Współpraca ze wszystkimi w duchu wolności i przyjaźni

29 września 2004 r, podczas 59. Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku zabrał głos abp Giovanni Lajolo, sekretarz ds. relacji z państwami i przewodniczący delegacji watykańskiej uczestniczącej w tym zgromadzeniu. W swoim wystąpieniu abp Lajolo przedstawił stanowisko Stolicy Apostolskiej w takich sprawach, jak walka z ubóstwem, rozwój społeczny, rozbrojenie, konflikty zbrojne, terroryzm, prawa człowieka i prawo do życia oraz reforma ONZ.

Szanowny Panie Przewodniczący!

1. Stolica Apostolska ma zaszczyt uczestniczyć w debacie ogólnej Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych po raz pierwszy od czasu przyjęcia rezolucji z 1 lipca, w której zostały sformułowane i określone prawa oraz prerogatywy Stolicy Apostolskiej, wynikające z jej statusu stałego obserwatora, którym cieszy się od 1964 r. Mam zatem miły obowiązek złożyć podziękowanie wszystkim państwom członkowskim. Przyjmując wspomnianą rezolucje, państwa te ponownie potwierdziły, że Stolicę Apostolską i Organizację Narodów Zjednoczonych łączy szczególna więź. Zwracał na to uwagę Papież Jan Paweł II już w swoim pierwszym wystąpieniu na forum ONZ dokładnie 25 lat temu. Jest to więź w pewnym sensie całkiem naturalna: zarówno Stolica Apostolska, jak i Organizacja Narodów Zjednoczonych pełnią misje uniwersalne; żaden naród na ziemi nie jest im obcy. Nadrzędnym celem działań Stolicy Apostolskiej oraz Organizacji Narodów Zjednoczonych jest pokój. O pokoju bowiem, będącym dobrem najwyższym, mówi Karta Narodów Zjednoczonych, stanowi on też istotę orędzia Ewangelii, które Stolica Apostolska jest zobowiązana głosić wszystkim narodom.

W tym znaczącym momencie pragnę przekazać panu, panie przewodniczący, oraz wam wszystkim, którzy reprezentujecie tu swoje szlachetne kraje, szczere i serdeczne pozdrowienia Papieża Jana Pawła II. Szczególne pozdrowienia przekazuję sekretarzowi generalnemu ONZ, panu Kofiemu Annanowi, oraz jego kompetentnym asystentom. Ich działalność — przedstawiona w Dorocznym Raporcie Sekretarza Generalnego A/59/1 — a zwłaszcza wysiłki zmierzające do zapobiegania konfliktom i utrzymania pokoju na świecie zasługują na szacunek i wdzięczność nas wszystkich.

2. Wiele tematów przewidzianych do dyskusji na forum niniejszego Zgromadzenia Ogólnego może mieć istotne znaczenie dla osiągnięcia najwyższego celu, jakim jest pokój, oraz dla przyszłości ludzkości. Wystarczy wymienić tylko kilka z nich: ONZ i nowy porządek ludzkiego świata; realizacja celów milenijnych; powszechne i całkowite rozbrojenie; zrównoważony rozwój; globalizacja i współzależność; migracja międzynarodowa i rozwój; prawa człowieka; klonowanie człowieka. Ograniczę się do krótkiej prezentacji stanowiska Stolicy Apostolskiej wobec niektórych z owych tematów.

