Świadkowie piękna wiary

Po południu 21 listopada 2012 r. w «Aula Magna» Pałacu św. Piusa X w Rzymie odbyła się XVII sesja publiczna Akademii Papieskich, której temat brzmiał: «'Pulchritudinis fidei testis'. Artysta, jak Kościół, świadkiem piękna wiary». Przemówienie wprowadzające wygłosił przewodniczący Papieskiej Rady Kultury i Rady Koordynacyjnej Akademii Papieskich kard. Gianfranco Ravasi. Natomiast watykański Sekretarz Stanu kard. Tarcisio Bertone odczytał przesłanie Ojca Świętego do uczestników sesji, które zamieszczamy poniżej. Zostały też wręczone karty nominacyjne prezesowi, sekretarzowi i członkom Rady Akademickiej nowo powstałej Papieskiej Akademii Języka i Kultury Łacińskiej oraz Nagroda Akademii Papieskich tegorocznym laureatom — są nimi «ex aequo» polska rzeźbiarka Anna Gulak i hiszpański malarz David Ribes Lopez.

Czcigodny Brat kard. Gianfranco RavasiPrzewodniczący Papieskiej Rady Kultury

Z okazji dorocznej sesji publicznej Akademii Papieskich miło mi przesłać Waszej Ekscelencji serdeczne pozdrowienia, które kieruję również do Rady Koordynacyjnej, kardynałów, biskupów, kapłanów, zakonników i zakonnic, ambasadorów i wszystkich jej uczestników.

Zwracam się szczególnie do władz i członków Rady Akademickiej Papieskiej Akademii Języka i Kultury Łacińskiej, przeze mnie niedawno ustanowionej motu proprio «Latina Lingua» w celu ożywienia znajomości i zachęcenia do nauki języka łacińskiego oraz posługiwania się nim, zarówno w Kościele, jak w instytucjach uniwersyteckich i szkolnych. Tej nowej Akademii gorąco życzę, aby pod kierownictwem nowego prezesa, prof. Ivana Dionigiego, podjęła pożyteczną i owocną działalność na rzecz promocji języka łacińskiego, cennej spuścizny tradycji i uprzywilejowanego świadka dziedzictwa kultury, które należy przekazywać nowym pokoleniom.

Sesja publiczna Akademii Papieskich — w tym roku zorganizowana przez Papieską Znamienitą Akademię Sztuk Pięknych i Literatury Mistrzów przy Panteonie — ma za temat: «Pulchritudinis fidei testis. Artysta, jak Kościół, świadkiem piękna wiary», który nawiązuje do tytułu motu proprio, na którego mocy połączyłem niedawno Papieską Komisję Dóbr Kultury Kościoła z Papieską Radą Kultury, po to, aby w szerokiej i złożonej panoramie świata kultury można było poświęcić należną uwagę ważnej dziedzinie dóbr kultury Kościoła i znaleźć dla niej właściwe miejsce. Bardziej harmonijne włączenie tej dziedziny w misję dykasterii na pewno przyniesie owocne rezultaty, również w perspektywie coraz bardziej odpowiedniej troski i świadomego dowartościowania nadzwyczajnego dziedzictwa historyczno-artystycznego Kościoła, wymownie świadczącego o owocności spotkania chrześcijańskiej wiary z geniuszem człowieka.

Podejmując tę tematykę, XVII sesja publiczna głęboko wpisuje się w Rok Wiary, którego celem jest powtórne przybliżenie wiernym mocy i piękna wiary. To właśnie, jak sam mogłem się o tym przekonać, było wielkim zamierzeniem Powszechnego Soboru Watykańskiego II.

Podczas Mszy św. na rozpoczęcie Roku Wiary wręczyłem powtórnie soborowe orędzia przedstawicielom różnych środowisk, między innymi artystom. W bogatym w treść i głębokim Orędziu Soboru do artystów została wspaniale opisana droga, jaką Kościół podjął w XX w. — szczególnie dzięki zamierzonej i nieustannej działalności sługi Bożego Pawła VI, aby ożywić dialog ze światem sztuki, coraz bardziej oddalonym od ukazywanej przez Kościół perspektywy sensu i od doświadczenia wiary. Obudzone przez przez Sobór Watykański II pragnienie dialogu znalazło wyraz później w innych wydarzeniach i gestach o wielkim znaczeniu i przełomowych. Bł. Jan Paweł II napisał w wigilię Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 List do artystów, zawierzając Kościołowi i artystom kamień milowy na drodze dialogu i współpracy. Z tego wspaniałego tekstu chciałbym przypomnieć jedną myśl: «Każda autentyczna forma sztuki jest swoistą drogą dostępu do głębszej rzeczywistości człowieka i świata. Tym samym stanowi też bardzo trafne wprowadzenie w perspektywę wiary, w której ludzkie doświadczenie znajduje najpełniejszą interpretację. Oto dlaczego pełnia prawdy zawarta w Ewangelii musiała od samego początku wzbudzić zainteresowanie artystów, z natury wrażliwych na wszelkie przejawy ukrytego piękna rzeczywistości» (n. 6).

