Jutro rocznica wyzwolenia Auschwitz. Nie wolno nam zapomnieć – to miejsce męczeństwa ponad miliona ludzi

Historycy centrum badań w Muzeum Auschwitz – dr Jacek Lachendro i dr Piotr Setkiewicz – wskazali, że obóz przez cały okres działania był systematycznie rozbudowywany, w rezultacie czego obejmował trzy zasadnicze części: tzw. obóz macierzysty (od 1943 r. Auschwitz I), Birkenau (Auschwitz II) oraz Monowitz (Auschwitz III) wraz z kilkudziesięcioma podobozami.

Istniały dwie kategorie deportowanych do Auschwitz: więźniowie, których wciągano do obozowej ewidencji, oraz osoby – głównie Żydzi – które były mordowane wkrótce po przywiezieniu bez rejestrowania. Liczba zarejestrowanych więźniów sięgnęła prawdopodobnie 400 tys. Składało się na to około 205 tys. Żydów, 130-140 tys. Polaków, 21 tys. Romów, 12 tys. jeńców sowieckich i 25 tys. więźniów innych narodowości. Dokładne dane są niemożliwe do odtworzenia.

Według Jacka Lachendry i Piotra Setkiewicza w pierwszym okresie w Auschwitz najliczniejszą grupą więźniów byli Polacy, dla których obóz zakładano. Wiosną 1942 r. naziści zaczęli deportować do KL Auschwitz w masowych transportach Żydów, z których tylko niewielka część była rejestrowana w obozie. Pozostali ginęli w komorach gazowych natychmiast po przywiezieniu. Począwszy od połowy 1942 r. liczba więzionych Żydów zrównała się z liczbą Polaków. Od 1943 r. Żydzi już przeważali.

Na zmianę struktury narodowościowej wpływ miały również wysoka śmiertelność, selekcje, po których zabijano więźniów w komorach gazowych, a także masowy przerzut więźniów do innych obozów. W 1943 r. podczas „Polenaktion” wywieziono z Auschwitz kilka tysięcy Polaków.

W 1942 r. obóz stał się największym ośrodkiem masowej zagłady Żydów. Do jesieni 1944 r. w transportach zorganizowanych przez Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy w ramach tzw. ostatecznego rozwiązywania kwestii żydowskiej przywieziono co najmniej 1,1 mln Żydów, w tym ponad 200 tys. dzieci i młodocianych. Zdecydowana większość z nich została zgładzona.

Historycy Muzeum Auschwitz wskazują, że najliczniejszą grupą deportowanych Żydów było około 430 tys. osób przywiezionych od końca kwietnia do sierpnia 1944 r. z Węgier. Ok. 300 tys. Żydów pochodziło z okupowanych ziem polskich, 73 tys. z Protektoratu Czech i Moraw oraz Słowacji, 69 tys. z Francji, 60 tys. z Holandii, 55 tys. z Grecji, 25 tys. z Belgii, 23 tys. z Niemiec i Austrii, 10 tys. z Jugosławii, 7,5 tys. z Włoch i 690 z Norwegii.

Polacy byli pierwszymi więźniami obozu, a zarazem drugą co do liczebności grupą narodowościową. 14 czerwca 1940 r. do obozu z więzienia w Tarnowie dotarł pierwszy transport 728 więźniów politycznych. Według szacunków historyków do Auschwitz przywieziono w sumie 130-140 tys. Polaków, których ujęto w ewidencji i około 10 tys. zabitych bez rejestrowania. Wskutek głodu, brutalnego traktowania, chorób, nadmiernej pracy, braku opieki lekarskiej, egzekucji przez rozstrzelanie, zastrzyków fenolu lub w komorach gazowych śmierć poniosła co najmniej połowa z nich. Wielu zginęło także w innych obozach, dokąd trafili z Auschwitz. Piotr Setkiewicz z Muzeum Auschwitz szacuje liczbę polskich ofiar na 70 tys.

Trzecią grupą pod względem liczebności byli Romowie, którzy od początku wojny byli umieszczani w gettach i obozach dla Żydów. Pod koniec 1942 r. Niemcy nakazali ich deportacje do Auschwitz. W obozie Auschwitz II-Birkenau powstał familijny obóz cygański nazwany Zigeunerlager. Od lutego 1943 r. do lipca 1944 r. trafili tu głównie Romowie z Rzeszy, Protektoratu Czech i Moraw oraz z ziem II Rzeczpospolitej. Obóz został zlikwidowany z początkiem sierpnia 1944 r. Historycy muzeum szacują, że spośród około 23 tys. Romów życie straciło 21 tys.

Do Auschwitz deportowano także 15 tys. jeńców sowieckich. 12 tys. z nich wciągnięto do ewidencji, a 3 tys. Niemcy zabili tuż po przywiezieniu. Więźniami byli głównie szeregowcy. Pierwsze deportacje nastąpiły wkrótce po rozpoczęciu wojny Niemiec z Rosją latem 1941 r. Około 600 jeńców i 250 Polaków na początku września tego roku stało się ofiarami pierwszej próby masowego gazowania Cyklonem B. Obóz przeżyła znikoma mniejszość sowieckich żołnierzy. Na ostatnim apelu w styczniu 1945 r. stanęło ich 92.

Więźniami obozu byli również Czesi. Historyk z tego kraju Marek Poloncarz ustalił, że w latach 1941-45 przywieziono do Auschwitz 10-11 tys. więźniów politycznych, z których około 8-9 tys. było Czechami. Pozostali to Żydzi, Romowie, Polacy i Niemcy, którzy przed wojną byli obywatelami Czechosłowacji. Zginęła ponad połowa z nich.

Z rejonu Mińska i Witebska w odwecie za działalność partyzantów do obozu trafiło około 6 tys. osób. W obozie były ewidencjonowane jako Rosjanie, choć w większości byli to najprawdopodobniej Białorusini.

Do Auschwitz trafiali też Niemcy, ale do tej kategorii zaliczano Austriaków i niektórych Polaków z terenów wcielonych do Rzeszy. Naziści więzili też co najmniej 4 tys. Francuzów, co najmniej 1,5 tys. cywilnych Rosjan, ponad 700 obywateli Jugosławii, kilkuset Ukraińców. W obozie jako więźniowie zarejestrowani zostali również m.in. Chińczyk i Argentyńczyk.

Osobną grupę więźniów stanowili w Auschwitz Świadkowie Jehowy. W obozie byli oznaczani filetowym trójkątem. Muzeum podało, że dane dotyczące tej grupy są niekompletne. Niemniej można stwierdzić, że w Auschwitz przez prawie 5 lat działania obozu więziono co najmniej 387 Świadków Jehowy. 32 procent z nich zginęło.

Źródło: