Prawo Kościoła jest prawem wolności

Z okazji 25-lecia promulgowania nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego Papieska Rada ds. Tekstów Prawnych zorganizowała w dniach 24-25 stycznia w Watykanie sympozjum na temat: «Prawo kanoniczne w życiu Kościoła. Badania i perspektywy w świetle najnowszego nauczania papieskiego». W drugim dniu sympozjum Papież spotkał się z jego uczestnikami w Auli Błogosławieństw.

Księża kardynałowie, czcigodni bracia w biskupstwie i kapłaństwie, dostojni profesorzy, praktycy i znawcy prawa kanonicznego!

Z prawdziwą przyjemnością biorę udział w końcowej fazie sympozjum naukowego, zorganizowanego przez Papieską Radę ds. Tekstów Prawnych z okazji 25. rocznicy promulgowania Kodeksu Prawa Kanonicznego. Podjęliście refleksję na temat: «Prawo kanoniczne w życiu Kościoła. Badania i perspektywy w świetle najnowszego nauczania papieskiego». Serdecznie witam każdego z was, a w sposób szczególny przewodniczącego Papieskiej Rady abpa Francesca Coccopalmeria, któremu dziękuję za uprzejme słowa skierowane do mnie w imieniu was wszystkich, a także za refleksje na temat Kodeksu i na temat prawa w Kościele. Podziękowania kieruję również do całej Papieskiej Rady z jej członkami i konsultorami za cenną współpracę, jaką służy Papieżowi w zakresie prawa kanonicznego: dykasteria czuwa w istocie nad kompletnością i uaktualnianiem prawodawstwa Kościoła i zapewnia jego spójność. Pragnę z prawdziwą przyjemnością wspomnieć, pełen wdzięczności Panu, że i ja wniosłem pewien wkład w opracowanie Kodeksu, bowiem kiedy byłem arcybiskupem metropolitą Monachium-Fryzyngi, Sługa Boży Jan Paweł II mianował mnie członkiem Komisji ds. Reformy Kodeksu Prawa Kanonicznego, przy którego promulgowaniu — 25 stycznia 1983 r. — byłem również obecny.

Sympozjum, które odbyło się z okazji tej znaczącej rocznicy, podjęło bardzo interesujący temat, ponieważ uwydatnia ścisły związek istniejący między prawem kanonicznym i życiem Kościoła zgodnie z wolą Jezusa Chrystusa. Dlatego przy tej okazji chciałbym przypomnieć podstawową myśl, która nadaje kształt prawu kanonicznemu. Ius ecclesiae nie jest tylko zbiorem norm opracowanych przez kościelnego Prawodawcę dla tego szczególnego ludu, którym jest Kościół Chrystusowy. Jest ono przede wszystkim autorytatywnym określeniem przez kościelnego Prawodawcę obowiązków i praw, które mają swój fundament w sakramentach, a zatem pochodzą z ustanowienia samego Chrystusa. Ta całość rzeczywistości prawnych, na które wskazuje Kodeks, tworzy wspaniałą mozaikę, przedstawiającą oblicza wszystkich wiernych, świeckich i pasterzy, oraz wszystkich wspólnot, od Kościoła powszechnego aż po Kościoły partykularne. Chciałbym tu przypomnieć naprawdę bardzo trafne słowa bł. Antoniego Rosminiego: «Człowiek jest istotą prawa» (A. Rosmini, Filosofia del diritto, cz. I, księga I, rozdz. 3). To, co wielki filozof — kierując się głęboką intuicją — mówił o prawie ludzkim, tym bardziej powinniśmy powiedzieć w odniesieniu do prawa kanonicznego: istotą prawa kanonicznego jest osoba chrześcijanina w Kościele.

