Ora et labora

Z Matką Ksienią Jolantą Rzoską OSB i mniszkami benedyktynkami opactwa żarnowieckiego rozmawia Kajetan Rajski

Moniales Ordinis Sancti Benedicti – OSB - Zakon Mniszek Benedyktynek jest siostrzanym Zakonem Zakonu Benedyktynów. Kiedy został założony Wasz Zakon?

Nasz Zakon został założony mniej więcej w tym samym czasie, co Benedyktyni, czyli w VI wieku. Założycielką jest Św. Scholastyka, siostra Św. Benedykta, która już od dzieciństwa była poświęcona Panu Bogu. Życie naszego Zakonu oparła ona na Regule Św. Benedykta.

Św. Grzegorz Wielki w swoim dziele „Cztery Księgi – Dialogi o cudach Ojców Włoskich” napisał m.in. „Mianowicie napisał on [św. Benedykt – K.R.] Regułę dla mnichów, znakomitą w swej mądrości i jasności opisu”. Podczas ataku Longobardów mnisi benedyktyńscy uciekając z klasztoru Monte Cassino zabrali egzemplarz Reguły, nazywanej niekiedy przez św. Benedykta „Regułą świętą”. Oryginał tekstu Reguły nie dotrwał jednak do naszych czasów. Spłonął w 896 roku podczas pożaru klasztoru w Teano. Czy mogę prosić o przybliżenie tej Reguły?

Nasza Reguła powstała około roku 520 na Monte Cassino. Zasady życia benedyktyńskiego opierają się na Piśmie Świętym, szczególnie na Ewangelii. Już sam początek wskazuje na wskazaną nam drogę: „Słuchaj, synu, nauk mistrza i nakłoń ku nim ucho swego serca. Napomnienia łaskawego ojca przyjmuj chętnie i wypełniaj skutecznie, abyś przez pełne trudu posłuszeństwo powrócił do Tego, od którego odstąpiłeś przez gnuśne nieposłuszeństwo”. Powrót do Boga nie dokona się inaczej, niż przez pokorę i posłuszeństwo. Ponieważ w Matce Ksieni i Opacie przez wiarę widzimy samego Boga, mamy być im posłuszni tak, jakby sam Bóg do nas mówił, bo „kto was słucha, Mnie słucha”. Właściwie w każdym rozdziale Reguły znajduje się coś o pokorze, a ponadto w osobnym, jej poświęconym, wyróżnił Św. Benedykt 12 stopni pokory, po których wstępując idziemy do Nieba. A ponieważ najważniejsze dla nas jest „aby we wszystkim był Bóg uwielbiony” - szczególne miejsce w naszym życiu ma modlitwa brewiarzowa.

Św. Benedykt w Regule poświęcił jej aż 14 (z 73) rozdziałów. W Regule też zawarte są tzw. „narzędzia dobrych uczynków”, czyli zasady życia chrześcijańskiego. Są to środki dla postępu duchowego. Cała treść Reguły jest wielką mądrością, jest przydatna nie tylko dla nas - mniszek czy mnichów, ale również dla każdego człowieka, dlatego też serdecznie zachęcamy do korzystania z niej.

W historii Zakonu Mniszek Benedyktynek spotykamy wiele postaci, które zostały kanonizowane lub beatyfikowane. Chciałbym tutaj poprosić Matkę Ksienię o przedstawienie nam osoby św. Scholastyki, siostry św. Benedykta.

Św. Scholastyka jest mi szczególnie bliska przede wszystkim dlatego, że jest u początku naszej żeńskiej gałęzi Zakonu. Ale nie tylko dlatego.

Jest bliźniaczą siostrą Św. Benedykta i to siostrą ukochaną, z którą spotykał się regularnie dla duchowych rozmów. Pewnie dzięki swojej pokorze pozostaje w cieniu swojego wielkiego brata. Jest tak bardzo ukryta, że nawet niektórzy ludzie nauki zastanawiali się – był taki okres – czy w ogóle żyła.

