Podwyższenie i profanacja

Prof. dr hab. Józef Baniak, socjolog religii i filozof religii i dialogu, wykładowca na Wydziale Teologicznym UAM w Poznaniu, współpracownik zagranicznych ośrodków naukowych

-Obecnie znaki religijne często podporządkowuje się modzie, a wtedy tracą one swoją wartość sakralną. Teza ta jest oparta na wynikach badań socjologicznych. Badania te mają charakter lokalny, a przeprowadziłem je wśród licealistów, studentów i osób dorosłych w Kaliszu i w kilku wioskach tego regionu. Objąłem nimi łącznie około 2 tys. respondentów. Tematem tych badań są przejawy desakralizacji w religijności współczesnych katolików polskich. Ich wyniki nie zostały jeszcze opublikowane. Podobnych badań nikt dotąd w Polsce nie zrealizował, choć myślał już o nich przed laty prof. Piwowarski z KUL-u.

Respondenci moi, w szczególności młode kobiety i dziewczęta, zapytani m.in. dlaczego noszą krzyżyki na piersiach, odpowiadali bardzo często (69 proc.), że traktują je jako osobistą „ozdobę", a nie jako znak symbolizujący wartość religijną, świętą. Moda ta jest widoczna zwłaszcza wśród kobiet między 25. a 35. rokiem życia. Dzięki takiej „ozdobie" mają one, jak twierdzą, lepsze samopoczucie, czują się bardziej dowartościowane, zauważone wśród rówieśników. Ponadto w ten sposób chcą jakoś zaimponować otoczeniu. Wśród badanych jest też pewna grupa młodych mężczyzn, którzy wyróżniają się noszeniem czarnych koszul i krzyżyka. W ujęciu psychologicznym są to typy słabe psychicznie, nierzadko z kompleksem niższości, niedocenieni w środowisku, „zniewieściali". Swoim ubiorem chcą zwrócić na siebie uwagę, pokazać swoją siłę.

Niektórzy z badanych kobiet i mężczyzn stwierdzali, że „reklamują" modę religijną, ponieważ znaki świeckie przestały już być modne, czyli „na topie", są mato atrakcyjne, stąd niewielu zwraca na nie uwagę. Natomiast znaki religijne, zwłaszcza krzyże pod różną postacią, są dziś w modzie, więc należy je nosić, mimo że w ten sposób zatracają one swój podstawowy, sakralny sens i cel. Jednak ta sytuacja większości respondentów (ponad 65 proc.) nie interesuje: „Wyglądam pięknie, kiedy nałożę na szyję ozdobny krzyżyk, idąc z chłopakiem na dyskotekę" - stwierdziła 18-letnia licealistka.

Najczęściej są noszone krzyżyki i medaliki, a ostatnio spotyka się również krzyże wkomponowane w pierścionki, kolczyki. Jako „ozdoba" muszą one być widoczne, a więc w miarę duże, rzucające się w oczy, zawieszone na ładnych, często posrebrzanych czy pozłacanych łańcuszkach i pasujące do całości ubioru dziewczyny. Znaki sakralne stają się rodzajem „biżuterii", a to jest już ich profanacja czy zupełne zeświecczenie wartości religijnych. Jedna trzecia spośród badanych osób, traktujących krzyż wyłącznie jako „ozdobę", nawet nie zdawała sobie sprawy, że jest to znak sakralny, nie dostrzegała w krzyżu symbolu religijnego. Na pytanie, co reklamują nosząc podobne symbole, tylko 19 proc. odpowiedziało, że to, co one rzeczywiście oznaczają, czyli sens religijny, a aż 60 proc., że samych siebie, swoją osobę. Zresztą, poziom religijności tych ludzi jest bardzo niski: niespełna 70 proc. z nich nie potrafiło wymienić w prawidłowej kolejności sakramentów świętych i miało kłopoty ze znajomością dekalogu czy prawd wiary katolickiej, zwłaszcza osoby niżej wykształcone.

Tego typu trendy w modzie pojawiły się już na początku XX wieku we Francji. Do Polski przyszły one dość późno, bo dopiero w latach 80. Można powiedzieć, że ten trend jawnie zdesakralizował fundamentalne znaki religijne, sakralne. Fakt noszenia w ten sposób krzyży i innych znaków religijnych krytykowali także ludzie niewierzący, właśnie jako nadużycie sacrum, głęboką niestosowność czy niezrozumienie istoty wartości religijnych.

Krzyże i inne znaki religijne nie są także traktowane przez omawianą grupę ludzi jako amulety. Amulet bowiem ma chronić jego posiadacza przed złem i ukazywać mu „świętość", o czym nie ma mowy w tym przypadku.

Współczesna muzyka młodzieżowa, zwłaszcza „twarda", i jej wykonawcy także istotnie przyczyniają się do desakralizacji znaków i symboli religijnych, ponieważ to oni najczęściej noszą np. krzyże jako „ozdobne dodatki" do swoich strojów estradowych. Fani tych muzyków próbują ich naśladować i sami przejmują te trendy mody, pomijając religijny sens znaków religijnych.