Władza w Kościele jest służbą

Sobór, o którym nigdy nie przestaniemy mówić, nie aby badać naukowo zdarzenie zakończone i minione, lecz by dać się przeniknąć nowymi pojęciami, które winny stać się natchnieniem naszego życia religijnego i moralnego. Sobór ten dobrze uwydatnił pewne dawne wyrażenie obdarzając je nowym znaczeniem. Chodzi o słowo "służba"⁽¹⁾. To słowo odnosi się bezpośrednio do działalności tych osób, które pełnia funkcje duszpasterskie wśród Ludu Bożego: bądź to biskupi⁽²⁾, bądź to Kapłani⁽³⁾, bądź to diakoni⁽⁴⁾ bądź to klerycy⁽⁵⁾, bądź to zakonnicy⁽⁶⁾. Lecz rozciąga się ono także na osoby świeckie⁽⁷⁾, na małżonków chrześcijańskich⁽⁸⁾. Słowo to znajduje imperatywne echo w innych wyrażeniach, mających wielkie znaczenie w języku Kościoła, gdy chodzi o apostolstwo, miłość, sprawiedliwość i dobro wspólne⁽⁹⁾.

W Piśmie świętym

Jest to słowo, które należy zapamiętać, gdyż znajduje się ono w centrum naszego zbawienia; a wiadomo, że słowo to zostało doszczętnie skompromitowane przez swe pierwotne zaprzeczenie służby: Non serviam, "Nie będę służył"⁽¹⁰⁾, tj. przez bunt ludzkości przeciwko porządkowi i miłości Bożej. Słowo to podjęte zostało przez zbawczego Mesjasza, który właśnie nazwany jest w proroctwie Izajasza "Sługą Boga"⁽¹¹⁾. Jezus zastosował je do siebie samego i uczynił zeń swój własny program: "Syn Człowieczy - powiedział sam - nie przyszedł, żeby mu służono, lecz żeby służyć"⁽¹²⁾. We wszystkich swoich cechach, w całym swym nauczaniu⁽¹³⁾, we wszystkich swych przykładach⁽¹⁴⁾ ukazuje się on jako pokorny i troszczący się nie o własne sprawy, lecz o sprawy innych ludzi. Podobnie rzecz się ma z apostołami. Św. Paweł, posiadający jako apostoł autorytet, który stanowczo sobie przyznaje, zawsze przeniknięty jest obowiązkiem służby. Tak np. pisze on w 2 Kor 4, 5: "Jesteśmy waszymi sługami z miłości do Jezusa". Do Tesaloniczan: "My jednak stanęliśmy pośród was pełni skromności"⁽¹⁵⁾. Zamiast rozkazywania woli on dawać dowody wyrozumiałości⁽¹⁶⁾.

Sługa sług Bożych

Ta koncepcja stosunków pomiędzy tym, który jest ustanowiony wodzem i odpowiedzialnym za wspólnotę wiernych, a samą tą wspólnotą, żyła nadal w Kościele. Odnosi się ona - rozumie się samo przez się - do wykonywania władzy hierarchicznej, zgodnie z zaleceniami i przykładem pierwszego z apostołów, Piotra, który poucza, zwłaszcza starszych (tj. biskupów i kapłanów), aby zachowywali się jak pasterze: "Nie jak ci, którzy tyranizują gminy, ale jako ci, którzy są przykładem dla owczarni"⁽¹⁷⁾. Nawet gdy ta władza musi być przyodziania w autorytet⁽¹⁸⁾, w godność⁽¹⁹⁾ i w prestiż⁽²⁰⁾, ta koncepcja zawsze się okazywała słuszną (wyjąwszy przesądy i błędy) jako interpretująca właściwie twierdzenie św. Augustyna: "Służyć a nie panować"⁽²¹⁾. Teza ta stała się protokolarna od czasów papieża Grzegorza Wielkiego (590 - 604), który podejmując analogiczne wyrażenie, będące już w użyciu⁽²²⁾, przypisał je sobie samemu, jako "Najwyższemu kapłanowi szczęśliwego miasta Rzymu"⁽²³⁾; jest to tytuł, który pozostał tradycyjny: "Sługa sług Bożych"⁽²⁴⁾.

Obowiązek tkwiący w autorytecie

To znaczy, że służba jest obowiązkiem tkwiącym we władzy. A ten obowiązek jest tym większy, im dana władza jest wyższa. To pojęcie wynika ze studium nad naturą i funkcjami społeczeństwa ludzkiego. Wypływa ona z pojęcia dobra wspólnego i z użyteczności powszechnej, z równości ludzi, z nienaruszalności osoby ludzkiej. Wynika ono z prawa naturalnego⁽²⁵⁾. Lecz historia wykazuje, jak ono było naruszane i gwałcone przez namiętności ludzkie. Chrystus wyraża je w Ewangelii⁽²⁶⁾ i postało ono w Kościele. Dziś nawet społeczeństwo świeckie czyn zeń również swe prawo, choć nie zawsze przemknęło ono w jego obyczaje⁽²⁷⁾.

