Filozofia i los człowieka

Filozofia nie jest zabawą intelektualną,
ale narzędziem, które tworzy
systemy dobra lub zła.

Kilka miesięcy temu napisałam tekst, w którym podzieliłam się moim krytycznymi uwagami w odniesieniu do eseju jednego z licealistów na temat eutanazji. Wyraziłam zaniepokojenie tym, że młody człowiek zdecydował się przeprowadzić analizę tego niezwykle ważnego tematu w oparciu o taki system filozoficzny, który opiera się na założeniach wykluczających możliwość klasyfikowania czynów człowieka według kryterium dobra i zła. Pan profesor, który pozytywnie ocenił wspomniany esej, określa moje krytyczne uwagi mianem „ksenofobii a nawet myślenia totalitarnego”. W tej sytuacji postanowiłam jeszcze bardziej szczegółowo przedstawić moje stanowisko w tej sprawie.

We wszystkim, co człowiek czyni - także w filozofowaniu - podstawowe pytanie brzmi: czemu służy ta jego działalność i do jakich skutków prowadzi sprawność, jaką osiągnął? W filozofii możliwe jest stworzenie dowolnego systemu myślenia. Także takiego, który — poprzez odpowiednio dobrane założenia ideologiczne i metodologiczne — „uzasadni”, że z punktu widzenia tegoż systemu nie ma różnicy między człowiekiem a zwierzęciem, między życiem a śmiercią, między miłością a tolerancją czy między szlachetnością a podłością. Historia dowodzi, że systemy filozoficzne wpływają na postawy ludzi i na losy całych społeczeństw. Dla przykładu system filozoficzny Nietschego stał się narzędziem ideologicznym dla twórców faszyzmu a system filozofii marksistowskiej tworzył „naukowe” uzasadnienie dla najokrutniejszej dyktatury w dziejach ludzkości. Systemy totalitarne oparte na marksizmie doprowadziły do śmierci dziesiątków milionów ludzi oraz do niewyobrażalnych cierpień tych, którzy zdołali ten kataklizm przeżyć.

Filozofia to nie tylko formalny sposób myślenia, ale to także jedno z ważnych i skutecznych narzędzi kształtowania postaw. Filozofia nie jest zatem jedynie intelektualną zabawą. Poszczególne systemy filozoficzne mogą promować dobro lub zło. Właśnie ten fakt daje mi prawo do oceny filozoficznych systemów czy filozoficznych poglądów danej osoby z punktu widzenia promowanych postaw, a nie tylko w aspekcie poprawności formalnej. Niektóre poglądy są po prostu groźne i dlatego Konstytucja RP zakazuje określonych światopoglądów (komunizm, faszyzm, terroryzm), gdyż prowadzą one do tworzenia zorganizowanych systemów zła.

Niedawno skończyłam osiemnaście lat. Żyję już wystarczająco długo, by widzieć skutki takich systemów myślenia, które — w ramach swoich założeń — są formalnie poprawne, ale promują postawy i sposoby wartościowania, które prowadzą człowieka do wyrządzania krzywdy samemu sobie czy innym ludziom. Każdy kompetentny pedagog wie, że określony sposób myślenia i wartościowania prowadzi do określonego sposobu postępowania. W moim przekonaniu celem olimpiady filozoficznej — jak każdej olimpiady przedmiotowej — jest nie tylko nabywanie formalnych umiejętności, ale też promowanie dobra, prawdy i piękna w sercach i umysłach olimpijczyków. Nie chcę doczekać czasów, w których przestępcy czy cynicy będą powoływali się — podobnie jak w przeszłości komuniści czy faszyści - na jakiegoś filozofa po to, by naukowo uzasadnić „słuszność” swoich cynicznych czy przestępczych zachowań.

Dziwi mnie to, że niektórzy dorośli — i to również wśród pedagogów - nie wyciągają wniosków z najnowszej historii. Dla mnie człowiek - jego los i jego godność — będzie zawsze ważniejszy od tworzonych przez nas systemów filozoficznego myślenia. Właśnie dlatego poprawność formalna nigdy nie będzie dla mnie jedynym kryterium oceny danego systemu filozoficznego. Zasadę tę odnoszę zwłaszcza do filozofii człowieka! Najbardziej fascynuję się filozofią personalistyczną, gdyż ukazuje ona człowieka jako kogoś, kto jest osobą, czyli kimś zdolnym nie tylko do tego, by myśleć w sposób poprawny formalnie, ale także do tego, by odpowiedzialnie kochać samego siebie i innych ludzi. Także w obliczu kalectwa, bólu czy starości. Filozofia personalistyczna jest nie tylko formalnie poprawnym systemem myślenia, ale też systemem merytorycznie zgodnym z moim empirycznym doświadczeniem samej siebie.

Dziwi mnie to, że mój niepokój o praktyczne konsekwencje określonych systemów filozoficznych ktoś nazywa ksenofobią i myśleniem totalitarnym. Czy w takim razie postawę ksenofobiczną i totalitarną prezentowali ci naukowcy, którzy sprzeciwiali się faszyzmowi i marksizmowi? Los człowieka jest dla mnie zbyt ważny, bym nie reagowała na takie poglądy — zarówno poprawne jak i niepoprawne formalnie! — które, jak uczy historia, prowadzą do krzywd i cierpienia człowieka. Jeśli ceną za moją krytyczną ocenę tego typu poglądów będzie nazywanie mnie ksenofobem czy przedstawicielką myślenia totalitarnego, to taką cenę chętnie zapłacę. Może dzięki temu więcej ludzi uświadomi sobie oczywisty fakt, że filozofowie są odpowiedzialni za społeczne skutki lansowanych przez siebie systemów myślenia. Wyjaśnianie uczniom i początkującym filozofom tego właśnie faktu jest największą odpowiedzialnością ich naukowych opiekunów. Tylko wtedy nie powtórzy się już nigdy historia, w której wielki filozof — Heidegger - swoim naukowym autorytetem wspierał faszyzm, a dziesiątki profesorów filozofii w Polsce przez całe dziesięciolecia gloryfikowało marksizm, głosząc, że jest to jedyny system myślenia „naukowego” w zakresie nauk filozoficznych i jedyny światopogląd „naukowy”. O ile mi wiadomo, niemal żaden z tych profesorów filozofii dotąd jeszcze nie przeprosił swoich studentów za swój (poprawny formalnie?) cynizm, a mimo to część z tych profesorów nadal naucza na Wydziałach Filozoficznych polskich uniwersytetów. Mam nadzieję, że tego typu cyniczni profesorowie już nigdy nie „wychowają” swoich następców i że kiedy rozpocznę moje studia, to na żadnej europejskiej uczelni nie spotkam nikogo z takich profesorów! Ta właśnie nadzieja jest głównym motywem napisania niniejszego tekstu. A swoją drogą ciekawa jestem czy ci, którzy protestują przeciwko temu, co piszę, nazwą samych siebie ksenofobami i myślącymi totalitarnie?...

opr. mg/mg