Ubóstwo, rozwój i pokój

3. Wśród celów milenijnych pierwszoplanowe znaczenie mają te, które dotyczą ubóstwa i rozwoju. Mówię o znaczeniu pierwszoplanowym, ponieważ chodzi tu o prawo do życia setek milionów istot ludzkich, które egzystują — tak jak potrafią — dysponując środkami poniżej minimum potrzebnego do przetrwania, a także dziesiątków milionów niedożywionych dzieci, niesprawiedliwie pozbawionych prawa do życia. Aby na trwałe uwolnić je od owej nieludzkiej sytuacji, trzeba — pod egidą Organizacji Narodów Zjednoczonych — dążyć do stworzenia sprawiedliwszego i bardziej elastycznego systemu handlu międzynarodowego. Ponadto konieczne są takie struktury finansowe, które będą wspomagać rozwój oraz doprowadzą do umorzenia długów zagranicznych zaciągniętych przez kraje najuboższe. Należy również okazać wspaniałomyślność, dzieląc się technologią oraz zdobyczami naukowymi, szczególnie w sferze medycyny. W tej sprawie nie muszę nic więcej dodawać, ponieważ kard. Angelo Sodano, Sekretarz Stanu, raz jeszcze przedstawił osobiście stanowisko Stolicy Apostolskiej podczas konferencji na temat głodu i ubóstwa, która odbyła się w Nowym Jorku 20 września 2004 r. Powtórzę jedynie, że powaga tej sytuacji nie pozwala na żadną zwłokę. Jest to kwestia bardziej sprawiedliwości niż miłości, która oczywiście zawsze jest niezbędna.

4. Istotne znaczenie dla najwyższego dobra, jakim jest pokój, ma kwestia całkowitego i powszechnego rozbrojenia. Skoro produkcja i sprzedaż broni do innych krajów stanowi zagrożenie dla pokoju, konieczna jest surowa i skuteczna kontrola na skalę międzynarodową. O zaangażowaniu Organizacji Narodów Zjednoczonych w tej dziedzinie świadczą liczne konwencje, którym udziela swego poparcia, dotyczące broni masowego rażenia oraz broni konwencjonalnej. Jest to jednak dopiero początek długiego procesu, a na przeszkodzie stoją kolosalne interesy ekonomiczne.

Oczywiście problem broni masowego rażenia różni się od problemu broni konwencjonalnej, jednak broń konwencjonalna wciąż odgrywa zasadniczą rolę w licznych konfliktach zbrojnych, które wykrwawiają współczesny świat, a także w działalności terrorystycznej.

Konflikty zbrojne

5. Lokalne konflikty zbrojne są tak liczne, że nie sposób ich tu wymienić. Jednak kilku z nich nie mogę pominąć milczeniem.

Przede wszystkim konfliktu izraelsko-palestyńskiego, który zdominował całą drugą połowę XX w. Ów konflikt wykracza poza wąskie granice regionu. Stronami bezpośrednio zaangażowanymi są rząd izraelski oraz władze palestyńskie; to one muszą wykazać się wolą zawarcia pokoju. Dlatego właśnie został przez obie strony opracowany i formalnie przyjęty plan pokojowy, zwany road map («mapa drogowa»). Niech zatem postępują wedle tego planu z determinacją i odwagą! Trzeba jednak pamiętać, że wiele grup społecznych śledzi konflikt izraelsko-palestyński z zainteresowaniem, a często nawet zaangażowaniem emocjonalnym. Kościół katolicki, obecny w Palestynie od 2000 lat, apeluje do wszystkich, aby zrezygnowali z takich działań, które podważają zaufanie; zachęca również do wspaniałomyślnych wypowiedzi o pokoju oraz do odważnych gestów torujących drogę do pokoju. Skoro pokój jest owocem sprawiedliwości, nie wolno nam zapominać — jak przypomniał nam Papież Jan Paweł II — że nie ma sprawiedliwości bez przebaczenia. A dokładniej mówiąc, bez wzajemnego przebaczenia. Taka postawa wymaga większej odwagi moralnej niż stosowanie siły.

Jest również konflikt w Iraku. Stanowisko Stolicy Apostolskiej w sprawie interwencji zbrojnej w latach 2002-2003 jest powszechnie znane. Wszyscy widzą, że działania zbrojne nie zwiększyły bezpieczeństwa ani w Iraku, ani poza jego granicami. Stolica Apostolska uważa, że należy wspierać działania obecnego rządu na rzecz normalizacji sytuacji w kraju oraz zbudowania systemu politycznego w pełni demokratycznego i zgodnego z wartościami zakorzenionymi w jego tradycji historycznej.

