Ad resurgendum cum Christo

Instrukcja dotycząca pochówku ciał zmarłych oraz przechowywania prochów w przypadku kremacji (opublikowana w L'Osservatore Romano) - 15.08.2016

1. Aby zmartwychwstać z Chrystusem, należy umrzeć z Chrystusem, należy «opuścić nasze ciało i stanąć w obliczu Pana» (2 Kor 5, 8). W instrukcji Piam et constantem z 5 lipca 1963 r. ówczesne Święte Oficjum ustanowiło, by «wiernie dochowywać zwyczaju grzebania ciał wiernych zmarłych», dodając jednak, że kremacja nie jest «sama w sobie sprzeczna z religią chrześcijańską», i aby nie odmawiano już sakramentów i uroczystości pogrzebowych tym, którzy poprosili o kremację po śmierci, pod warunkiem, że wybór ten nie był podyktowany wolą «odrzucenia chrześcijańskich dogmatów, albo w duchu sekciarskim, albo też pod wpływem nienawiści do religii katolickiej i Kościoła» ¹. Owa zmiana dyscypliny kościelnej została później wprowadzona do Kodeksu Prawa Kanonicznego (1983 r.) oraz do Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich (1990 r.).

Tymczasem praktyka kremacji rozpowszechniła się znacząco w dużej liczbie krajów, a jednocześnie rozpowszechniły się także nowe idee, sprzeczne z wiarą Kościoła. Po dokładnym wysłuchaniu Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, Papieskiej Rady ds. Tekstów Prawnych oraz licznych Konferencji Episkopatów i Synodów Biskupów Kościołów Wschodnich Kongregacja Nauki Wiary uznała za właściwe opublikowanie nowej Instrukcji, w celu potwierdzenia racji doktrynalnych i duszpasterskich, dla których preferuje się pochówek ciał, oraz wydanie norm dotyczących przechowywania prochów w przypadku kremacji.

2. Zmartwychwstanie Jezusa jest kulminacyjną prawdą wiary chrześcijańskiej, głoszoną jako zasadnicza część Tajemnicy Paschalnej od samych początków chrześcijaństwa: «Przekazałem wam (...) to, co przejąłem: że Chrystus umarł — zgodnie z Pismem — za nasze grzechy, że został pogrzebany, że zmartwychwstał trzeciego dnia, zgodnie z Pismem: i że ukazał się Kefasowi, a potem Dwunastu» (1Kor 15, 3-5).

Przez swoją śmierć i zmartwychwstanie Chrystus uwolnił nas od grzechu i dał nam dostęp do nowego życia: «Jak Chrystus powstał z martwych dzięki chwale Ojca, także i my możemy wkroczyć w nowe życie» (por. Rz 6, 4). Ponadto, Chrystus zmartwychwstały jest początkiem i źródłem naszego przyszłego zmartwychwstania: «Chrystus zmartwychwstał jako pierwociny spośród tych, co pomarli (...). I jak w Adamie wszyscy umierają, tak też w Chrystusie wszyscy będą ożywieni» (1Kor 15, 20—22).

Jeśli prawdą jest, że Chrystus wskrzesi nas w dniu ostatecznym, jest również prawdą, pod pewnym względem, że już zmartwychwstaliśmy z Chrystusem. Przez chrzest bowiem jesteśmy zanurzeni w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa i sakramentalnie do Niego upodobnieni: «jako razem z Nim pogrzebani w chrzcie, w którym też razem zostaliście wskrzeszeni przez wiarę w moc Boga, który Go wskrzesił» (Kol 2, 12). Zjednoczeni z Chrystusem przez chrzest, już teraz uczestniczymy w sposób rzeczywisty w życiu Chrystusa zmartwychwstałego (por. Ef 2, 6).

Dzięki Chrystusowi w chrześcijaństwie śmierć ma znaczenie pozytywne. Kościół w liturgii modli się: «Albowiem życie Twoich wiernych, o Panie, zmienia się, ale się nie kończy, i gdy rozpadnie się dom doczesnej pielgrzymki, znajdą przygotowane w niebie wieczne mieszkanie» ². Z chwilą śmierci dusza zostaje oddzielona od ciała, ale w zmartwychwstaniu Bóg przywróci niezniszczalne życie naszemu przekształconemu ciału, jednocząc je ponownie z naszą duszą. Również w naszych czasach Kościół wezwany jest do głoszenia wiary w zmartwychwstanie: «Zmartwychwstanie zmarłych jest wiarą chrześcijan: wierząc w nie, nimi jesteśmy» ³.