A przecież jest zapis o Niej w „Dialogach” Św. Grzegorza Wielkiego, jest żywe świadectwo w postaci żeńskich klasztorów. Św. Scholastyka – to nieodrodna córka Maryi, jedna z najlepszych, najbardziej odzwierciedlających cechy Matki. O Maryi tak mało w Ewangelii i o Scholastyce w dziele Św. Grzegorza – także. Św. Scholastyka tak bardzo żyła życiem Chrystusa – jak Maryja życiem swojego Syna, że zostawiła swoim córkom duchowym tylko JEGO. Zostawiła swoją ufność i wiarę w miłość Ojca, które są istotą całego naszego powołania do szczególnej bliskości z Bogiem.

Dodatkowym wydarzeniem, które umocniło moją wdzięczność i cześć dla Św. Scholastyki był cud, którego doświadczyłam na Monte Cassino, kiedy to Bóg za Jej przyczyną uzdrowił mi nogi, potwierdzając Jej obecność na tym miejscu.

Może warto w tym miejscu przybliżyć Czytelnikom także żywot samego św. Benedykta z Nursji?

Św. Benedykt urodził się około roku 480 w Nursji. Pochodził ze szlachetnego rodu i został wysłany na studia do Rzymu. Ponieważ były to czasy, kiedy Imperium Rzymskie chyliło się ku upadkowi - zarówno politycznemu jak i moralnemu - Benedykt, obawiając się, że studia mogą go sprowadzić na złą drogę, porzucił je i wyruszył na poszukiwania sposobu życia, którym mógłby służyć Panu Bogu. Znalazł go początkowo w skalnej grocie Subiaco, gdzie w zupełnej samotności oddawał się modlitwie i rozważaniu tajemnic Bożych. Po pewnym czasie Benedykta zaczęli odwiedzać okoliczni mieszkańcy, którzy dostarczali mu pożywienia, on zaś pouczał ich o sprawach Bożych. Gdy wieść o nim rozchodziła się coraz dalej, zaczęli gromadzić się wokół niego ludzie, którzy pragnęli tak jak on prowadzić życie poświęcone Panu Bogu. W ten sposób zaczęły powstawać pierwsze klasztory. Zasady regulujące życie mnichów spisał Św. Benedykt w Regule, którą jego duchowi synowie i córki żyją po dziś dzień. Święty Patriarcha w powszechnej opinii świętości zakończył ziemskie życie około roku 547.

Wśród wielu sakramentalii Kościoła katolickiego spotykamy Krzyż św. Benedykta, nazywany też Medalem bądź Medalikiem. Czy może nam któraś z Sióstr to sakramentalium opisać?

Medalik św. Benedykta z jednej strony przedstawia Św. Benedykta, trzymającego w prawej ręce mały Krzyż, a w lewej świętą Regułę. Na obrzeżu jest umieszczony napis w języku łacińskim: „Eius in obitu nostro praesentia muniamur”, którego znaczenie jest następujące: „Niech jego obecność broni nas w godzinie śmierci”. Druga strona medalu ma pośrodku wielki krzyż. Nad nim widnieje dewiza zakonu benedyktyńskiego: Pax - Pokój. Na czterech polach wyznaczonych przez ramiona krzyża znajdują się litery CSPB, z których każda oznacza jeden łaciński wyraz: „Crux sancti patris Benedicti” – w tłumaczeniu: „Krzyż Świętego Ojca Benedykta”. Na belce pionowej krzyża znajdują się litery CSSML: „Crux Sacra Sit Mihi Lux” – „Krzyż święty niech będzie mi światłem”. Na belce poprzecznej NDSMD: „Non Draco Sit Mihi Dux” – „Diabeł niech nie będzie mi przewodnikiem”. Na obrzeżu medalika znajduje się dłuższy napis złożonych z liter w kierunku prawym V R S N S M V – S M Q L I V B: „Vade retro Satana, Numquam Suade Mihi Vana – Sunt Mala Quae Libas, Ipse Venena Bibas” - „Idź precz, szatanie, nie kuś mnie do próżności. Złe jest to, co podsuwasz, sam pij swoją truciznę”.

Kiedy Mniszki Benedyktynki pojawiły się na ziemiach polskich?

