Negocjacje - opis

Negocjacje Akcesyjne - opis

Maciej Warbiński

Polska od chwili odzyskania niepodległości w 1989 roku nie kryła swoich aspiracji do struktur europejskich. Dzięki staraniom polskich negocjatorów w Układzie Europejskim (zwanym także Układem Stowarzyszeniowym) znalazło się postanowienie, iż ostatecznym celem Polski jest członkostwo we Wspólnotach Europejskich. Ten dokument podpisany 16 grudnia 1991 roku, który wszedł w życie 1994 roku ustanawiał kolejne etapy zbliżenia przepisów, instytucji między Polską a Wspólnotami Europejskimi. Zobowiązania zostały nałożone na obie strony, choć Wspólnota nie dostosowywała swego prawa do polskich regulacji to 15 państw członkowskich zostało zmuszonych do stopniowego znoszenia ceł na określone produkty pochodzące z Polski.

Formalną podstawą starań państw kandydujących była decyzja Rady Europejskiej na szczycie w Kopenhadze z czerwca 1993 roku. Sformułowano wówczas tzw. kryteria kopenhaskie, które określają warunki wymagane do uzyskania członkowstwa. Warunki te obejmują: po pierwsze, osiągniecie przez państwo kandydujące stabilność instytucji gwarantujących demokrację, praworządność, poszanowanie praw człowieka oraz ochronę praw mniejszości narodowych, po drugie istnienie sprawnej gospodarki rynkowej, zdolność konkurencji na wspólnym rynku, po trzecie zdolność do wywiązania się z obowiązków jakie nakłada członkowstwo. Formalnym rozpoczęciem procesu akcesyjnego ze strony polskiej było złożenie wniosku w sprawie przystąpienia do Unii Europejskiej przez Ministra Spraw Zagranicznych RP w Atenach w dniu 8 kwietnia 1994 roku.

Wraz z nami starania o członkostwo w Unii Europejskiej rozpoczęły Cypr, Republika Czeska, Estonia, Słowenia i Węgry, następnie do tej grupy dołączyły kolejne państwa to jest: Litwa, Łotwa, Słowacja, Malta, Bułgaria i Rumunia. Pierwsze 10 z wymienionych państw zakończyło negocjacje i przystąpi do Unii w jednej grupie w 2004 r. Przed Bułgarią i Rumunią jeszcze dużo zostało do zrobienia. Podobnie jak przed Turcją, która zawarła układ stowarzyszeniowy ze Wspólnotami Europejskimi już w latach 60-ych XX wieku a wniosek o przyjęcie złożyła w 1987 r.

Po stronie Unii Europejskiej głównymi aktorami negocjacji były rządy państw członkowskich a nie jak to się powszechnie uważa Komisja Europejska. Przestawiały one swoje stanowiska na Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej. Rolą Komisji Europejskiej było przygotowywanie i przedkładanie kandydującym państwom projektów stanowisk negocjacyjnych Unii Europejskiej dotyczących poszczególnych obszarów regulowanych przez prawo wspólnotowe.