Dziś to pojęcie trwa i odbywa wraz z Soborem. Jest ono jednym ze sprawdzianów, jakim kieruje się odnowa życia w Kościele. Nie jest ono nowością, lecz tradycją. Niech nam będzie wolno zacytować te sławne słowa. Manzoniego, na temat idealnej postaci Federigo Borromeo, który "był przekonany w swym sercu", że nie istnieje właściwa wyższość jednego człowieka nad innymi ludźmi, chyba po to, by im służyć"⁽²⁸⁾.

Formy zwyczajowe ustępujące miejsca nowemu stylowi w Kościele

Musimy się cieszyć, my, którzy tak łatwo skłonni jesteśmy źle mowie o naszych czasach, że zasada, w myśl której władza jest służba, nie jest już przez nikogo kwestionowana. W Kościele Bożym spotkała się z powszechnym uznaniem. nawet jeśli niektóre zewnętrzne pozory i pewne formy zwyczajowe, ustępujące powoli, by zrobić miejsce nowemu stylowi w Kościele, mogą przypominać pojęcia arbitralnej władzy, zysku osobistego, wystawnego prestiżu, wyższości dziedzicznej: to wszystko historia ubiegłych czasów uznała za słuszne, a potem przekazała dalej tak, jakby to było nierozłącznie związane z natura i z. wykonywaniem władzy.

Dzisiejsza historia stawia nas wobec zupełnie odmiennej rzeczywistości. Kościół jest służbą. Jeśli władza w Kościele jest i będzie zawsze rzeczą konieczną, gdyż ustanowił ją Chrystus i ona od niego pochodzi⁽²⁹⁾, i jeśli wskutek tego zachowuje ona swą niezbędną wartość konstytucjonalną i mistyczną, jako przekaźnik Boskich tajemnic⁽³⁰⁾, jako wykładnik prawdy⁽³¹⁾ i woli Chrystusa w swoim Kościele⁽³²⁾ - to jednak coraz jaśniej nabiera ona cech jej właściwych natury duszpasterskiej i ewangelicznej. Okazuje się ona służbą, a potem jako miłość i ofiara podjęta odważnie dla dobra innych, dla dobra owczarni Pańskiej, dla całego Kościoła⁽³³⁾.

Prymat sumienia nie zwalnia od służenia Kościołowi

Ta oczyszczona wizja struktury hierarchicznej i wspólnotowej Kościoła nadaje się do długiego rozważania nad aktualna żywotnością Kościoła i nakłania do wyczerpujących badań historycznych, do nowych postanowień w zakresie otwartości i szczerości kościelnej, do mądrego wypracowania nowych praw kanonicznych. Tym sposobem doszliśmy do przekonania, że wszyscy mamy w Kościele naszą "diakonię", naszą służbę do spełnienia. Ani gloryfikacja ludzkiej osobowości każdego człowieka, ani domaganie się wolności religijnej w społeczeństwie, ani rzeczywisty prymat przyznawany sumieniu oświeconemu prawdziwą nauka Kościoła o prawie Bożym, nie zwalnia nas od ofiarowania naszych usług wspaniałomyślnie, ulegle i wedle ładu dla dobra naszych braci i dla rozwoju życia Kościoła. Nasze zaś osobiste prawa znajdują w tej służbie swój swobodny, szlachetny i zasługujący przed Bogiem wyraz.

Władza nie pochodzi od wspólnoty kościelnej, lecz od Boga i jest dla dobra Ludu Bożego

To powołanie do służenia, będące dla urzędu kapłańskiego bezwzględnym zadaniem, niczego nie zmienia w prawach hierarchii, nie narusza jej autorytetu doktrynalnego i prawnego, jej władzy uświęcania. Niektórzy twierdzą dziś błędnie, że te prerogatywy wypływają demokratycznie ze wspólnoty Kościelnej, z Ludu Bożego. Tymczasem pochodzą one od Boga, od Chrystusa, ze świętego porządku i z mandatu, który otrzymał ten, kto w Kościele należy do hierarchii. Te prawa ustanowione są faktycznie dla dobra Ludu Bożego. Dziś to ustanowienie posiada pierwszorzędne znaczenie. Suponuje ono, że władza sprawowana jest w sposób coraz lepiej odpowiadający jej duchowej naturze i jej duszpasterskiej celowości, tj. w sposób odpowiadający służbie, która ją usprawiedliwia i wymaga, by była pokorą i miłością. A jeśli tak jest, to władza winna tym bardziej odzwierciedlać obraz Chrystusa żyjącego w tym, kto go reprezentuje, podtrzymuje i kontynuuje jego zbawczą misję w Kościele.

Jak widzicie, drodzy synowie, mówiąc to wszystko (bez myśli o kimkolwiek z Naszych współbraci w hierarchii), nie chcemy bynajmniej uprawiać Naszej apologii, lecz raczej chcemy dokonać Naszej pokornej samokrytyki. Dlatego polecamy się waszej wyrozumiałości, waszemu posłuszeństwu, waszym modlitwom. Niech Pan was za to wynagrodzi.