Na ziemiach polskich mniszki pojawiły się na przełomie wieków XII i XIII. Najstarszym klasztorem, który przetrwał do dziś jest klasztor w Staniątkach pod Krakowem.

W historii Zakonu Mniszek Benedyktynek w Polsce spotykamy się z określeniem „Kongregacja Chełmińska”. Czy może nam Matka Ksieni przedstawić jej historię?

Kongregacja Chełmińska została utworzona pod koniec XVI wieku przez Matkę Magdalenę Mortęską, wielką odnowicielkę i reformatorkę żeńskich klasztorów benedyktyńskich w Polsce – dziś kandydatkę na ołtarze. Życie Matki Mortęskiej było bogate w przeróżne trudy, cierpienia i zaowocowało wieloma powołaniami, tak, że za Jej życia powstało wiele klasztorów. Utworzyła właśnie z nich Kongregację, która otrzymała nazwę Chełmińskiej ze względu na macierzysty klasztor w Chełmnie.

Ostatecznie należały do Chełmińskiej Kongregacji 22 klasztory. Bezpośrednio tworzone, odnawiane lub fundowane przez Matkę Magdalenę były klasztory – w Chełmnie, Toruniu, Żarnowcu, Nieświeżu, Bysławku, Poznaniu, Jarosławiu, Sandomierzu i Sierpcu. Niektóre z nich - dalej tworzyły fundacje. Tak zwana Reguła reformowana dla tejże Kongregacji została zatwierdzona w 1605 r.

Obecna polska Kongregacja Mniszek Benedyktynek jest kontynuacją myśli Matki Magdaleny Mortęskiej.

W okresie po Soborze Trydenckim zaczęły powstawać przy klasztorach Mniszek Benedyktynek bractwa skupiające osoby świeckie: Bractwo Opatrzności Bożej, Bractwo Adoracji Wynagradzającej, Bractwo Najświętszego Serca Pana Jezusa, Dzieło Świętego Dziecięctwa Pana Jezusa, Bractwo Szkaplerzne, Bractwo Różańcowe, Bractwo Imienia Maryi, Bractwo Niepokalanego Serca Maryi, Bractwo Maryi Panny, Bractwo Aniołów Stróżów, Bractwo Św. Anny, Bractwo Św. Józefa, Bractwo Miłosierdzia, Sodalicja Mariańska. Dane te oparłem na książce Siostry Małgorzaty Borkowskiej OSB „Słownik mniszek benedyktyńskich w Polsce”. Jaki był cel działalności tych bractw?

Cel był pobożnościowy - ożywienie i rozwinięcie kultu, a także aby zjednoczyć bar-dziej ludzi między sobą. Do bractw należeli ludzie świeccy - mężczyźni i kobiety. Przy naszym Opactwie działały dwa bractwa – w tym bractwo szkaplerzne Św. Anny. Przetrwały one do XX w. Często bywało tak, że klasztory już nie istniały w rozumieniu wspólnoty zakonnej (np. w wyniku kasaty), a bractwa nadal działały.

Czy w dzisiejszych latach działają podobne bractwa przy Waszych klasztorach?

W dzisiejszych latach tego typu bractwa nie działają przy naszych klasztorach. Natomiast bardziej rozpowszechniona jest oblatura.

W 1933 roku została założona – do dziś istniejąca – Kongregacja Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Ile skupia obecnie klasztorów Mniszek Benedyktynek?

Do Kongregacji Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny Mniszek Benedyktynek w Polsce należy obecnie dziewięć klasztorów: Opactwa – w Krzeszowie, Łomży, Przemyślu, Staniątkach i Żarnowcu na Pomorzu, Przeoraty konwentualne – w Drohiczynie, Sierpcu i Wołowie, oraz Przeorat zależny w Jarosławiu.

Matko Ksieni, proszę o wyjaśnienie nam różnic między opactwem a przeoratem konwentualnym.

Opactwo powinno liczyć dwanaście mniszek po ślubach wieczystych, oprócz przełożonej, którą jest Matka Ksieni.