Trzeba podkreślić, że negocjacjami rządziły pewne zasady. Po pierwsze obie strony dążyły do przyjęcia Polski do Unii Europejskiej. Zarówno kraje członkowskie jak i Polska uznały, iż nasze przyjęcie do tej organizacji przyniesie wzajemne korzyści. W interesie Unii jest jak najlepsze przygotowanie do członkostwa aspirującego państwa tak by jego przyjęcie nie zdezorganizowało wspólnego rynku. Ten fakt zmuszał obie strony do przyjmowania kompromisów i rezygnacji z części swych interesów. Po drugie musimy zdać sobie sprawę, że wstępujemy do "klubu", który ma już wypracowane swoje zasady działania i pewien dorobek, a więc musimy podporządkować się pewnym regułom. Dlatego kraj kandydujący do Unii już na wstępie negocjacji deklaruje wolę przyjęcia dorobku prawnego Wspólnot Europejskich (tzw. Aquis Communitaire). Celem negocjacji było przede wszystkim ustalenie jak szybko jesteśmy w stanie wprowadzić regulację obowiązujące w UE, z drugiej strony jak szybko zostaną przyznane nam wszystkie prawa przysługujące dotychczasowym członkom organizacji. Zasadą jest jednakowe obowiązywanie wszystkich regulacji przyjętych na poziomie wspólnotowym jednolicie na terenie całej Unii. Wyjątkiem od tego są możliwe do wynegocjowania tzw. okresy przejściowe, czyli odłożenie w czasie przyjęcia niektórych rozwiązań. Nie możemy jednak wymagać zbyt wiele ponieważ każde ustępstwo powoduje konieczność ustępstw z naszej strony. W negocjacjach ścierają się również interesy dotychczasowych członków Unii, np. w interesie Hiszpanii były nasze ustępstwa w imporcie owoców cytrusowych a Austrii z kolei zależało na obronie rynku pracy przed napływem pracowników z Polski i innych państw naszego regionu.

Proces akcesyjny można podzielić się pięć etapów. W I etapie nastąpił przegląd polskiego ustawodawstwa pod kątem jego zgodności z prawem europejskim (czyli tzw. screening). Całość dorobku prawnego Wspólnot Europejskich została podzielona na 31 obszarów negocjacyjnych, a przegląd odbywał się w 29 obszarach (dwa obszary "instytucje" oraz "inne" nie podlegają przeglądowi prawa. W tym etapie po stronie UE działała Komisja Europejska a po stronie polskiej Międzyresortowy Zespół do spraw Przygotowania Negocjacji. W II etapie zostały opracowane stanowiska negocjacyjne. Dla Polski ich autorem był Zespół Negocjacyjny. Stanowiska po ich zaakceptowaniu przez Radę Ministrów były przedstawiane stronie unijnej. Na tym etapie ciężar negocjacji spoczywał na Radzie Unii Europejskiej, czyli zebraniu przedstawicieli rządów Państw Członkowskich UE, która opracowywała wspólne stanowisko na podstawie propozycji Komisji Europejskiej. Właściwym forum dla tych działań były spotkania Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej. III etap to tzw. właściwe negocjacje. Wówczas na podstawie przedstawionych przez strony stanowisk starano się ustalić postanowienia satysfakcjonujące obie strony. Następowały tu spotkania wyjaśniające, wymiana informacji i konsultacje eksperckie. Dużą rolę w całym procesie negocjacji miał Pełnomocnik Rządu do Spraw Negocjacji o Członkowstwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej - prof. Jan Kułakowski a od końca 2001 roku Jan Truszczyński. Pełnomocnik, wspomagany przez zespół ekspertów, był upoważniony do opiniowania projektów aktów prawnych oraz dokumentów dotyczących naszej akcesji a przede wszystkim to on w imieniu Rządu RP przygotowywał i negocjował treść Traktatu Akcesyjnego. Odpowiednikiem Zespołu Negocjacyjnego po stronie unijnej był początkowo Zespół Zadaniowy do Spraw Negocjacji Akcesyjnych (Task Force Accesion Negotiations). Głównym Negocjatorem Komisji Europejskiej był pan Nicolaus G. Van Der Pas - odpowiedzialny za całość negocjacji z państwami kandydującymi ze strony Komisji, natomiast Głównym Negocjatorem do Spraw Polski była pani Francoise Gaudenzi. Wyrazem rosnącej roli rozszerzenia w polityce Unii było przekształcenie w 1999 r. Zespołu Zadaniowego w Dyrekcję Generalną Rozszerzenie (dyrekcja generalna stanowi w administracji wspólnotowej odpowiednik naszego ministerstwa). Mianowano również komisarza — członka Komisji Europejskiej, który zajmował się koordynacją negocjacji po stronie piętnastki — pana Guntera Verheugena. W IV etapie nastąpiło uzgodnienie treści Traktatu Akcesyjnego. Jest on efektem zebrania całych negocjacji. Tu sprecyzowane zostają wzajemne obowiązki stron i kolejne etapy, jeśli takie zostaną wynegocjowane przyjmowania rozwiązań obowiązujących na terenie Unii Europejskiej.

