Wyzwania pedagoga wobec współczesnej rodziny

Redakcja naukowa Anna Błasiak, Ewa Dybowska, Norbert Pikuła PEDAGOG I PRACOWNIK SOCJALNY WOBEC WYZWAŃ WSPÓŁCZESNOŚCI ISBN: 978-83-7767-094-1 wyd.: Wydawnictwo WAM 2012

Spis wybranych fragmentów Wprowadzenie Wyzwania pedagoga wobec współczesnej rodziny Praca pedagoga w środowisku szkolnym

Wyzwania pedagoga wobec współczesnej rodziny

Znaczenie środowiska rodzinnego dla funkcjonowania człowieka jest wielorakie i niepodważalne, ale prawdą jest też to, że jakość życia rodzinnego wymaga wielu starań i ogromnego wysiłku. Rodzina jest wspólnotą, stanowiącą naturalne i niepowtarzalne środowisko życia, które oddziałuje na osobę najwcześniej, najdłużej, systematycznie i najintensywniej w najbardziej plastycznym okresie jej życia. Ponadto w tym środowisku powstają specyficzne więzi społeczne i emocjonalne praktycznie niemożliwe do odtworzenia w innych środowiskach. Prawidłowa rodzina jest w stanie zaspokoić podstawowe potrzeby człowieka, niezbędne dla jego rozwoju i poczucia szczęścia, w niej uczy się on bliskich kontaktów i relacji z innymi oraz wzorów społecznego postępowania i przeżywania, zdobywa także podstawową wiedzę o świecie i o sobie, jak również rodzina stanowi pomoc w integracji seksualnej. Współcześnie, wobec nowych problemów wynikających z przemian ekonomicznych, społecznych i kulturowych rodzących niepewność i trwogę wielu, wyraźniej niż kiedykolwiek dostrzegana jest potrzeba troski o rodzinę, o to podstawowe środowisko życia każdego człowieka. Jednym z obszarów, na którym może i powinno dokonywać się wsparcie rodziny i pomoc dla jej członków, to działalność pedagogów. Przy czym doświadczenie życia codziennego wskazuje również na potrzebę współpracy pedagogów z innymi służbami pomocowymi.

Katarzyna Szewczuk, Akademia Ignatianum Kraków

Praca pedagoga w środowisku szkolnym

Rodzina jest pierwszym i zarazem podstawowym środowiskiem opiekuńczo-wychowawczym dzieci. To w niej zaspokajane są fundamentalne dziecięce potrzeby związane najpierw z opieką, która umożliwia przeżycie, a następnie z wychowaniem, kształtowaniem postaw, zachowań i osobowości młodego człowieka. Rodzina jest zatem szczególnym układem egzystencjalnym, który chroni, zabezpiecza, a także optymalnie reguluje proces prawidłowego rozwoju dziecka. Przy obecnym stanie wiedzy nauk humanistycznych nie możemy mieć wątpliwości co do tego, że życie rodzinne jest pierwszą szkołą, w której uczymy się co czuć do samych siebie, a także jak inni będą reagować na nasze emocje. Na to nauczanie emocjonalne składa się nie tylko to, co rodzice mówią bezpośrednio do dziecka, ale także ich sposoby radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, własnymi emocjami oraz wzajemne okazywanie sobie uczuć przez męża i żonę¹. Sposoby te, zachowania rodziców, rozmowy, a przede wszystkim własny przykład bardzo często stają się wzorem dla dzieci.