3. Idąc za starodawną tradycją chrześcijańską, Kościół usilnie zaleca, by ciała zmarłych chowane były na cmentarzu lub w innym miejscu świętym ⁴. We wspomnieniu śmierci, pogrzebania i zmartwychwstania Pana, tajemnicy, w świetle której objawia się chrześcijański sens śmierci ⁵, pochówek jest przede wszystkim najbardziej odpowiednią formą wyrażenia wiary w zmartwychwstanie ciała i nadziei na nie ⁶.

Kościół, który jak matka towarzyszył chrześcijaninowi podczas jego ziemskiej pielgrzymki, ofiaruje Ojcu, w Chrystusie, dziecko Jego łaski i powierza ziemi jego śmiertelne szczątki w nadziei, że zmartwychwstanie w chwale ⁷.

Grzebiąc ciała wiernych zmarłych, Kościół potwierdza wiarę w zmartwychwstanie ciała ⁸ i zamierza uwydatnić wysoką godność ludzkiego ciała jako nierozłącznej części osoby, której historię to ciało współdzieli ⁹. Nie może zatem pozwolić na postawy i obrzędy, które wiążą się z błędnym pojęciem śmierci, postrzeganej czy to jako ostateczne unicestwienie osoby, czy jako chwila jej fuzji z matką naturą lub z wszechświatem, jako etap w procesie reinkarnacji, czy też jako ostateczne wyzwolenie z «więzienia» ciała.

Ponadto pochówek na cmentarzach lub w innych miejscach świętych właściwie odpowiada współczuciu i szacunkowi, jakie należą się ciałom zmarłych wiernych, które przez chrzest stały się świątynią Ducha Świętego, i którymi, «jak narzędziami i naczyniami, w sposób święty posłużył się Duch, aby dokonać wielu dobrych dzieł» ¹⁰.

Sprawiedliwy Tobiasz wychwalany jest za zasługi zyskane wobec Boga przez to, że grzebał zmarłych ¹¹, a Kościół uważa pochówek zmarłych za uczynek miłosierdzia względem ciała ¹².

Na koniec pochówek ciał wiernych zmarłych na cmentarzach lub w innych miejscach świętych sprzyja pamięci i modlitwie za zmarłych ze strony rodziny i całej wspólnoty chrześcijańskiej, jak też czczeniu męczenników i świętych.

Przez pochówek ciał na cmentarzach, w kościołach czy na terenach do tego przystosowanych tradycja chrześcijańska strzegła jedności żywych i umarłych i przeciwstawiała się tendencji do ukrywania lub prywatyzowania wydarzenia śmierci oraz znaczenia, jakie ma ona dla chrześcijan.

4. Tam, gdzie racje typu higienicznego, ekonomicznego lub społecznego prowadzą do wyboru kremacji — wyboru, który nie może być sprzeczny z jasno wyrażoną wolą zmarłego lub z jego wolą niebezpodstawnie domniemaną — Kościół nie dostrzega powodów doktrynalnych, by zakazać takiej praktyki, jako że kremacja zwłok nie dotyka duszy i nie uniemożliwia boskiej wszechmocy wskrzeszenia ciała, a więc nie zawiera obiektywnego zaprzeczenia nauki chrześcijańskiej na temat nieśmiertelności duszy i zmartwychwstania ciała ¹³.

Kościół nadal preferuje pochówek ciał, jako że w ten sposób okazuje się większy szacunek zmarłym; kremacja jednak nie jest zakazana, «chyba że została wybrana z powodów sprzecznych z nauką chrześcijańską» ¹⁴.

W przypadku braku motywacji sprzecznych z doktryną chrześcijańską Kościół, po odprawieniu uroczystości pogrzebowych, towarzyszy w kremacji przez właściwe wskazówki liturgiczne i duszpasterskie, ze szczególną troską, by unikać wszelkiego rodzaju skandalu czy obojętności religijnej.

