Synod Biskupów w życiu Kościoła

Kard. Zenon Grocholewski

Synod Biskupów w życiu Kościoła

W tym roku przypada 40-lecie ustanowienia Synodu Biskupów. Jest to więc instytucja stosunkowo młoda. Ustanowił go papież Paweł VI, na krótko przed zakończeniem Soboru Watykańskiego II, ogłaszając 15 września 1965 r. Motu proprio «Apostolica sollicitudo». O Synodzie Biskupów jest już mowa w dwóch dokumentach soborowych, promulgowanych trochę później, tzn. w Dekrecie o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus z 28 października 1965 r. (n. 5) oraz w Dekrecie o misyjnej działalności Kościoła Ad gentes z 7 grudnia 1965 r. (n. 29 a).

Pierwszym sekretarzem generalnym Synodu był Polak, bp Władysław Rubin, powołany na to stanowisko przez papieża Pawła VI. Był on więc twórcą jego struktur i organizatorem pierwszych pięciu zebrań synodalnych. Pełnił tę funkcję do r. 1979, czyli przez dwanaście lat. Został wyniesiony do godności kardynalskiej przez Jana Pawła II na konsystorzu dnia 30 kwietnia 1979 r. Jego otwarta postawa i wkład w rozwój instytucji Synodu — która dzięki doświadczeniom i związanym z nimi przemyśleniom stale się udoskonalała — spotkały się z wysokim uznaniem.

Istnieją różne rodzaje zgromadzeń Synodu. Na zgromadzeniu ogólnym rozpatruje się sprawy dotyczące bezpośrednio dobra Kościoła powszechnego. Zgromadzenie ogólne może być zwyczajne lub nadzwyczajne. Nadzwyczajne powołuje się dla omówienia spraw wymagających szybkiego rozwiązania. Synod może się też gromadzić na zgromadzeniu specjalnym, na którym rozpatrywane są sprawy dotyczące bezpośrednio jednego lub kilku regionów. I Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne odbywało się w dniach 29 września — 29 października 1967 r. Następne miały miejsce w latach: 1971, 1974, 1977, 1980, 1983, 1987, 1990, 1994, 2001. Niedawno, od 2 do 23 października 2005 r., odbywało się jedenaste tego rodzaju zgromadzenie. Poza tym odbyły się dwa zgromadzenia nadzwyczajne (w latach 1969 i 1985) oraz osiem specjalnych (dotyczyły one Holandii — w r. 1980, Europy — w 1991 r., Afryki — w 1994 r., Libanu — w 1995 r., Ameryki — w 1997 r., Azji — w 1998 r., Oceanii — w 1998 r. i po raz drugi Europy — w r. 1999).

Papieżem, który przyczynił się do rozwoju instytucji Synodu Biskupów i pogłębił jego wizję teologiczną i prawną, był Jan Paweł II. Zresztą wyraźne zainteresowanie Synodem Biskupów wykazywał on już wcześniej, gdy pełnił posługę arcybiskupa metropolity krakowskiego. Wziął udział w dwudziestu zgromadzeniach synodalnych (w czterech jako metropolita krakowski, a szesnastu przewodniczył jako Papież), czyli we wszystkich z wyjątkiem pierwszego, w r. 1967, kiedy przez solidarność z kard. Wyszyńskim, któremu wówczas odmówiono paszportu, zrezygnował z wyjazdu do Rzymu.

Ze względu na dużą liczbę zgromadzeń synodalnych, które zwołał Jan Paweł II, i wielkie zaangażowanie w obrady obecny sekretarz generalny Synodu nazwał go «Papieżem Synodu».

Podłożem doktrynalnym Synodu jest eklezjologia Soboru Watykańskiego II, a zwłaszcza jego nauczanie dotyczące łączności biskupów z papieżem, jedności Kościoła, kolegialności biskupów, na którą Jan Paweł II kładł wielki nacisk, oraz troski wszystkich biskupów o cały Kościół.

Synod Biskupów nie jest organem ustawodawczym, lecz doradczym, wspierającym Ojca Świętego. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r., w kan. 334, stanowi: «W wykonywaniu zadania Biskupowi Rzymskiemu świadczą pomoc biskupi, którzy mogą to czynić w różny sposób, w tym także poprzez Synod Biskupów». Tenże Kodeks wymienia trzy cele Synodu: 1. «pobudzać ścisłą łączność między Biskupem Rzymu i biskupami»; 2. «świadczyć Biskupowi Rzymskiemu pomoc swoją radą w celu zachowania i wzrostu wiary oraz obyczajów, a także zachowania i umocnienia dyscypliny kościelnej»; 3. «rozważać problemy związane z działalnością Kościoła w świecie» (zob. kan. 342). Toteż «zadaniem Synodu Biskupów jest rozpatrywanie przedstawionych mu spraw i wysuwanie wniosków, nie zaś ich rozstrzyganie i wydawanie dekretów, chyba że w pewnych wypadkach zostanie on wyposażony przez Biskupa Rzymskiego w głos decydujący, wówczas Biskup Rzymski ma prawo zatwierdzić decyzje Synodu» (kan. 343).