Oczywisty jest fakt, że rozwój dziecka będzie przebiegał odmiennie i jest uzależniony od wielu czynników: predyspozycji genetycznych, podejmowanej przez dziecko własnej aktywności, środowiska życia oraz od jakości procesu opieki, wychowania i kształcenia. W procesie tym biorą udział różni ludzie dorośli. Na samym początku są to głównie rodzice, szczególnie matka. Wraz z rozwojem dziecka i upływem czasu poszerza się krąg osób mających wpływ na jego postrzeganie świata. Osobami dzielącymi z rodzicami proces opieki, wychowania, a także kształcenia stają się rówieśnicy (koleżanki i koledzy), a także profesjonalni pedagodzy. Mając na uwadze dobro dziecka i jego harmonijny rozwój zarówno rodzice, jak i biorący udział w wychowaniu dzieci pedagodzy powinni stworzyć wspólny front oddziaływań opiekuńczo-wychowawczych. Jeżeli natomiast rodzina nie radzi sobie lub nie wypełnia prawidłowo swoich funkcji kompetentne osoby powinny starać się zrekompensować ten brak. Obecnie coraz częściej można zaobserwować sytuacje, w których rodzice nie radzą sobie z przygotowaniem dzieci do życia we współczesnym społeczeństwie. Rośnie liczba zachowań agresywnych², a rodzice skarżą się na trudne zachowania swoich dzieci, z którymi nie potrafią sobie poradzić. Sytuacja ta implikuje zwiększenie udziału szkoły w procesie wychowania dziecka, a w szczególności rozszerzenie zadań pedagogów szkolnych.

Rola i zadania pedagoga szkolnego

Pierwsi pedagodzy szkolni zostali zatrudnieni w roku szkolnym 1973/1974. Pomimo iż ich funkcja wpisała się w życie szkoły już od ponad 30 lat, to jednak w dalszym ciągu nie udało się właściwie „umiejscowić” pedagoga w rzeczywistości edukacyjnej. W wielu szkołach obserwuje się brak etatów dla tej grupy zawodowej. Poza tym pedagog szkolny działa w swojej pracy w oparciu o kilka ustaw i rozporządzeń. Taka sytuacja powoduje brak precyzji w dokładnym określeniu jego obowiązków. Ponadto ilość i zakres zadań, które opisują wyżej wymienione dokumenty, mogą być trudne do udźwignięcia przez jedną osobę. W dalszym ciągu nie została precyzyjnie ustalona liczba godzin pracy tego pracownika. Każda szkoła ma swoją indywidualną specyfikę pracy, a uczniowie do niej uczęszczający różnią się między sobą zakresem potrzeb, które należy zaspokoić w pierwszej kolejności. Dlatego w jednej szkole pedagog szkolny będzie koncentrował swoją pracę na działaniach profilaktycznych, w innej na pomocy materialnej, a w kolejnej będzie łączył etat pedagoga z pracą nauczyciela. Praktyka szkolna pokazuje, że pedagog jest bardzo często uwikłany w sprzeczne oczekiwania różnych społeczności szkolnych. Jest on pomostem łączącym co najmniej trzy grupy: uczniów, rodziców i nauczycieli.

A każda z tych społeczności chciałaby widzieć w nim swojego poplecznika i sprzymierzeńca bez względu na okoliczności i występujące trudności wychowawcze³. Pracując w takich warunkach, pedagog może mieć problemy z zachowaniem obiektywizmu, a presja otoczenia obniża efektywność jego pracy.

W opiniach uczniów pedagog szkolny jest osobą, która niesie im pomoc w rozwiązywaniu problemów szkolnych oraz rodzinnych. Uczniowie widzą w nim swojego obrońcę, mediatora oraz powiernika. Oczekują oni pomocy pedagoga w przezwyciężaniu sytuacji konfliktowych na terenie szkoły i poza nią. Z kolei nauczyciele uważają, że praca pedagoga szkolnego powinna koncentrować się na przeciwdziałaniu wszelkim występującym w szkole patologiom, służeniu fachową radą i pomocą, a także wyręczaniu ich w sytuacjach trudnych. Natomiast rodzice postulują, aby pedagog zapewniał bezpieczeństwo dzieciom w szkole, udzielał im porad i pomocy (w formie pogadanek i rozmów osobistych), pośredniczył w nawiązywaniu pozytywnych kontaktów uczniów z nauczycielami, a także prowadził indywidualne rozmowy z dziećmi⁴.