Przeorat konwentualny może być ustanowiony, kiedy wspólnota liczy osiem mniszek łącznie z przełożoną, którą jest tu Matka Przeorysza.

Matko Ksieni, proszę o podanie nam, czym Mniszki Benedyktynki różnią się od innych zakonów kontemplacyjnych?

Każdy z zakonów kontemplacyjnych ma swój szczególny charyzmat. Jest to wielka różnorodność darów Ducha Świętego, jak bukiet kwiatów – i bogactwo Kościoła.

Naszym rodzajem życia jest uwielbienie Boga we wszystkim, a więc przez modlitwę, przez pracę, przez kontakt z drugim człowiekiem. A ponieważ najdoskonalszym „sposobem” uwielbienia Boga jest Eucharystia, modlitwa, szczególnie liturgiczna – ona właśnie zajmuje najważniejsze miejsce w naszym życiu, ma swoje stałe godziny w ciągu dnia. Cała reszta zajęć okala ją.

Matko Ksieni, co należy do ulubionych lektur Mniszek Benedyktynek?

Do naszych ulubionych lektur należy Pismo Święte - bo to kontakt z żywym Słowem Boga. I te wszystkie książki, które je wyjaśniają, komentują, z niego się wywodzą, czy o nie się opierają.

Jaki jest habit Mniszki Benedyktynki?

Nasz habit to prosta suknia w formie krzyża, koloru czarnego, przepasany skórzanym paskiem. Na habit nakładamy również czarny szkaplerz. W zależności od etapu formacji- na głowie nosimy biały lub, po profesji wieczystej, czarny welon - znak przynależności do Chrystusa.

Jak wygląda dzień powszedni w klasztorze Mniszek Benedyktynek i czym się on różni od dnia świątecznego?

Rytm każdego dnia, zarówno powszedniego, jak i świątecznego, wyznacza modlitwa. Dzień w naszym Domu rozpoczyna się Jutrznią. Po jutrzni przez pół godziny medytujemy Pismo Święte, następnie mamy Mszę św. Po śniadaniu są zajęcia – nauka, praca. O 12.50 przychodzi czas na Modlitwę w ciągu dnia (modlitwa południowa Liturgii Godzin), po niej wspólny obiad spożywany w milczeniu, podczas którego czytana jest lektura. Po obiedzie można udać się na odpoczynek, zająć się osobistymi zajęciami lub dokończyć pracę. O 15.00 zbieramy się na kolejnej modlitwie liturgicznej - Godzinie Czytań. Po niej jest godzina ścisłego milczenia, w czasie której odprawiamy półgodzinne lectio divina. O 17.00 najmłodsze siostry mają rekreację.

O 18.00 są Nieszpory, a po nich wspólna kolacja. Po kolacji starsze siostry (po ślubach wieczystych) mają rekreację. O 20.00 odmawiamy wspólnie Różaniec, by po nim kompletą zakończyć dzień. Po komplecie aż do Mszy św. następnego dnia jest ścisłe milczenie. O 22.00 udajemy się na spoczynek.

Dzień świąteczny od powszedniego różni się tym, że liturgia jest bardziej rozbudowana, jak i cała jej oprawa. W dzień świąteczny wykonujemy tylko konieczną pracę, co daje większą ilość czasu na modlitwę indywidualną i odpoczynek. W większe święta mamy też okazję spotkać się razem na wspólnej rekreacji. Oprócz tego w naszym Domu w pierwsze czwartki miesiąca odbywa się dzień skupienia z całodzienną adoracją. W czwartki po Mszy św. jest godzina dobrowolnej adoracji, a w piątki po Godzinie Czytań - adoracja aż do Nieszporów. Tego dnia nie mamy rekreacji.

W jaki sposób przebiega u Was formacja przed ślubami wieczystymi – czy Matka może ją opisać?

Formacja przed ślubami wieczystymi obejmuje trzy etapy życia zakonnego: postulat, dwuletni nowicjat, w tym pierwszy rok tak zwany kanoniczny, i okres ślubów czasowych. Pierwszy okres, to oczywiście wprowadzanie w nasz sposób życia przez możliwość teoretycznego i praktycznego poznawania Reguły Św. Benedykta, przez lekturę Pisma Świętego, tekstów liturgicznych, przez lectio divina i to wszystko, co pozwala na pełniejsze rozeznanie powołania.