Chociaż do papieża należy zwołanie Synodu, zatwierdzenie wyboru członków, ustalanie zagadnień, jakie mają być rozpatrywane, ustalenie porządku obrad i zamknięcie Synodu (zob. kan. 344), należy podkreślić, że Synod działa kolegialnie, i to do pewnego stopnia w wymiarze uniwersalnym. Najpierw w całym Kościele przeprowadza się konsultacje w sprawie przedmiotu obrad Synodu. Po wybraniu tematu zostaje opracowany przez Sekretariat Synodu dokument wstępny, zawierający zarys problematyki (Lineamenta), który zostaje rozesłany do wszystkich Episkopatów i innych zainteresowanych instytucji, z prośbą o uwagi i propozycje. Na podstawie otrzymanych odpowiedzi sporządza się dokument zwany Instrumentum laboris, który jest podstawą dyskusji zgromadzenia synodalnego. Zarówno Lineamenta, jak i Instrumentum laboris są publikowane, toteż biskupi uczestniczący w Synodzie, oprócz własnych refleksji, mogą przedstawić zgromadzeniu także doświadczenia i dezyderaty biskupów własnego kraju. Wysunięte w czasie zebrań postulaty są najpierw poddawane pod głosowanie uczestników Synodu, a dopiero potem przedstawiane Ojcu Świętemu, jako Propositiones.

Synod Biskupów jest ciałem doradczym o szczególnym charakterze. Biorą w nim bowiem udział biskupi z całego świata, a obrady i dyskusje Synodu odzwierciedlają problemy, doświadczenia i propozycje całego Kościoła.

Znamienne jest, że dokument ogłaszany przez Papieża po zgromadzeniu Synodu Biskupów, począwszy od 1984 r., zwany jest «posynodalną adhortacją apostolską». Po raz pierwszy użył tego określenia Jan Paweł II w stosunku do Reconciliatio et paenitentia (2 grudnia 1984 r.). Chociaż mamy do czynienia z dokumentem papieskim, przymiotnik «posynodalna» wskazuje, że Ojciec Święty wykorzystał w nim całe bogactwo wniosków przedstawionych na Synodzie. Jan Paweł II bardzo często cytował Propositiones Synodu. Toteż, z jednej strony, adhortacja jest bardzo mocno osadzona w realiach całego Kościoła i współczesnego świata, a z drugiej, biskupi odnajdują w niej własne problemy i propozycje. Sprawia to, że adhortacja jest dokumentem bardzo aktualnym, i skłania nie tylko do przestudiowania go, ale i realizowania jego wskazań na co dzień.

8 października odbyły się uroczyste obchody 40. rocznicy ustanowienia Synodu Biskupów. Przedstawiciele różnych kontynentów zdawali relacje z wprowadzania w życie wskazań posynodalnych adhortacji apostolskich, zredagowanych po specjalnych zgromadzeniach Synodu, dotyczących poszczególnych kontynentów oraz Holandii i Libanu. Z ich relacji wynikało, że dokumenty miały wielki wpływ na życie Kościoła.

XI Zwyczajne Zgromadzenie Ogólne, które niedawno dobiegło końca, zostało zwołane przez Papieża Jana Pawła II i miało być swoistym zwieńczeniem Roku Eucharystii. Jego temat brzmiał: «Eucharystia źródłem i szczytem życia oraz misji Kościoła». To Zgromadzenie Synodalne należało więc do dziedzictwa duchowego Jana Pawła II. Warto tu przypomnieć, że tematem ostatniej encykliki Sługi Bożego jest właśnie Eucharystia (Ecclesia de Eucharistia, 17 kwietnia 2003 r.), a jego przedostatni list apostolski — Mane nobiscum Domine (7 października 2004 r.), poświęcony jest obchodom Roku Eucharystii.

Papież Benedykt XVI z entuzjazmem zrealizował wolę swego poprzednika, tym bardziej że Eucharystia zawsze była tematem jego zainteresowań, co znalazło wyraz w wielu jego wcześniejszych publikacjach. W czasie Synodu Jan Paweł II był wspominany bardzo serdecznie.

Ostatnie zgromadzenie synodalne cechowały pewne nowości. Chciałbym zwrócić uwagę na dwie z nich. Oprócz wystąpień poszczególnych członków odbywały się godzinne «wolne dyskusje» w Auli Synodalnej, w których można było podzielić się spostrzeżeniami, ustosunkować do poszczególnych wypowiedzi, opinii itp. Niewątpliwie pozytywnie wpłynęło to na współpracę. Druga nowość dotyczy Kurii Rzymskiej. Uprzednio brali udział w Synodzie z urzędu jedynie prefekci kongregacji, obecnie zaproszeni zostali także przewodniczący innych dykasterii, aby uwrażliwić centralne organy Stolicy Apostolskiej na problematykę dyskutowaną na Synodzie przez biskupów z różnych Kościołów lokalnych.

W Zgromadzeniu Synodu wzięło udział ponad 250 Ojców Synodalnych, w tym także przedstawiciele Unii Przełożonych Generalnych Zgromadzeń Zakonnych; zostali zaproszeni również delegaci 12 Kościołów i Wspólnot kościelnych niekatolickich, a także znaczna liczba audytorów i ekspertów. Z Polski przybyli: abp Henryk Muszyński, bp Zbigniew Kiernikowski, bp Zygmunt Zimowski, bp Edward Ozorowski; wśród ekspertów był ks. prał. Waldemar Turek, a wśród audytorów Zbigniew Nosowski, redaktor naczelny miesięcznika «Więź». Wszyscy oni mieli możliwość zabrania głosu, co niewątpliwie wzbogaciło dyskusję.

Nie ulega wątpliwości, że ustanowienie Synodu Biskupów było inicjatywą o ogromnym znaczeniu dla działalności i misji Kościoła w zróżnicowanym i zmieniającym się świecie. Jako prefekt Kongregacji Edukacji Katolickiej pragnąłbym, aby posynodalne adhortacje apostolskie znalazły się w centrum zainteresowania także wydziałów kościelnych oraz uniwersytetów i innych wyższych uczelni katolickich.

Kard. Zenon Grocholewski
Prefekt Kongregacji Edukacji Katolickiej

opr. mg/mg