Szeroki zakres obowiązków pedagoga szkolnego, a także różny sposób ich interpretacji przez uczestników relacji szkolnych powoduje trudności w określeniu jego roli zawodowej oraz miejsca w szkole. Nie może dziwić fakt, że pedagog w szkole może być postrzegany jako⁵:
a) „trzeci dyrektor” — to osoba, której słowa są tak samo ważne jak polecenia dyrekcji;
b) „człowiek do gaszenia pożarów” — to pedagog, który na co dzień nie jest widoczny, ale w sytuacjach kryzysowych działa sprawnie i skutecznie;
c) „dziewczyna od wszystkiego” — charakteryzuje ją przyjmowanie na siebie zbyt licznych obowiązków (zastępstwa na lekcjach, dyżury w sekretariacie, udział w konferencjach, porządkowanie dokumentacji itp.);
d) „miejscowy policjant” — taki pedagog patrzy na swoich podopiecznych przez pryzmat regulaminów i przepisów; jest pogromcą, śledczym i egzekutorem, a odwiedzające go dzieci zawsze przychodzą „pod przymusem” i tylko wtedy, gdy mają już „coś” na swoim sumieniu;
e) „kabel dyrektora” — to pedagog, który donosi dyrektorowi lub wychowawcom o sprawach będących przedmiotem rozmów w jego pokoju;
f) „cioteczka” — najczęściej jest to pani, która lubi przytulać, głaskać po główce i pocieszać, bardzo często udziela „dobrych rad”;
g) „najlepszy kumpel/serdeczna przyjaciółka” — to postawa pedagoga cechująca się przyjęciem w relacjach z uczniami postawy koleżeńskiej;
h) „naukowiec” — to osoba uwielbiająca weryfikować prawdy naukowe, zwolennik teorii naukowych i autorytetów;
i) „nawiedzony” — taki pedagog patrzy na pracę szkoły poprzez pryzmat własnych wizji.

Opisane wyżej, w sposób bardzo skrótowy, typy poszczególnych pedagogów szkolnych są przerysowane i ukazują ich pracę przez pryzmat jednostronnych działań. W większości polskich szkół pracują raczej „normalni” pedagodzy, którzy starają się uzupełnić, pogłębić oraz rozszerzyć działalność opiekuńczą, wychowawczą, edukacyjną i profilaktyczną szkoły. W ramach tej działalności do podstawowych zadań pedagoga będzie należało: dokonywanie okresowej oceny sytuacji wychowawczej w szkole, współudział w planowaniu pracy wychowawczej w szkole, profilaktyka wychowawcza, praca korekcyjno-wyrównawcza, indywidualna opieka pedagogiczna i psychologiczna, pomoc materialna dla dzieci wymagających specjalnej opieki oraz organizowanie własnego warsztatu pracy. Wyżej wymienione grupy zadań pedagog realizował najpierw w wymiarze 36 godzin tygodniowo. Kolejne zarządzenia ilość godzin zmniejszyły do 30, a obecnie tygodniowy wymiar godzin waha się w granicach 20. Ponieważ tygodniowy obowiązkowy wymiar godzin zajęć dla pedagoga szkolnego określa organ prowadzący szkołę po uzyskaniu opinii organu sprawującego nadzór pedagogiczny, dlatego nie można podać dokładnego czasu pracy pedagoga szkolnego⁶.

Praca pedagoga w środowisku szkolnym powinna koncentrować się na bezpośrednich działaniach opiekuńczych, wychowawczych i edukacyjnych kierowanych do dzieci i młodzieży. Według opracowania wizytatorów, metodyków do spraw profilaktyki i resocjalizacji Kuratorium Oświaty i Wychowania powinna ona przedstawiać się następująco⁷:

⏩ 12 godzin — praca indywidualna z uczniami wymagającymi wzmożonej opieki i pomocy wychowawczej, dydaktycznej, materialnej i zdrowotnej jako podstawa działalności pedagoga szkolnego;

⏩2 godziny — wizyty domowe;

⏩ 4 godziny — konsultacje, poradnictwo dla uczniów, rodziców i nauczycieli oraz orientacja zawodowa;

⏩ 1 godzina — współpraca z instytucjami i organizacjami;

⏩ 1 godzina — pomoc materialna.

