Zrównoważona konsumpcja - trendy kształtuj±ce nasz± przyszło¶ć

Zrównoważona konsumpcja - trendy kształtujące naszą przyszłość

Maciej Kozakiewicz

Jemy coraz więcej mięsa, pijemy coraz więcej kawy, połykamy coraz więcej pigułek, jeździmy coraz dalej i robimy się coraz grubsi. Na całym świecie konsumujemy więcej niż kiedykolwiek przedtem, lecz ponad miliard ludzi wciąż nie ma dostępu do czystej wody, klęski żywiołowe pochłaniają coraz więcej ofiar, nie uporaliśmy się jeszcze z chorobami, które zabijają najwięcej ludzi na świecie: biegunką, malarią i AIDS. Mamy coraz więcej dowodów na to, że preferencje związane ze zdominowanym przez konsumpcję stylem życia w krajach rozwiniętych są często równie niezdrowe dla nas, jak i dla świata który zamieszkujemy - mówi Michael Renner, badacz Worldwatch Institiute oraz dyrektor programu Istotne Oznaki.

Pod koniec ubiegłego roku w Jachrance pod Warszawą odbyła się ważna dla rozwoju ruchu konsumenckiego w Polsce konferencja pt.: "Rola organizacji pozarządowych w kształtowaniu proekologicznych wzorców konsumpcji". Było to pierwsze w historii spotkanie kilkudziesięciu osób, przedstawicieli organizacji konsumenckich, ekologicznych, zajmujących się profilaktyką zdrowotną, producentów żywności metodami ekologicznymi, jak też przedstawicieli organizacji międzynarodowych i przedsiębiorców. Organizatorem konferencji był Instytut na Rzecz Ekorozwoju wraz z polskim biurem IUCN.

Ruch konsumencki w Polsce jest wciąż w fazie krzepnięcia, gdy w wielu innych krajach OECD odgrywa on bardzo ważną rolę w kształtowaniu trendów społeczno-gospodarczych szczególnie po "roboczej" integracji ze środowiskami ekologicznymi, obrońców praw zwierząt, kobiecymi oraz ochrony zdrowia. Wiele światowych koncernów wolałoby zapomnieć o organizacjach takich jak Clean Clothes Compaign (zajmującej się etycznością działań firmy NIKE), czy też GREENPEACE (który z kolei zainteresował się swego czasu firmą Shell). To pod wpływem działań tego typu organizacji z sukcesem rozwijają się na świecie takie inicjatywy, jak etyczne fundusze inwestycyjne (np. The Cooperative Bank, Triodos Bank), czy też idea społecznej odpowiedzialności biznesu.

Problem nadmiernej, niezrównoważonej konsumpcji w Polsce dotyczy jak na razie tylko niewielkiej grupy obywateli. Istnieją jednak już pewne symptomy, jak choćby wzrost ilości odpadów, czy problemy transportowe dużych miast, co świadczy, że konsumpcjonizm może być groźny społecznie. Nie ulega wątpliwości, że w państwach Unii Europejskiej zdecydowanie wyższy jest poziom świadomości ekologicznej, w tym świadomości związanej z zagrożeniami wynikającymi z nadmiernej konsumpcji - stwierdził na konferencji dr Bolesław Rok z Forum Odpowiedzialnego Biznesu.

W trakcie konferencji poruszano wiele aspektów wynikających z badań międzynarodowych, m.in. Worldwatch Institiute z Waszyngtonu, agend ONZ, Europejskiej Agencji Środowiska. Jest wielce prawdopodobne, że był to pierwszy, bardzo ważny krok do integracji środowisk zainteresowanych zrównoważonym konsumeryzmem w Polsce. Istotnymi postulatami zgłaszanymi na konferencji było przekonanie instytucji publicznych do dawania odpowiedniego przykładu oraz propagowanie wśród społeczeństwa spożywania żywności ekologicznej. Pojawiały się też wątki dotyczące zwiększenia atrakcyjności komunikacji publicznej. Pozostaje zatem oczekiwać konkretnych działań tego środowiska.