Pragnąc zachęcić jeszcze raz do tego nieodzownego i zasadniczego dialogu, spotkałem się z licznymi przedstawicielami artystów w Kaplicy Sykstyńskiej 21 listopada 2009 r. i skierowałem do nich usilny apel, w którym potwierdziłem wolę Kościoła podjęcia wspólnej, przywracającej radość, refleksji i zgodnego działania, aby temat piękna znowu znalazł się w centrum uwagi, zarówno wspólnoty kościelnej, jak i społeczeństwa obywatelskiego i świata kultury. Piękno — powiedziałem przy tamtej znaczącej okazji — powinno się utrwalać i przejawiać we wszystkich formach artystycznego wyrazu, nie pomijając jednak doświadczenia wiary, a wręcz w sposób wolny i otwarty z nią się konfrontować, aby czerpać z niej natchnienie i treść. Piękno wiary bowiem nigdy nie może stanowić przeszkody w tworzeniu piękna artystycznego, ponieważ jest dla niego swego rodzaju życiodajną limfą i ostatecznym horyzontem. Prawdziwy artysta zatem, nazwany przez orędzie soborowe «kustoszem piękna świata», dzięki swej szczególnej wrażliwości estetycznej i swej intuicji może lepiej niż inni uchwycić i głębiej pojąć piękno własnej wiary, a następnie wyrazić je na nowo i przekazać w jego osobistym języku.

W tym sensie możemy więc mówić o artyście jako o świadku, w pewien sposób uprzywilejowanym, piękna wiary. Przez swój specyficzny i oryginalny wkład może on uczestniczyć w powołaniu i misji Kościoła, szczególnie wtedy, gdy za pośrednictwem różnych form wyrazu sztuki zechce lub zgodzi się realizować dzieła sztuki bezpośrednio związane z doświadczeniem wiary i kultu, z czynnościami liturgicznymi Kościoła, których centralne znaczenie zostało przez Sobór Watykański II określone znanym wyrażeniem fons et culmen («źródło i szczyt») (konst. Sacrosanctum Concilium, 10).

Młody kapłan Giovanni Battista Montini napisał na ten temat esej pod emblematycznym tytułem: O przyszłej sztuce sakralnej, który opublikował w pierwszym numerze nowo powstałego czasopisma «Arte Sacra», które nosiło datę lipiec-wrzesień 1931 r. Z wielką jasnością i przejrzystością dokonał w nim przeglądu sztuki sakralnej w pierwszej połowie XX w., ukazując jej tendencje, zalety i ograniczenia. Jego analiza okazuje się dla nas po kilkudziesięciu latach wciąż nadzwyczaj aktualna i głęboka. Potwierdza się nade wszystko, że «sztuka sakralna stoi przed najwyższym wyzwaniem: wyrażenia tego, co niewypowiedziane», dlatego «należy otworzyć się na doświadczenie mistyczne i za pośrednictwem zmysłów dotrzeć do jakiegoś odblasu, jakiegoś drgnienia niewidzialnego Światła». Nakreślając potem sylwetkę chrześcijańskiego artysty, tworzącego głównie sztukę sakralną, pisze: «Widzimy również, jak i gdzie rodzi się prawdziwa sztuka sakralna: z artysty pobożnego i wierzącego, modlącego się, pełnego pragnień, który czuwa w ciszy i dobroci, oczekując swej Pięćdziesiątnicy... Myślę, że do naszych chrześcijańskich artystów należy doprowadzenie, za pośrednictwem ich dzieł, do takiego stanu duchowego, w którym w Chrystusie zostanie przywrócona nasza duchowa jedność, obecnie zerwana; mówię o jedności, która przywróci właściwą harmonię między odczuciami a formą ich wyrażania; światem wewnętrznym i zewnętrznym; duchem i materią; duszą i ciałem; Bogiem i człowiekiem» («Arte sacra», a. 1, n. 1, lipiec-wrzesień 1931r., s.16).

Na początku Roku Wiary zapraszam więc serdecznie wszystkich chrześcijańskich artystów, jak również tych, którzy są otwarci na dialog z wiarą, aby szli drogą, którą trafnie nakreślił przyszły papież, Paweł VI, i sprawiali, że ich artystyczny szlak stanie się coraz bardziej zrozumiały i okaże się pełnym rozwojem, obejmującym wszystkie wymiary ludzkiej egzystencji, dając w ten sposób wymowne świadectwo o pięknie wiary w Jezusa Chrystusa, który jest obrazem chwały Boga oświetlającej historię ludzkości (por. 2 Kor 4, 4. 6; Kol 1, 15).

Aby zachęcić tych spośród młodych artystów, którzy przez swą twórczość artystyczną pragną przyczyniać się do promocji i powstania nowego chrześcijańskiego humanizmu, przychylam się do prośby przedstawionej przez Radę Koordynacyjną Akademii i z radością przyznaję Nagrodę Akademii Papieskich — w tym roku poświęconą sztuce, a w szczególności dziedzinom malarstwa i rzeźby — ex aequo polskiej rzeźbiarce Annie Gulak i hiszpańskiemu malarzowi Davidovi Ribesowi Lopezowi.

Pragnę ponadto, aby włoski rzeźbiarz Jacopo Cardillo, na znak uznania i zachęty, otrzymał Medal Pontyfikatu.

Na zakończenie życzę wszystkim pracownikom akademickim, aby z coraz większym oddaniem angażowali się w pracę w swoich dziedzinach, korzystając również z cennej okoliczności, jaką jest Rok Wiary. Powierzając każdego z was macierzyńskiej opiece Maryi Dziewicy, Tota Pulchra — będącej wzorem wiary dla wierzących — z serca udzielam Księdzu Kardynałowi, i wszystkim obecnym szczególnego Błogosławieństwa Apostolskiego.

Watykan, 21 listopada 2012 r., wspomnienie Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny

opr. mg/mg