W praktyce edukacyjnej możemy zaobserwować wykształcenie się trzech zróżnicowanych koncepcji wykonywania funkcji pedagoga szkolnego⁸. Pierwsza z nich to koncepcja pracy ukierunkowana na przeciwdziałanie niepowodzeniom szkolnym, która kładzie nacisk na pracę dydaktyczno
-wyrównawczą oraz zajęcia korekcyjno-kompensacyjne. Pedagog o takim nastawieniu sam uczestniczy w tworzeniu systemu pomocy w nauce, angażuje do niej rówieśników słabszych uczniów, dopinguje rodziców do większej troski o pracę domową dzieci, współpracuje z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, włącza się aktywnie do pracy wyrównawczej, prowadząc zajęcia z dziećmi, rodzicami oraz nauczycielami. Kolejna koncepcja pracy pedagoga szkolnego akcentuje działalność interwencyjną, środowiskową i socjalną. Przy takim ukierunkowaniu pracy pedagog realizuje w szkole wiele spraw doraźnych związanych z sytuacją bytową, wychowawczą i społeczną podopiecznych. Aranżuje w tym celu spotkania z rodzicami, wnikliwie bada warunki do nauki, doradza rodzicom, jak postępować z trudnym dzieckiem oraz szczególnie zabiega o środki materialne na pomoc potrzebującym. Ostatnia, trzecia koncepcja pracy pedagoga szkolnego polega na przyjmowaniu roli koordynatora i mediatora w sprawach związanych z nauką i wychowaniem, organizowaniem działalności profilaktycznej i terapeutycznej. Dokonując wyboru takiej opcji, pedagog szkolny nastawia się na szybkie ujawnienie i rozpoznanie sytuacji zagrażających dziecku w prawidłowym rozwoju, a tkwiących w samym uczniu, jego rodzinie, podejściu nauczycieli, a także wynikających z zaburzeń kontaktów rówieśniczych.

Bez wątpienia pedagog szkolny powinien być obecnie profesjonalistą wysokiej klasy. Jego praca koncentruje się na działaniach obejmujących szerokie grono odbiorców. To, jak będzie przez nich postrzegany, zależy od wielu czynników. Na pewno głos decydujący w tej kwestii będzie miał dyrektor szkoły, który odpowiedzialny jest między innymi za zatrudnienie pedagoga oraz za istnienie i organizację pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Drugą grupą wywierającą wpływ na pracę pedagoga jest grono pedagogiczne, trzecią rodzice, a czwartą być może najważniejszą, uczniowie. Uważam jednak, że największy wpływ na to, kim stanie się pedagog szkolny w swojej pracy, ma on sam. To od niego zależy, jakim będzie człowiekiem w kontaktach z uczniami, nauczycielami i rodzicami. To on sam ma decydujący głos w sprawach dotyczących niesienia pomocy bądź jej zaniechania. To jego postawa wskazuje, czy jest osobą zainteresowaną zauważeniem problemów dotyczących jego szkoły, czy woli na nie „przymknąć oko”. Warto wspomnieć także, że również on sam jest odpowiedzialny za nieustanne podnoszenie swoich kwalifikacji, zdobywanie nowej wiedzy, poszerzanie swoich horyzontów, czyli organizację i pracę nad własnym warsztatem.

Nowe obowiązki pedagoga szkolnego

W szkołach w roku szkolnym 2011/2012⁹ zaczęły obowiązywać nowe przepisy reformujące zasady udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Podstawą do zmian jest tekst Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 roku w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Zmiany wprowadzają nowe zadania lub rozszerzają zakres dotychczasowych działań podejmowanych na terenie szkoły. Są one podyktowanie, zdaniem pani minister K. Hall: „niezbędną konsekwencją zmian dokonanych w obszarze wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego (...), a wdrożenie proponowanych rozwiązań przyczynić się ma do wyrównywania szans edukacyjnych dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, zwiększenia efektywności świadczonej pomocy psychologiczno-pedagogicznej (...)”¹⁰.

Ponadto nowe obszary działalności pedagoga szkolnego są podyktowane następującymi czynnikami:

⏩ Indywidualizacją pracy z uczniami, np. każdy nauczyciel ma obowiązek przepracowania ze swoimi uczniami dwóch godzin tygodniowo poza swoim pensum. Są to tzw. godziny karciane i powinny być zagospodarowane zgodnie z indywidualnymi potrzebami uczniów. Godziny karciane mogą być przeznaczone na rozwijanie zdolności lub pogłębianie zainteresowań dzieci, ale także na pracę mającą nieść pomoc w przezwyciężaniu trudności.