Stolica Apostolska jest zaniepokojona sytuacją w niektórych państwach afrykańskich, takich jak Sudan, Somalia, kraje leżące w regionie Wielkich Jezior, Wybrzeże Kości Słoniowej i inne. Konflikty, a przede wszystkim walki wewnętrzne prowadzą tam do rozlewu krwi. Państwa te potrzebują czynnej międzynarodowej solidarności, a zwłaszcza — co zresztą zrozumiałe — sama Unia Afrykańska musi interweniować w sposób autorytatywny, by skłonić wszystkie uprawnione strony do negocjacji. Unia Afrykańska udowodniła już w pewnych przypadkach, że potrafi działać skutecznie, i dlatego zasługuje na uznanie i pomoc.

Walka z terroryzmem

6. Wspomniałem już o terroryzmie, patologicznym zjawisku całkowicie niegodnym człowieka, które przybrało rozmiary globalne. Żadne państwo nie może dzisiaj czuć się bezpieczne. A zatem, choć każdy kraj ma prawo i obowiązek stosowania sprawiedliwych środków, by chronić obywateli oraz instytucje, wydaje się oczywiste, że aby skutecznie przeciwstawić się terroryzmowi, potrzeba zespolonych, wielostronnych działań, respektujących ius gentium, a nie polityki unlateralizmu. Nikt nie wątpi, że walka z terroryzmem musi oznaczać przede wszystkim tłumienie jego zarzewi. Jednakże przyczyny terroryzmu są liczne i złożone: mają charakter polityczny, społeczny, kulturowy i religijny. Dlatego też coraz ważniejsze są działania długofalowe — przemyślane i cierpliwe — mające na celu usuwanie przyczyn terroryzmu i zmierzające do powstrzymania jego dalszego rozwoju i zgubnego rozprzestrzeniania się.

Stolica Apostolska oraz cały Kościół katolicki aktywnie uczestniczą w tym dziele. Stolica Apostolska czyni to za pośrednictwem swoich instytucji oświatowych i charytatywnych, które — wszędzie tam, gdzie są — dążą do podniesienia kulturowego i społecznego poziomu społeczeństwa, bez żadnej dyskryminacji, zwłaszcza ze względów religijnych; czyni to również poprzez dialog międzyreligijny, który od czasów Soboru Watykańskiego II znacznie się ożywił; ów dialog ma na celu obiektywne, wzajemne poznanie, szczerą przyjaźń oraz — jeśli to tylko możliwe — swobodną współpracę w służbie ludzkości. Stolica Apostolska będzie zawsze wdzięczna tym przywódcom innych religii, którzy okazują gotowość do prowadzenia takiego dialogu, a także władzom cywilnym, które do niego zachęcają i nie próbują wykorzystywać go do celów politycznych, w duchu poszanowania rozdziału sfer religijnej i cywilnej oraz fundamentalnego prawa człowieka do wolności religijnej.

Podstawowe prawa człowieka

7. Prawo do wolności religijnej jest zagwarantowane, wraz z innymi podstawowymi prawami, w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych 10 grudnia 1948 r. W rzeczywistości owe podstawowe prawa są nierozdzielne: gdy łamie się jedno z nich, złamane zostają wszystkie, a tym samym znieważa się człowieka. Dlatego Stolica Apostolska uważa, że należy podejmować wszelkie wysiłki, by bronić owych praw w każdej dziedzinie życia. W tym celu trzeba się uporać z jednym poważnym zagrożeniem, występującym dzisiaj w różnych państwach oraz grupach społecznych. Jest nim pogląd, że fundamentalne prawa człowieka, zatwierdzone przez Powszechną Deklarację, stanowią wyraz określonej kultury, a zatem ich charakter jest bardzo względny. Nie: w swej istocie są one wyrazem osoby ludzkiej jako takiej, nawet jeśli faktycznie w różnych okresach i w różnych kulturach prawa te były i niekiedy nadal są stosowane inaczej, w bardziej lub mniej odpowiedni i dopuszczalny sposób.

