Jedna tabletka, dwie różne ulotki. Farmaceuta tłumaczy, czego Polki nie słyszą o ellaOne

Tabletka „po” ellaOne zawiera uliprystal. W dokumentacji dostępnej na stronie Europejskiej Agencji Leków dla tabletek „po” (stosowanych po stosunku, który mógł być płodny) zawierających uliprystal podaje się następujące mechanizmy działania: blokowanie receptorów progesteronowych, hamowanie lub opóźnienie owulacji, zmiany w endometrium mogące wpływać na upośledzenie procesu implantacji embrionu[1].

W Polsce w ulotce dołączonej do tego preparatu (oraz niestety w mediach) informuje się kobiety jedynie o tym, że działa ona „poprzez opóźnienie owulacji”. Jednak nie wspomina się nic na temat sposobu działania tego środka w przypadku przyjęcia go w dniu (i po) owulacji i ewentualnym poczęciu dziecka (w okresie pomiędzy zapłodnieniem a rozpoczęciem procesu implantacji). Trzeba przypomnieć, że tabletkę „po” przyjmuje się do 5 dni po stosunku, czyli nawet 5 dni po poczęciu dziecka. Wtedy też ta tabletka jest skuteczna. Więc jaki mechanizm tu działa? Niedopuszczenie do zagnieżdżenia w macicy poczętego dziecka. Oznacza to, że produkt ten działa wczesnoporonnie.

Kobiety w Stanach Zjednoczonych, w odróżnieniu od Polek, są o tym informowane. W ulotce identycznego produktu (ella®) dopuszczonego na rynek amerykański znajdują informacje o jego możliwym wpływie na implantację embrionu w macicy. W ulotce podaje się, że ella® działa przede wszystkim poprzez zatrzymanie lub opóźnienie uwolnienia komórki jajowej z jajnika, ale zaznacza się również, że może zapobiegać zagnieżdżeniu embrionu w macicy („ella is thought to work for emergency contraception primarily by stopping or delaying the release of an egg from the ovary. It is possible that ella may also work by preventing attachment »implantation« to the uterus”)[2]. 

Nie zawsze opóźnia owulację  

Ponadto produkt ten nie opóźnia owulacji w takim stopniu, w jakim się o tym mówi. Gdy wnikniemy w dostępne badania, okazuje się po podaniu tej tabletki owulacja nie zostaje zahamowana ale opóźniona o 5 dni w średnio 59 proc. cykli, czyli pozostaje ponad 40 proc. cykli, w których wystąpienie owulacji nie zostaje zakłócone[3], a więc zapłodnienie jest możliwe. Ponadto naukowcy wskazują, że podanie tej tabletki 1-2 dni przed owulacją, opóźnia uwolnienie komórki jajowej tylko w 8 proc. przypadków[4], czyli dalej pojawia się pytanie o mechanizm działania, który zapewnia 98 proc. skuteczność tego produktu.

Można to wytłumaczyć tym, że uliprystal hamuje działanie progesteronu, który odgrywa kluczową rolę w procesie przygotowania macicy do implantacji i w samym procesie implantacji poczętego dziecka. Wskazuje na to badanie z 2017 r., w którym stwierdzono, że istnieje związek między zastosowaniem 30 mg uliprystalu (czyli tyle ile jest w tabletce ellaOne) a istotnymi zmianami w ekspresji genów ważnych dla prawidłowego funkcjonowania błony śluzowej macicy i warunkujących jej podatność na implantację[5].

Nowy poczęty człowiek nie jest częścią ciała kobiety, ale jest antygenowo różny. I po to, aby organizm kobiety go „nie odrzucił” produkowane są na powierzchni błony śluzowej macicy specjalne białka (immunosupresyjne). Dzięki tym białkom, gdy po około 5 dniach od zapłodnienia dotrze on do macicy nie zostaje zidentyfikowany jako obcy i może się zagnieździć, co pozwala mu dalej się rozwijać. Do tego między innymi potrzebne są właśnie te białka, do których produkcji niezbędny jest progesteron. Jeśli zablokujemy działanie progesteronu np. przez podanie uliprystalu, składnika tabletki „po”, to  proces zagnieżdżenia poczętego dziecka zostanie utrudniony, a nawet zahamowany. Tym bardziej, że uliprystal silnie łączy się z białkami i pozostaje długo w organizmie kobiety. Dlatego wysoka skuteczność tabletki „po” zawierającej uliprystal związana jest także z działaniem wczesnoaborcyjnym, zwłaszcza gdy zostanie przyjęta dzień do dwóch dni przed owulacją lub później. 

[1] CHMP Assessment Report for Ellaone, Doc.Ref.: EMEA/261787/2009, https://www.ema.europa.eu/en/documents/assessment-report/ellaone-epar-public-assessment-report_en.pdf, dostęp: 25 stycznia 2024 r. 

[2] US Food and Drug (FDA), ella labeling information: https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2010/022474s000lbl.pdf, dostęp: 25 stycznia 2024 r. 

[3] V. Brache i in., Ulipristal acetate prevents ovulation more effectively than levonorgestrel: analysis of pooled data from three randomized trials of emergency contraception regimens, „Contraception” 2013, 88(5), s. 611–618, https://doi.org/10.1016/j.contraception.2013.05.010. 

[4] V. Brache i in., Ulipristal acetate prevents ovulation more effectively than levonorgestrel: analysis of pooled data from three randomized trials of emergency contraception regimens, „Contraception” 2013, 88(5), s. 611–618, https://doi.org/10.1016/j.contraception.2013.05.010. 

[5] S. Lira-Albarrán i in., Ulipristal acetate administration at mid-cycle changes gene expression profiling of endometrial biopsies taken during the receptive period of the human menstrual cycle, „Molecular and Cellular Endocrinology” 2017, 447, s. 1–11, https://doi.org/10.1016/j.mce.2017.02.024.