⏩ Nową podstawą programową, w której duży nacisk został położony na wychowanie uczniów, kształtowanie prawidłowych postaw. Zostały także zaakcentowane elementy związane z profilaktyką zachowań.

⏩Zmianami w programach i planach nauczania.

⏩ Naciskiem na efektywność nauczania i wychowania, np. eliminowanie podających metod nauczania, łączenie teorii z praktyką.

⏩ Realizacją w szkołach programów profilaktycznych.

⏩ Obniżeniem wieku szkolnego.

Reforma programowa powoduje zatem konieczność takiej organizacji pracy pedagoga szkolnego, aby wszystkie grupy z nim współpracujące (uczniowie, nauczyciele, rodzice) otrzymywali odpowiednią pomoc i wsparcie, a nowe zadania były realizowane bardziej skutecznie i efektywnie. Aby system kształcenia i pomocy psychologiczno-pedagogicznej był spójny zakłada się, że w każdej szkole zostanie powołany zespół do spraw specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów. Zespół będzie organizowany przez dyrektora, a jego skład będą tworzyli: nauczyciele, wychowawcy grup wychowawczych oraz specjaliści prowadzący zajęcia z uczniem. Dodatkowo w szkołach podstawowych, które posiadają pedagoga lub psychologa, ma powstać nowa funkcja — koordynator do spraw rozpoznawania specyficznych trudności w uczeniu się.

Nowe przepisy obligują pedagoga szkolnego do udziału w pracach zespołu. Na wniosek dyrektora szkoły może on również być osobą, która koordynuje jego pracę. Do obowiązków pedagoga może również należeć wnioskowanie o dokonanie oceny efektywności pomocy udzielonej uczniowi przed terminem wyznaczonym przez dyrektora. Kolejne obowiązki pedagoga szkolnego lub ich nowelizacja zostaną omówione w poszczególnych zestawieniach tabelarycznych zamieszczonych poniżej¹¹.

Pedagog szkolny jest zatem odpowiedzialny za prowadzenie badań, głównie o charakterze diagnostycznym. Przy czym w klasach I—III szkoły podstawowej diagnoza pedagogiczna powinna być dokonywana przy użyciu obserwacji, a także pomiaru (np. wykorzystanie standaryzowanych testów pedagogicznych), które będą miały na celu rozpoznanie u uczniów ryzyka wystąpienia specyficznych trudności w uczeniu się. Praca badawcza pedagoga szkolnego nie koncentruje się jednak tylko na uczniach wykazujących kłopoty edukacyjne. Obejmuje ona takie obszary, jak:

⏩diagnoza sytuacji opiekuńczo-wychowawczej w szkole;

⏩ diagnoza problemów występujących w szkole (z tym wiąże się opracowanie programu zaradczego);

⏩ ewaluacja realizowanych działań wychowawczych i profilaktycznych.

Tak szeroki zakres działań z zakresu pracy badawczej wymaga od pedagoga wiedzy i umiejętności psychologiczno-pedagogicznych, sprawności w zakresie planowania oraz dokonywania trafnych wyborów tego, co w środowisku danej szkoły jest możliwe i najważniejsze do zrealizowania¹².

Praca badawcza pedagoga wskazuje, że opieką, a przede wszystkim diagnozą powinni być objęci wszyscy uczniowie rozpoczynający naukę w szkole podstawowej. Przeprowadzenie badań wśród uczniów klas pierwszych umożliwi pedagogowi szkolnemu ustalenie zakresu, w jakim dane dziecko wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej. W tym miejscu należy podkreślić, że diagnoza pedagogiczna bardzo często wykracza poza zakres problemów związanych tylko z trudnościami w uczeniu się. W ramach udzielanej pomocy pedagog szkolny obejmuje swoimi działaniami nie tylko dziecko, ale także rodziców, nauczycieli, dyrekcję szkoły. Wsparciem dla pedagoga w wykonywaniu opisywanych obowiązków ma być praca zespołu, do którego należy zadanie związane z ustaleniem zakresu, w jakim uczeń wymaga pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Zatem w swojej działalności badawczej pedagog szkolny nigdy nie powinien być sam.