Prawo do życia

8. Jednym z praw fundamentalnych, a raczej prawem najważniejszym — jak jednoznacznie stwierdza Powszechna Deklaracja — jest prawo każdego człowieka do życia. Stolica Apostolska mogłaby wiele powiedzieć na temat prawa do życia przysługującego każdej osobie ludzkiej, bowiem istotą głoszonego przez nią orędzia jest «Ewangelia życia». Znana encyklika Papieża Jana Pawła II, ogłoszona 25 marca 1995 r., nosi taki właśnie tytuł: Evangelium vitae. To szerokie zagadnienie obejmuje również kwestie klonowania człowieka. Za kilka tygodni na forum Zgromadzenia Ogólnego będzie ona ponownie dyskutowana. Stolica Apostolska pragnie wiec jeszcze raz potwierdzić, że popiera rozwój badań medycznych, które nie naruszając godności człowieka, pomagają leczyć i zwalczać różne choroby. Dlatego też Stolica Apostolska ponownie potwierdza swoje poparcie dla pozyskiwania i wykorzystywania dojrzałych komórek macierzystych i wyraża przekonanie, że należy opracować i wprowadzić w życie jasną konwencje, całkowicie zakazującą klonowania człowieka.

Rola ONZ

9. «Zważywszy, że uznanie przyrodzonej godności oraz równych i niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie...» — tymi słowami zaczyna się preambuła Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Fakt, że z górą 50 lat temu ONZ sformułowała solidne zasady, którymi musi kierować się sumienie ludzkości, aby osiągnąć pokój, należy uznać za jedną z licznych i niezaprzeczalnych zasług tej instytucji. Jednakże z biegiem lat ONZ, podobnie jak każda inna organizacja stworzona przez człowieka, musiała i nadal musi dostosowywać swoje procedury do zmieniających się warunków, zwłaszcza na światowej scenie politycznej, w taki sposób, by praca na rzecz pokoju była bardziej efektywna. Pierwsze rezultaty pracy wysokiej komisji, powołanej w tym celu przez sekretarza generalnego Kofiego Annana, zostały opublikowane w czerwcu tego roku. Stolica Apostolska przedstawi swą ocenę tych działań podczas debaty na ten temat, która odbędzie się w przyszłym tygodniu. Teraz ograniczę się do przypomnienia jedynie słów Papieża Jana Pawła II z Orędzia na Światowy Dzień Pokoju 2004 r. Papież przypomniał nam, że «ludzkość [stoi] wobec nowego i trudniejszego etapu prawdziwego rozwoju», i dlatego właśnie — powołując się na słowa swoich poprzedników — wezwał do «wyższego stopnia zorganizowania na płaszczyźnie międzynarodowej». Można to osiągnąć poprzez przyznanie organizacjom takim jak ONZ specjalnych uprawnień, które ułatwią działania zapobiegające konfliktom podczas kryzysów międzynarodowych oraz — w sytuacjach absolutnie koniecznych — będą pozwalały na «interwencje humanitarne», czyli akcje obliczone na rozbrojenie agresora. Jednakże «wyższy stopień zorganizowania na płaszczyźnie międzynarodowej» będzie można osiągnąć w sposób jeszcze skuteczniejszy, jeśli Organizacja Narodów Zjednoczonych wzniesie się — jak pisze Jan Paweł II — «ponad model bezdusznej instytucji typu administracyjnego» i stanie się «ośrodkiem moralnym, w którym wszystkie narody świata będą się czuły jak u siebie w domu, rozwijając wspólną świadomość tego, iż — by tak rzec — stanowią jedną rodzinę narodów» («L'Osservatore Romano», wyd. polskie, n. 2/2004, s. 6).

10. Panie przewodniczący, Organizacja Narodów Zjednoczonych zawsze może liczyć na Stolicę Apostolską nie tylko jako uważnego stałego obserwatora, ale także towarzysza podróży, który — zgodnie ze swą naturą i na miarę swych możliwości — nieustannie będzie wspierać złożoną i trudną działalność ONZ, a także współpracować ze wszystkimi państwami członkowskimi w duchu wolności i przyjaźni.

Panie przewodniczący, dziękuję za uwagę.

opr. mg/mg