Nowicjat, który jest już prawnym rozpoczęciem życia zakonnego, daje możliwość głębszego kontaktu z Bogiem – przez dłuższy czas przeznaczony na Pismo Święte, poznawania nauki Kościoła, jego dokumentów, pogłębianie życia wewnętrznego – od strony teoretycznej i praktycznej.

Życie wspólne w oparciu o Regułę jest także elementem formacji.

Ten okres jest także przygotowaniem do ślubów.

Po pierwszych ślubach jest pogłębianie dalsze i wiedzy, i życia duchowego. Po tych ślubach – jest także pełniejszy udział w życiu wspólnoty.

Tradycją już naszej Kongregacji jest organizowanie Studium Monastycznego (dawniej kursu) dopełniającego formacji poszczególnych klasztorów. Uczestniczą w nim zasadniczo profeski czasowe – mniszki z całej polskiej rodziny benedyktyńskiej (także kamedułki, benedyktynki sakramentki). Zaprasza się wówczas na wykładowców możliwie najlepszych specjalistów zarówno od strony naukowej, jak i duchowej.

Jakie śluby składają Mniszki Benedyktynki?

Mniszki benedyktynki składają śluby: stałości, nawrócenia obyczajów oraz posłuszeństwa według Reguły św. Benedykta i Konstytucji. Ślub stałości - charakterystyczny dla naszego Zakonu - oznacza, że do śmierci pozostajemy w tej wspólnocie, do której wstąpiłyśmy.

Czy Mniszki Benedyktynki prowadzą obecnie jakąkolwiek działalność zewnętrzną – o tym pewnie to Matka może powiedzieć?

Przez „działalność zewnętrzną” zwykle rozumie się jakieś prace podejmowane na zewnątrz klasztoru. Jeśli o takie zaangażowania chodzi, to obecnie mniszki benedyktynki w Polsce ich nie mają. Natomiast jeśli chodzi o kontakt z ludźmi z zewnątrz, to do tradycji benedyktyńskiej należy gościnność; dzielenie się z przyjeżdżającymi do klasztoru, lub przychodzącymi, owocami naszego życia. W związku z tym każdy z naszych klasztorów posiada mniejszą lub większą część gościnną.

W jakich intencjach Mniszki Benedyktynki modlą się do Pana Boga?

Modlimy się w różnych intencjach: za Kościół Święty, Ojca Świętego, całe duchowieństwo, za wszystkich. Za Ojczyznę, o pokój na świecie, o powołania zakonne, kapłańskie i misyjne, za zmarłych, za dobroczyńców oraz we wszystkich intencjach, z którymi zwracają się do nas ludzie. Częstymi prośbami są prośby o zdrowie dla chorych, o poczęcie dziecka, o nawrócenie, o pojednanie rozbitych rodzin, o pracę i rozwiązanie różnych trudnych sytuacji życiowych.

I ostatnie pytanie do Matki Ksieni: gdzie może się zgłosić kandydatka do Waszego Zakonu? Jakie powinna spełniać wymagania?

Nasze klasztory są autonomiczne. Każdy z nich ma trochę inny charakter, klimat, zależnie od aktualnego składu wspólnoty, jak i od warunków zewnętrznych, w jakich ta wspólnota żyje. Można więc mówić o powołaniu raczej do konkretnego Opactwa, czy Przeoratu, niż do Zakonu.

Wymaganiem podstawowym jest przede wszystkim – powołanie. I to, na czym łaska bazuje – pewne warunki zewnętrzne, jak średnie wykształcenie, odpowiednie zdrowie do życia we wspólnocie i charakter. Jednak – Pan Bóg jest przecież najlogiczniejszy w tym, co robi, a zatem powołuje osoby, które uprzednio wyposaża w odpowiednie warunki. Najważniejsze jest powołanie.

Serdeczne Bóg zapłać Matce Ksieni i Siostrom za rozmowę!

opr. aś/aś