Praca pedagoga szkolnego postrzegana jest najczęściej przez pryzmat nieustannej walki z problemami i trudnościami wychowawczymi sprawianymi przez uczniów. Tym razem jednak rozporządzenia ministerialne wskazują na umiejętność wyselekcjonowania z grona uczniowskiego osób z wybitnymi uzdolnieniami, a także dostrzeżenia indywidualnych zainteresowań dzieci. Rozwijanie osobistych predyspozycji oraz uzdolnień może dokonywać się poprzez uczestnictwo w zajęciach dodatkowych, kołach zainteresowań, zajęciach realizowanych przez wychowawców itp. W takiej sytuacji można również udzielić uczniowi pomocy w formie indywidualnego programu lub toku nauczania.

Pedagog powinien także porozmawiać z rodzicami i nauczycielami szczególnie uzdolnionego dziecka. Kontakt pedagoga z rodzicami ucznia szczególnie uzdolnionego może pomóc uświadomić im, że ich dziecko posiada talent. brak możliwości porównania osiągnięć własnego dziecka do sukcesów innych uczniów, nieustanny pęd i pośpiech życia codziennego mogą rodzić sytuacje, w których rodzic nie wie, że jego potomek jest obdarzony szczególnymi predyspozycjami. Pedagog powinien zatem posiadać umiejętność poinformowania rodziców o zauważonych uzdolnieniach dziecka, a także określić zalecane formy, sposoby oraz czas udzielenia uczniowi pomocy. Informacje dotyczące form, sposobów oraz czasu udzielania uczniowi pomocy powinny być zawarte w karcie indywidualnych potrzeb ucznia, u którego nauczyciele lub specjaliści stwierdzili potrzebę pomocy. Ponadto dla takich uczniów w szkole organizuje się zajęcia rozwijające uzdolnienia, które prowadzi się przy wykorzystaniu aktywnych metod pracy. Liczba uczniów uczestniczących w zajęciach nie powinna przekraczać 8. Rozmowa z rodzicami to także szansa na podpowiedzenie im, jakie uzdolnienia dziecka powinni podtrzymywać i szczególnie rozwijać.

Osobą odpowiedzialną za ustalenie form, sposobów, okresu, a także wymiaru godzin udzielanej uczniowi pomocy jest dyrektor szkoły. Jednak jego decyzje są podejmowane na podstawie zaleceń zespołu. Zespół, w tym także pedagog szkolny, jest zobligowany do opracowania dla ucznia planu działań wspierających, który powinien zawierać:

⏩cele do osiągnięcia w zakresie, w którym uczeń wymaga pomocy;

⏩ działania realizowane z uczniem w ramach poszczególnych form i sposobów udzielania uczniowi pomocy;

⏩ metody pracy z uczniem;

⏩ zakres dostosowania wymagań edukacyjnych wynikających z programu nauczania do indywidualnych możliwości ucznia;

⏩ działania wspierające rodziców ucznia;

⏩ w zależności od potrzeb, zakres współdziałania z poradniami, placówkami i instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.

O zakresie udzielanej uczniowi pomocy psychologiczno-pedagogicznej są informowani na piśmie rodzice ucznia lub sam pełnoletni uczeń. Natomiast w przypadku ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wszystkie wyżej wymienione elementy są uwzględnione w indywidualnym programie edukacyjno-terapeutycznym.

Kolejne zadanie pedagoga szkolnego wiąże się z organizowaniem różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej na terenie szkoły i poza nią. Może ona dokonywać się podczas rozmów indywidualnych pod postacią porad i konsultacji dla uczniów, nauczycieli i rodziców. Pedagog szkolny powinien być też osobą kompetentną do organizowania prelekcji dla rodziców i nauczycieli, a także planowania warsztatów i szkoleń. Nowe przepisy będą obligowały pedagoga do organizowania na terenie szkoły klas terapeutycznych, a także zajęć o charakterze: dydaktyczno-wyrównawczym, korekcyjno-kompensacyjnym, socjoterapeutycznym lub innym w zależności od posiadanych kwalifikacji. Mogą to być również zajęcia rewalidacyjne i resocjalizacyjne.