Dziesięć przykazań zrównoważonej konsumpcji

wg International Institute for Environment and Development (Międzynarodowego Instytutu Środowiska i Rozwoju)

Określamy zrównoważoną konsumpcję jako strategię kształtowania popytu zmierzającą do wykorzystania zasobów środowiska i usług gospodarczych w celu zaspokojenia potrzeb i podniesienia jakości życia wszystkich, przy jednoczesnym odtworzeniu kapitału przyrodniczego dla przyszłych pokoleń. Strategia składa się z następujących kluczowych elementów:

1. Zmiany strukturalne: Jest to strategia długofalowych zmian strukturalnych, polegających na przejściu od gospodarki i stylu życia związanych z przemysłem do zrównoważonych, czyli idąca dalej niż przyrostowa poprawa efektywności.

2. Sprawiedliwa konsumpcja: W strategii podkreśla się znaczenie sprawiedliwej konsumpcji, a nie tylko „ekologizacji zamożności”.

3. Nacisk na usługi: Strategia skupia się na relacjach między zasobami środowiska a usługami, jakich wymaga spełnienie wszystkich potrzeb i podniesienie jakości życia (m.in. pod względem sposobu odżywiania, mieszkania, mobilności, czasu wolnego).

4. Zmiana możliwości rynkowych dla przedsiębiorców: Strategia wymaga od przedsiębiorców wprowadzania na rynek nowej generacji zrównoważonych dóbr i usług i rozszerzenia ich odpowiedzialności, tak aby objęła oddziaływania powodowane przez cały okres życia dóbr i usług.

5. Działania po stronie popytu: Strategia stosuje działania po stronie popytu w celu zapewnienia korzyści społecznych, gospodarczych i ekologicznych w całym łańcuchu produktowym.

6. Wzorce i czynniki sprawcze: Strategia zajmuje się wzorcami i czynnikami sprawczymi, takimi jak dochody, czynniki demograficzne, technologia, kultura i wartości, sposoby użytkowania ziemi i polityka społeczna oraz zachowaniami konsumentów.

7. Priorytet dla Północy: Punktem wyjścia jest potrójny imperatyw zmiany wzorców konsumpcji na Północy, wynikający z 1) wysokich bezpośrednich kosztów ekologicznych konsumpcji na Północy, 2) znaczenia jej konsumpcji dla handlu z innymi regionami oraz przepływu do nich kapitału inwestycyjnego i technologii, a także 3) znaczenia zmiany stylu życia na Północy jako przykładu dla ekologizacji Południa.

8. Wspólna troska, odmienne reakcje: W coraz większym stopniu zrównoważona konsumpcja stanowi przedmiot troski w różnych krajach, bogatych i biednych. Natomiast mają one odmienne priorytety, więc działania muszą być osadzone w różnorodnych warunkach kulturowych.

9. Konsumpcja indywidualna a zbiorowa: Strategia uznaje indywidualny i zbiorowy wymiar konsumpcji — w supermarkecie i w bibliotece.

10. Oparcie na wartościach: Strategia opiera się na wartościach etycznych i dąży do pobudzenia większej odpowiedzialności za wybór w zakresie konsumpcji.

Maciej Kozakiewicz

W oparciu o materiały przygotowane przez Instytut na Rzecz Ekorozwoju

Siedmiopunktowy program działań ONZ jako cele do osiągnięcia zrównoważonej konsumpcji:

1. Zapewnienie wszystkim możliwości spełnienia minimalnych potrzeb konsumpcyjnych.
2. Rozwijanie eko-efektywnych dóbr i usług.
3. Wyeliminowanie „przewrotnych” subsydiów i zmiana systemu bodźców.
4. Wzmocnienie działań społeczeństwa w ochronie konsumenta.
5. Wzmocnienie międzynarodowych mechanizmów zmierzających do ograniczenia globalnych skutków konsumpcji.
6. Tworzenie silnych sojuszy między ruchami konsumenckimi, ruchami walczącymi z ubóstwem i ruchami ekologicznymi.
7. Przyczynianie się do synergii między działaniami społeczeństwa obywatelskiego, sektora prywatnego i władz.

Źródło: Raport w sprawie rozwoju ludzkości (Human Development Report), 1998

opr. MK/PO