Wychowanie ekologiczne w rodzinie

Zgodnie ze znaczeniem przedrostka eko (z greckiego ojkos - wspólny dom całej przyrody, wszystkich stworzeń i człowieka) ekologia stała się nauką o gospodarowaniu przyrodą, procesach i prawach nią rządzących. Ekologia jest dziedziną wiedzy zajmującą się również badaniem i oceną - pod względem zdrowotnym - środowiska człowieka. Mówiąc o otoczeniu człowieka, w domyśle pozostawiamy miejsce na jego środowisko wewnętrzne. Bo człowiek jest również cząstką przyrody. Zatem środowisko przyrodnicze obejmuje zarówno samego człowieka, jak i jego otoczenie.

W dzisiejszych czasach istnieje pilna potrzeba kształtowania świadomości ekologicznej, a służy temu wychowanie ekologiczne. Wychowanie to wymaga głębokiej rekonstrukcji świadomości współczesnego człowieka i przeobrażenia takich postaw jak wrogość, bezmyślność i nadmierne eksploatowanie środowiska naturalnego na postawę szacunku i współpracy z przyrodą. Jest to proces wymagający zaangażowania wszystkich dziedzin życia i sił społecznych, poczynając od nauki, wychowania ogólnego, etycznego i religijnego.

Podstawową instytucją, kształtującą świadomość ekologiczną człowieka pozostaje zawsze rodzina. Oddziałuje ona na stan ekosystemu jako ta, która zużywa energię i wodę, dokonuje zakupów i pozostawia odpadki, chroni albo niszczy tereny zielone. Poszczególne osoby, uczestnicząc w życiu rodziny, kształtują jej pro- lub antyekologiczny styl postępowania.

Budzenie świadomości ekologicznej powinno rozpocząć się od najmłodszych lat i być dostosowane do wieku i możliwości dziecka. Bardzo duże znaczenie ma przyzwyczajanie dzieci już od urodzenia do przestrzegania godzin snu, pracy, zabawy, wypoczynku. Zdobywane następnie przez dziecko wiadomości w zakresie ochrony przyrody i kształtowania naturalnego środowiska człowieka w domu rodzinnym, są pomocne w zrozumieniu często skomplikowanych problemów dotyczących środowiska życia człowieka, a także w wykształceniu odpowiednich postaw i stosowaniu zasad ekologii w życiu codziennym. Nie można jednak zapominać, że jak w każdym wychowaniu, tak i tutaj nie wystarczą tylko słowa, potrzebna jest właściwa postawa własna, jak też aktywne włączanie dziecka w ten proces.

Można wyszczególnić niektóre ważne elementy wychowania ekologicznego. Podstawowym jest czynienie lub nieczynienie czegoś przez szacunek do człowieka i przyrody. Należy też pomagać dzieciom i młodzieży szerzej otwierać oczy, aby dostrzegać bogactwo i piękno otaczającego świata. Istotną sprawą jest wyrabianie wrażliwości na głębię i znaczenie (także symboliczne) przyrody. Przez odkrywanie znaczeń, przez dotarcie do głębi rodzi się w dziecku podziw i zachwyt. Niestety nie umiemy się dzisiaj dziwić. Technizacja z jednej strony, a z drugiej pośpiech i konsumpcyjne nastawienie niszczą w nas tą cechę. Potrzebne jest kształtowanie "wyobraźni ekologicznej". Należy ją rozumieć jako swoistą dyspozycję, umiejętność przewidywania skutków podejmowanych przez dziecko działań. Dewastacja środowiska ma często swoje źródło nie tyle w złej woli, co w braku wyobraźni.

Innym, równie ważnym elementem procesu wychowawczego jest ożywianie i podtrzymywanie zwyczajów, w których przyroda jest ukazywana jako bliska i przyjazna człowiekowi. Mamy w tym względzie w naszej kulturze bogatą spuściznę. Wystarczy wspomnieć chociażby szacunek dla chleba, święcenie ziół, czy przepiękne zwyczaje wigilijne.

Zaakcentować też należy w wychowaniu potrzebę - z chrześcijańskiego punktu widzenia - budzenia świadomości o człowieku jako współpracowniku Boga, w jego kontakcie z przyrodą i jego pracy nad czynieniem sobie ziemi poddaną. Strzeże to przed pychą i wykorzystywaniem bezbronności przyrody. Tylko osoba ludzka jest w stanie kierować bezpiecznie rozwojem świata i wziąć za niego odpowiedzialność. Ponieważ potencjalnie te cechy osobowe posiada każdy człowiek, należy mu się prymat w świecie istot żyjących. Może on korzystać z dóbr natury, podtrzymując własne życie, tak jak w przyrodzie pewne istoty żywe istnieją kosztem innych. Nie może jednak wykorzystywać swojej przewagi do zabijania dla przyjemności lub zadawania cierpienia.

Nie tylko ziemia została dana człowiekowi przez Boga, aby używał jej z poszanowaniem pierwotnie zamierzonego dobra, dla którego została mu ona dana, ale również człowiek jest dla siebie samego darem otrzymanym od Boga i dlatego musi respektować naturalną i moralną strukturę, w jaką został wyposażony.

Pierwszą i podstawową komórką "ekologii ludzkiej" jest rodzina, w której człowiek otrzymuje pierwsze i decydujące wyobrażenia związane z prawdą i dobrem, uczy się, co znaczy kochać i być kochanym, a więc co konkretnie znaczy być osobą. Chodzi tu o rodzinę opartą na małżeństwie, gdzie wzajemny dar z samego siebie, mężczyzny i kobiety, stwarza takie środowisko życia, w którym dziecko może się urodzić i rozwijać swe możliwości, nabywać świadomość własnej godności i właściwych postaw wobec świata.

opr. aw/aw