami, w 1810 r. oraz przekształcenia w akademię papieską w 1829 r. Papieska Akademia św. Tomasza z Akwinu i Papieska Akademia Cultorum Martyrum uczciły 130-lecie istnienia — obie powstały w 1879 r. Papieska Międzynarodowa Akademia Maryjna obchodziła 50. rocznicę przekształcenia w akademię papieską. Papieskie Akademie św. Tomasza z Akwinu i Teologii obchodziły z kolei 10-lecie odnowy instytucjonalnej, związanej z ogłoszeniem w 1999 r. motu proprio «Inter munera Academiarum», podpisanego właśnie 28 stycznia.

Wiele było zatem okazji do tego, by sięgnąć do przeszłości, uważnie analizując myśli i przedsięwzięcia założycieli i innych osób, które nie szczędząc trudu zabiegały o rozwój tych instytucji. Tego typu wydarzenia nie mogą jednakże pobudzać wyłącznie do tego, by patrzeć wstecz i rozpamiętywać chwalebną przeszłość, przypominają bowiem przede wszystkim o odpowiedzialnym zadaniu akademii papieskich, jakim jest wierne posługiwanie Kościołowi i Stolicy Apostolskiej poprzez odnawianie w teraźniejszości bogactwa różnorodnych form zaangażowania, które wydało cenne owoce również w niedawnej przeszłości. Kultura współczesna, a bardziej jeszcze sami wierni nieustannie pobudzają Kościół do refleksji i działania w różnych dziedzinach, w których pojawiają się nowe problemy i które stanowią także wasze pola działania, takie jak badania filozoficzne i teologiczne; refleksja nad postacią Maryi Dziewicy; studia nad historią, zabytkami, świadectwami odziedziczonymi po wiernych należących do pierwszych pokoleń chrześcijan, poczynając od męczenników; delikatny i ważny dialog między wiarą chrześcijańską i twórczością artystyczną, któremu poświęciłem spotkanie z przedstawicielami świata sztuki i kultury w Kaplicy Sykstyńskiej 21 listopada ubiegłego roku. W te istotne sfery badań i działalności powinniście wnosić wartościowy, kompetentny, zrodzony z pasji wkład, dostarczając całemu Kościołowi, a zwłaszcza Stolicy Apostolskiej okazje, języki i odpowiednie środki, aby mogli prowadzić dialog ze współczesnymi kulturami i dawać przekonujące odpowiedzi na pytania i wyzwania, które się rodzą w różnych dziedzinach wiedzy i doświadczenia człowieka.

Jak wielokrotnie mówiłem, dzisiejsza kultura pozostaje pod silnym wpływem zarówno światopoglądu zdominowanego przez relatywizm i subiektywizm, jak też niekiedy powierzchownych i wręcz banalnych metod i postaw, które wystawiają na szwank wiarygodność badań i refleksji, a w konsekwencji również dialogu, wymiany stanowisk i międzyosobowego porozumienia. Wydaje się zatem, że jest rzeczą pilną i konieczną stworzenie na nowo podstawowych warunków, pozwalających na rzeczywiste pogłębienie studiów i badań, aby możliwy był rozsądny dialog i skuteczna wymiana poglądów na różne kwestie, z myślą o wspólnym wzrastaniu oraz takiej formacji człowieka, która zapewnia mu integralny i pełny rozwój. Brak ideowych i moralnych punktów odniesienia, odbijający się niekorzystnie zwłaszcza na współżyciu obywatelskim i na formacji nowych pokoleń, należy kompensować, przedstawiając idealne i konkretne wartości i prawdy, mocne racje życia i nadziei, które mogą i powinny dotyczyć wszystkich, a przede wszystkim młodzieży. Bezwzględnie trzeba spełnić ten wymóg w dziedzinie formacji kandydatów do kapłaństwa, jak zaleca Rok Kapłański i co potwierdza trafny wybór poświęcenia temu właśnie tematowi waszego dorocznego posiedzenia otwartego.

Jedna z papieskich akademii nosi imię św. Tomasza z Akwinu, zwanego Doctor Angelicus et communis, będącego zawsze aktualnym wzorem, który może inspirować działalność akademii papieskich i ich dialog z różnymi kulturami. Zdołał on bowiem doprowadzić do owocnej wymiany zarówno z myślą arabską, jak i żydowską swojej epoki i wykorzystując tradycję filozofii greckiej, stworzył nadzwyczajną syntezę teologiczną, w pełni godzącą ze sobą rozum i wiarę. Już w swoich współczesnych pozostawił on głęboki i niezatarty ślad, właśnie ze względu na nadzwyczajną finezję i przenikliwość swojej inteligencji oraz wielkość i oryginalność swego geniuszu, a także promieniujące świętością życie. Niezwykle uderzającą oryginalność koncepcji pedagogicznej św. Tomasza jego pierwszy biograf Wilhelm z Tocco definiuje słowami, które mogą inspirować również waszą działalność: brat Tomasz — pisze — «w swych wykładach wprowadzał nowe zagadnienia, stawiał je w nowy i bardziej jasny sposób i rozstrzygał nowymi argumentami, tak że ci wszyscy, którzy słuchali, jak uczy nowych tez i jak nową metodą je traktuje, nie mogli powątpiewać, że Bóg go oświecił promieniami nowego światła, skoro zaraz od początku obdarzony został taką pewnością sądu, iż nie wahał się w słowie i w piśmie nauczać nowych zapatrywań, w nowy sposób natchnionych mu przez Boga» (Vita Sancti Thomae Aquinatis, in Fontes Vitae S. Thomae Aquinatis notis historicis et criticis illustrati, ed. D. Prümmer M.-H. Laurent, Tolosa, s.d., fasc. 2, p. 81).

Myśl i świadectwo św. Tomasza z Akwinu sugerują nam, że należy z wielką uwagą studiować pojawiające się problemy, by znajdować adekwatne i twórcze odpowiedzi. Należy — ufając w możliwości «ludzkiego rozumu», w pełni dochowując wiary niezmiennemu depositum fidei — jak czynił to Doctor communis, zawsze czerpać z bogactwa Tradycji w nieustannym poszukiwaniu «prawdy rzeczy». Dlatego bardziej niż kiedykolwiek akademie papieskie muszą być dziś żywymi i żywotnymi instytucjami, zdolnymi w przenikliwy sposób odczytywać zarówno pytania społeczeństwa i kultur, jak i potrzeby oraz oczekiwania Kościoła, by w adekwatny i wartościowy sposób przyczyniać się do szerzenia autentycznego humanizmu chrześcijańskiego, wykorzystując wszystkie siły i środki, jakimi dysponują.

Dziękując zatem akademiom papieskim za wielkoduszne oddanie i trud, życzę każdej z nich, by wzbogacała swoją historię i tradycję o nowe, znaczące projekty, które pozwolą z odnowionym zapałem dalej pełnić swoją misję. Zapewniam was o pamięci w modlitwie i prosząc Matkę Bożą, Sedes Sapientiae, oraz św. Tomasza z Akwinu o wstawiennictwo za wami i za instytucjami, do których należycie, z serca udzielam wam apostolskiego błogosławieństwa.

opr. mg/mg