5. Kiedy z uzasadnionych powodów dokonuje się wyboru kremacji zwłok, prochy zmarłego muszą być przechowywane z zasady w miejscu świętym, czyli na cmentarzu, lub jeśli trzeba, w kościele bądź na terenie przeznaczonym na ten cel przez odpowiednie władze kościelne.

Od samego początku chrześcijanie pragnęli, by ich zmarli byli obiektem modlitw i pamięci wspólnoty chrześcijańskiej. Ich groby stawały się miejscami modlitwy, pamięci i zadumy. Zmarli wierni są częścią Kościoła, który wierzy we wspólnotę «tych, którzy pielgrzymują na ziemi, zmarłych, którzy jeszcze oczyszczają się, oraz tych, którzy cieszą się już szczęściem nieba, i że wszyscy łączą się w jeden Kościół» ¹⁵.

Przechowywanie prochów w miejscu świętym może przyczynić się do zmniejszenia ryzyka pozbawienia zmarłych modlitwy i pamięci krewnych oraz wspólnoty chrześcijańskiej. W ten sposób ponadto unika się możliwych sytuacji zapomnienia czy braku szacunku, jakie mogą mieć miejsce zwłaszcza po przeminięciu pierwszego pokolenia, jak również nieodpowiednich czy przesądnych praktyk.

6. Z wyżej wymienionych powodów przechowywanie prochów w miejscu zamieszkania nie jest dozwolone. Jedynie w przypadku ważnych i wyjątkowych okoliczności, zależnych od uwarunkowań kulturowych o charakterze lokalnym, ordynariusz w porozumieniu z Konferencją Episkopatu lub Synodem Biskupów Kościołów Wschodnich może udzielić zezwolenia na przechowywanie prochów w miejscu zamieszkania. Prochy jednak nie mogą być rozdzielane między poszczególne ogniska rodzinne i zawsze należy zapewnić im szacunek oraz odpowiednie warunki przechowywania.

7. Aby uniknąć wszelkiego rodzaju dwuznaczności o charakterze panteistycznym, naturalistycznym czy nihilistycznym, nie zezwala się na rozrzucanie prochów w powietrzu, na ziemi lub w wodzie albo w inny sposób, ani też na przerabianie kremowanych prochów na pamiątki, biżuterię czy inne przedmioty, pamiętając, że w przypadku tego typu postępowania nie można brać pod uwagę przyczyn higienicznych, społecznych czy ekonomicznych, które mogą uzasadniać wybór kremacji.

8. W przypadku gdy zmarły w sposób powszechnie wiadomy wyraził życzenie kremacji i rozrzucenia jego prochów w przyrodzie z powodów sprzecznych z wiarą chrześcijańską, należy, zgodnie z prawem, odmówić obrzędów pogrzebowych ¹⁶.

Podczas audiencji udzielonej w dniu 18 marca 2016 r. niżej podpisanemu kardynałowi prefektowi Ojciec Święty Franciszek zatwierdził niniejszą Instrukcję, przyjętą podczas sesji zwyczajnej tej Kongregacji w dniu 2 marca 2016 r., i polecił ją opublikować.

Rzym, w siedzibie Kongregacji Nauki Wiary, 15 sierpnia 2016 r., w uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Kard. Gerhard Müller
Prefekt

Luis F. Ladaria SJ
Arcybiskup tytularny Thibica
Sekretarz

Przypisy:

1. AAS 56 (1964), 822-823.

2. Mszał rzymski, Prefacja o zmarłych, I.

3. Tertulian, De resurrectione carnis, 1, 1: CCL 2, 921.

4. Por. Kodeks Prawa Kanonicznego (KPK), kan. 1176, § 3; kan.1205; Kodeks Kanonów Kościołów Wschodnich (KKKW), kan. 876, § 3; kan. 868.

5. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, n. 1681.

6. Por. Katechizm Kościoła Katolickiego, n. 2300.

7. Por. 1 Kor 15, 42-44; Katechizm Kościoła Katolickiego, n.1683.

8. Por. św. Augustyn, De cura pro mortuis gerenda, 3, 5: CSEL 41, 628.