Sytuacja ta wskazuje jednoznacznie, że pedagog, który pragnie sprostać stojącym przed nim zadaniom, musi podjąć dalsze kształcenie w celu zdobycia i poszerzenia swoich kwalifikacji. W zależności od potrzeb szkoły będą to kursy lub studia podyplomowe z zakresu terapii pedagogicznej bądź socjoterapii. W pracy pedagoga szkolnego przydatna jest także wiedza z zakresu prowadzenia mediacji, metodyki wychowania resocjalizacyjnego oraz prawodawstwa opiekuńczego. Natomiast w przypadku braku odpowiednich kwalifikacji pedagog nie może prowadzić zajęć dla dzieci, które najbardziej narażone są na niepowodzenia szkolne i niedostosowanie społeczne. W takich przypadkach powinien on powiadomić dyrektora szkoły o potrzebie organizacji w szkole ewentualnych zajęć¹³.

Zdaniem H. Śniatały¹⁴, pedagog, który pragnie spełnić oczekiwania uczniów, powinien nie tylko uzupełniać swoją wiedzę, ale także: stawiać sobie wymagania, dokonywać nieustannej autorefleksji, analizować swoją działalność opiekuńczo-wychowawczą, poznawać opinie o sobie i o swojej pracy, doskonalić swój warsztat pracy, a diagnozując przypadki, poszukiwać wciąż nowych metod i form pomocy uczniom.

Przed pedagogiem szkolnym, który ma realizować zadania z zakresu opisanego wyżej w Tabeli nr 4, stawia się zatem wysokie wymagania. Jednak brak środków finansowych na polskie szkolnictwo, a także stosunkowo niskie pensje nauczycieli mogą spowodować, że pedagog stanie przed koniecznością zdobywania dodatkowych kwalifikacji potrzebnych do pracy za własne pieniądze.

¹ Por. D. Goleman, Inteligencja emocjonalna, Media Rodzina, Poznań 1997, s. 296.

² Por. b. Komorowska, Trudności wychowawcze: ciągłość i zmiana od nauczania początkowego do gimnazjum, w: Uczeń we współczesnej szkole. Problemy reformy edukacji wczesnoszkolnej, red. Z. Ratajek, Wydawnictwo Pedagogiczne ZNP, Kielce 2005, s. 205.

³ Por. A. Dzikomska-Kucharz, Między szkołą a domem, „edukacja i Dialog” 5 (2002) 138, s. 13.

⁴ Por. tamże, s. 14-15.

⁵ Por. M. Sałasiński, b. badziukiewicz, Vademecum pedagoga szkolnego, WSiP, Warszawa 2003, s. 15-18.

⁶ http://pedagogszkolny.pl/viewpage.php?page_id=3 (dostęp dnia: 02.05.2011).

⁷ Por. K. Grad, Pedagog szkolny dziś, „Nowa Szkoła” 7 (2005) 635, s. 39.

⁸ Por. M. Wolska-Długosz, P. forma, Rola pedagoga szkolnego w procesie wychowania dziecka, „Nauczanie Początkowe” 3 (2008/2009) 32, s. 38.

⁹ Przepisy dotyczą: przedszkoli, gimnazjów i placówek, szkół podstawowych specjalnych i szkół ponadgimnazjalnych specjalnych oraz oddziałów specjalnych zorganizowanych w szkołach podstawowych ogólnodostępnych i szkołach ponadgimnazjalnych ogólnodostępnych. W innych placówkach przepisy wejdą w życie od roku szkolnego 2012/2013.

¹⁰ www.efs.men.gov.pl (dostęp dnia: 02.05.2011).

¹¹ Poszczególne zestawienia tabelaryczne zostały opracowane przy pomocy dokumentów: Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 stycznia 2003 roku w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach oraz Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 roku w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach.

¹² Por. e. Solarz-Janoska, Diagnoza problemów szkolnych jako jedno z zadań pedagoga w szkole, „Hejnał Oświatowy” 1 (2004) 59, s. 24.

¹³ K. Grad, Pedagog szkolny dziś, art. cyt., s. 40.

¹⁴ H. Śniatała, Oczekiwania uczniów wobec pedagoga szkolnego, „Problemy Opiekuńczo -Wychowawcze” 4 (2010) 489, s. 36.

opr. ab/ab