Należy pamiętać, że jakkolwiek negocjatorzy ze strony państw kandydujących oraz przedstawiciele Komisji Europejskiej doszli do porozumienia co do ostatecznej treści zapisów traktatu akcesyjnego to decydujący wpływ na jego treść merytoryczną mieli politycy z najwyższego szczebla, zarówno ze strony kandydujących państw jak i piętnastki. Szczególnie dramatyczny scenariusz miało spotkanie szefów rządów państw członkowskich i kandydujących w Kopenhadze w dniach 12 — 13 grudnia 2002 roku. Podczas tego spotkania ustalono ostatecznie między innymi wysokość dopłat dla polskich rolników, wysokość wpłat do budżetu Unii.

Finałem negocjacji było uroczyste podpisanie Traktatu Akcesyjnego 16 kwietnia 2003 roku w Atenach, niemal 10 lat od złożenia przez Polskę wniosku o członkostwo na szczycie Unii Europejskiej tym samym mieście.

W V etapie parlamenty narodowe państw członkowskich i Parlament Europejski (zrobił to 9 kwietnia 2003) ratyfikują lub odrzucają traktat. Natomiast we wszystkich krajach kandydujących, z wyjątkiem Cypru, odbędą się w tej sprawie referenda.

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku przewiduje dwa alternatywne sposoby uchwalenia ratyfikacji traktatu akcesyjnego. Po pierwsze, może ona zostać wyrażona w drodze ustawy przyjętej w szczególny sposób, mianowicie przy poparciu 2/3 posłów w Sejmie i 2/3 senatorów w Senacie, przy wymaganym quorum połowy ustawowej liczby członków każdej z izb. Po drugie, istnieje możliwość uchwalenia zgody na ratyfikację w drodze referendum ogólnokrajowego. O sposobie wyrażenia zgody na ratyfikację umowy akcesyjnej decyduje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 90 ust. 4 Konstytucji). Zgodnie z uchwałą podjętą przez Sejm dnia 17 kwietnia 2003 w sprawie traktatu akcesyjnego zostanie przeprowadzone referendum. Termin referendum został wyznaczony na dni 7-8 czerwca 2003 r.

Duże wątpliwości wśród prawników budzi zagadnienie skutków referendum akcesyjnego. Zgodnie z art. 125 ust. 3 Konstytucji referendum „jest wiążące” jeżeli wzięła w nim udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania. Co zatem jeżeli frekwencja będzie niższa ? Według większości zajmujących się problemem jurystów takie sformułowanie przepisu oznacza, iż w przypadku gdy zagłosuje mniej niż połowa uprawnionych Sejm będzie mógł podjąć decyzję samodzielnie. Miedzy innymi dlatego — jakiekolwiek by były Państwa poglądy — warto oddać głos w referendum !

Więcej o negocjacjach dowiesz się na stronach:

www.negocjacje.gov.pl - oficjalna strona polskiego zespołu negocjacyjnego

www.europa.eu.int/comm/enlargement - strona Dyrekcji Generalnej ds. Rozszerzenia Komisji Europejskiej (wersja w 11 językach obecnych państw członkowskich UE).

www.europa.eu.int/comm/enlargement/poland - strona Dyrekcji Generalnej ds. Rozszerzenia KE poświęcona Polsce (w języku angielskim).

O referendum polecamy stronę Ośrodka Informacji i Dokumentacji Europejskiej Sejmu RP:

http://libr.sejm.gov.pl/oide/