Kodeks Prawa Kanonicznego zawiera normy wydane przez Prawodawcę kościelnego dla dobra osoby oraz wspólnot w obrębie całego Ciała Mistycznego, czyli Kościoła świętego. Jak powiedział mój umiłowany poprzednik Jan Paweł II w czasie promulgowania Kodeksu Prawa Kanonicznego 25 stycznia 1983 r., Kościół jest ustanowiony jako społeczność widzialna; jako taki «potrzebuje (...) norm czy to, aby uwyraźniła się jego struktura hierarchiczna i organizacyjna; czy też, aby sprawowanie służby Bożej, a w szczególności świętej władzy i posługi sakramentów było starannie uporządkowane; czy ażeby wzajemne relacje wierzących były regulowane zgodnie ze sprawiedliwością opartą na miłości; by były zagwarantowane i wyraźnie określone prawa poszczególnyh osób; czy wreszcie, aby wspólne inicjatywy podejmowane w celu doskonalenia życia chrześcijańskiego były popierane, umacniane i rozwijane za pomocą norm kanonicznych» (Konst. apost. Sacrae disciplinae leges, w: Communicationes, XV [1983], 8-9; «L'Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 1/1983, s. 14). Kościół uznaje zatem instrumentalny i duszpasterski charakter i funkcję swoich praw, które mają służyć osiągnięciu właściwego mu celu, którym jest — jak wiadomo — salus animarum. «W ten sposób okazuje się, że prawo kanoniczne jest związane z samą istotą Kościoła; stanowi z nim jedną całość, służąc właściwemu sprawowaniu munus pastorale» (Jan Paweł II, przemówienie do uczestników Międzynarodowego Kongresu z okazji 10. rocznicy promulgowania Kodeksu Prawa Kanonicznego, 23 kwietnia 1993, w: Communicationes, XXV [1993], 15).

Żeby prawo kanoniczne mogło spełniać tę cenną posługę, musi przede wszystkim być dobrze skonstruowane. To znaczy, powinno być z jednej strony związane z fundamentem teologicznym, który stanowi jego uzasadnienie oraz istotne uprawnienie eklezjalne. Z drugiej strony, powinno być ono dostosowane do zmieniających się okoliczności rzeczywistości historycznej ludu Bożego. Ponadto musi być sformułowane w sposób jasny, bez dwuznaczności, i zawsze zgodnie z pozostałymi prawami Kościoła. Dlatego trzeba uchylić normy, które okazują się nieaktualne; zmodyfikować te, które wymagają skorygowania; zinterpretować — w świetle żywego Magisterium Kościoła — te, które są wątpliwe, i wreszcie, uzupełnić ewentualne lacunae legis. «W postępowaniu trzeba — jak powiedział Papież Jan Paweł II do Roty Rzymskiej — brać pod uwagę liczne przykłady elastyczności, która właśnie ze względów duszpasterskich zawsze wyróżniała prawo kanoniczne» (Communicationes XXII, [1990], 5). Wy, jako członkowie Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych, macie czuwać nad tym, aby działania różnych instancji powołanych w Kościele do wydawania norm dla wiernych odzwierciedlały zawsze w swej całości jedność i komunię, właściwe Kościołowi.

Skoro prawo kanoniczne określa niezbędne normy, które umożliwiają ludowi Bożemu skuteczne podążanie ku swojemu celowi, bardzo ważne jest oczywiście, by to prawo było miłowane i przestrzegane przez wszystkich wiernych. Prawo Kościoła jest przede wszystkim lex libertatis: jest prawem, dzięki któremu możemy przylgnąć do Jezusa. Dlatego trzeba umieć ukazywać ludowi Bożemu, nowym pokoleniom i wszystkim, którzy są zobowiązani do przestrzegania prawa kanonicznego, jego konkretny związek z życiem Kościoła w ochronie delikatnych spraw Bożych oraz w obronie praw osób najsłabszych, tych, które nie mają innych możliwości, by dojść do głosu, ale również w obronie owych delikatnych «dóbr», które każdy wierny otrzymał darmo — przede wszystkim daru wiary, łaski Bożej — które nie mogą w Kościele być pozbawione odpowiedniej ochrony prawnej.

W złożonym kontekście, jaki zarysowany został powyżej, powołaniem Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych jest służenie pomocą Biskupowi Rzymu, najwyższemu Prawodawcy, w pełnieniu jego fukcji głównego promotora, gwaranta i interpretatora prawa w Kościele. W wypełnianiu tego ważnego zadania możecie liczyć nie tylko na zaufanie, ale i na modlitwę Papieża, który z serca udziela wam na tę pracę swojego błogosławieństwa.

opr. mg/mg