Watykan udostępnia dokumentację z czasów Piusa XII

Seria Ebrei („Żydzi”) Archiwum Historycznego Sekretariatu Stanu, Sekcja ds. Stosunków z Państwami i Organizacjami Międzynarodowymi (ASRS) jest częścią kolekcji Kongregacji ds. Spraw Nadzwyczajnych Kościoła dotyczącej pontyfikatu Piusa XII – część I (1939-1948).

Od pozostałych serii różni się tym, że nie została oznaczona nazwą podmiotu geograficznego, z którym Stolica Apostolska nawiązała i utrzymywała stosunki dyplomatyczne. Zebrano w niej natomiast petycje o pomoc, jakie Żydzi, ochrzczeni i nieochrzczeni, nadsyłali z całej Europy do papieża Piusa XII po rozpoczęciu prześladowań nazistowsko-faszystowskich.

W związku z tym ówczesna Congregatio pro negotiis ecclesiasticis extraordinariis (obecnie Sekcja Stosunków z Państwami i Organizacjami Międzynarodowymi Sekretariatu Stanu), odpowiednik Ministerstwa Spraw Zagranicznych, powierzyła urzędnikowi dyplomatycznemu (ks. prał. Angelo Dell'Acqua) zajmowanie się tymi petycjami, starając się zapewnić petentom wszelką możliwą pomoc.

Każda petycja stawała się aktem (lub dossier) na nazwisko głównego wnioskodawcy (lub wnioskodawców) i była przeznaczona do przechowywania z klasyfikacją archiwalną „Ebrei” (Żydzi). Akta te umieszczano w porządku alfabetycznym, zgodnie z nazwiskiem w nagłówku, w cięższej papierowej teczce oznaczonej odpowiednią literą alfabetu.

Petycje, składane niekiedy przez pośrednika, mogły dotyczyć m.in. uzyskania wizy lub paszportu w celu ekspatriacji, azylu, połączenia z rodziną, zwolnienia z aresztu, przeniesienia z jednego obozu koncentracyjnego do drugiego, wiadomości o osobie deportowanej, żywności lub odzieży, pomocy finansowej, wsparcia duchowego. Niestety, jak wynika z dokumentacji, wiele próśb nie mogło zostać uwzględnionych z powodu różnego rodzaju problemów. W innych przypadkach udawało się udzielić pomocy, ale w większości przypadków wynik pozostaje nieznany.

Różne akta, w tym prośby o pomoc od Żydów, można znaleźć w innych seriach archiwalnych Zbioru Kongregacji ds. Spraw Nadzwyczajnych Kościoła. Po utworzeniu serii „Ebrei” niektóre dokumenty zostały wyodrębnione z pierwotnej serii i włączone do tej ostatniej, o czym świadczy poprzednia klasyfikacja archiwalna, napisana długopisem w wewnętrznym dolnym rogu grzbietu oryginalnej teczki, która w niektórych przypadkach została przekreślona i zastąpiona klasyfikacją „Ebrei”. Wiele z tych dokumentów zachowało się jednak w swoich oryginalnych seriach archiwalnych (np. w Italia, poz. 1054 i Stati Ecclesiastici, poz. 575).

W latach 2005-2010 (przed przyjęciem przez Archiwum Historyczne Sekretariatu Stanu obecnej metody opracowywania zbiorów dokumentacyjnych poprzez digitalizację) akta serii Ebrei oprawiano w tomy z półsztywną okładką z kartonu w kolorze aqua-green. W trakcie tej procedury do każdego tomu dołączono dwie puste karty tytułowe (jedną z przodu i jedną z tyłu), a także kartę wstępną zawierającą informacje chronologiczne oraz skrócony wykaz nazwisk znajdujących się w nagłówkach akt. Oryginalne okładki teczek (wykonanych z grubszego papieru i oznaczonych literami alfabetu) i segregatorów (wykonanych z lżejszego papieru i oznaczonych nazwiskami głównych wnioskodawców) zostały również oprawione w tomy, ale usunięto z nich tylną okładkę. Większość mniejszych dokumentów była wklejana na arkusz o standardowym rozmiarze.

W drugiej dekadzie XXI w., w trakcie opracowywania dokumentów do digitalizacji, nadano serii nową klasyfikację archiwalną, dostosowując ją do klasyfikacji przyjętej dla wszystkich materiałów dokumentalnych dotyczących pontyfikatu Piusa XII.

Do chwili obecnej każdemu tomowi odpowiada stanowisko archiwalne oznaczone kolejnym numerem od 1 do 170. Od 2 marca 2020 r. (data odtajnienia pontyfikatu Piusa XII w archiwach watykańskich) wszystkie 170 Pozycji będzie można przeglądać w wersji cyfrowej i w wysokiej rozdzielczości w Czytelni Archiwum Historycznego Sekretariatu Stanu.

Jak wspomniano seria archiwalna składa się łącznie ze 170 tomów, co w formie cyfrowej odpowiada prawie 40 000 plików. Początkowo dostępnych będzie 70 proc. całego materiału, który później zostanie uzupełniony o najnowsze tomy będące w trakcie opracowywania.

Seria archiwalna dostępna jest na stronie Archiwum Historycznego Sekretariatu Stanu – Sekcji ds. Stosunków z Państwami i Organizacjami Międzynarodowymi.

st (KAI) / Watykan