Nie przenoście nam stolicy do Krakowa

Stolica to miasto, w którym znajduje się siedziba władz kraju lub regionu. Obecnie jest nią Warszawa, ale nie zawsze tak było. W maju 1609 roku król przeniósł się z Krakowa do Warszawy, czyli zmieniła się stolica. W historii Polski mieliśmy ich więcej.

Kiedyś dwa „krakusy”, jak mówią o sobie - Grzegorz Turnau i Andrzej Sikorowski z zespołu „Pod budą”, stworzyły wspaniały duet śpiewając piosenkę „Nie przenoście nam stolicy do Krakowa”, którą chyba w latach 90. XX wieku napisał drugi z wymienionych panów. Pozwolę sobie zacytować dłuższy fragment, bo pewnie nie wszyscy ją pamiętają:

Rzeczywiście, tak jak dalej śpiewają Turnau i Sikorowski, może niech stolica „raczej pozostanie tam gdzie jest”, by Kraków nie stracił na panującej w nim atmosferze, niespotykanej chyba nigdzie i nie chodzi mi o powietrze. Zanim jednak więcej o grodzie Kraka, powróćmy do początków państwa polskiego i jego stolic.

Tam stolica gdzie władca

W średniowieczu termin „stolica Polski” miał inne znaczenie niż obecnie. Władcy nie mieli wtedy stałych siedzib, skąd sprawowaliby władzę. Przenosili się ciągle i sprawy wagi państwowej czy lokalnej rozpatrywali w miejscu, w którym akurat przebywali. Na przykład w 1257 roku Bolesław Wstydliwy wydał akt lokacyjny Krakowa na wiecu nieopodal wsi Kopernia koło Pińczowa. Dopiero w późnym średniowieczu w stolicy na stałe rezydowali urzędnicy „centralni”, na przykład kanclerz. Dopiero w dokumencie Dagome iudex z około 991 roku za jedyną formalną stolicę państwa polskiego Mieszka I uważano Gniezno. Więcej informacji o tej historii na pewno znajdziemy w literaturze historycznej czy na stronach internetowych. My zajrzyjmy teraz do pięciu stolic Polski jakimi były: Poznań, Gniezno, Płock, Kraków i Warszawa. W związku z tym przysługiwał im tytuł stołeczny.

Twierdza Mieszka I

Poznań był największą twierdzą w kraju Mieszka I, Bolesława Chrobrego i Mieszka II. Skąd o tym wiadomo? Świadczą o tym pozostałości potężnych wałów nie mających sobie równych w ówczesnym państwie wczesnopiastowskim, które odkryli archeolodzy. Na poznańskim Ostrowie Tumskim pod gotyckim kościołem Najświętszej Marii Panny znaleziono pozostałości murowanego palatium, czyli siedziby księcia, zbudowanego około 960 roku. To najstarsza murowana rezydencja tego władcy. Przy palatium wkrótce zbudowano kaplicę, którą nazwano kaplicą Dąbrówki (Dobrawy). Przybyła ona do Polski około 965 roku i jako chrześcijanka musiała mieć miejsce, gdzie mogłaby się modlić i przyjmować sakramenty. Właśnie na tej podstawie historycy stwierdzają, że Poznań musiał być naczelnym grodem Mieszka I. To tutaj znajdowała się główna rezydencja księcia i jego żony. Poznań był też siedzibą biskupa Jordana. Jednak później gród nad Wartą stracił dominującą pozycję na rzecz Gniezna.

Na grobie św. Wojciecha

Gniezno to miasto położone na siedmiu wzgórzach, w którym w katedrze umieszczono konfesję z relikwiami męczennika św. Wojciecha. Znajdujące się w tej świątyni słynne Drzwi Gnieźnieńskie z 1170 roku przedstawiają 18 scen z życia tego Świętego i jego męczeńską śmierć. To w tym grodzie w 1000 roku zorganizowano zjazd gnieźnieński, czyli specjalne spotkanie Bolesława Chrobrego z cesarzem niemieckim Ottonem III, który pielgrzymował do grobu św. Wojciecha.

Na przestrzeni czterech stuleci w katedrze gnieźnieńskiej koronowani zostali królowie: w 1025 roku Bolesław I Chrobry, 25 grudnia 1025 roku — Mieszko II Lambert, 25 grudnia 1076 roku — Bolesław II Szczodry, 26 czerwca 1295 roku — Przemysł II i w sierpniu 1300 roku — Wacław II Czeski. Teraz na Wzgórzu Lecha wznosi się gotycka katedra gnieźnieńska pochodząca z przełomu XIV i XV wieku, czyli trzeci kościół wzniesiony w tym miejscu. Pierwsza świątynia powstała w latach 970-977. Już w XI wieku została ona zniszczona przez wrogie wojska. W momencie kiedy książę Kazimierz Odnowiciel zdecydował, że Kraków staje się miastem stołecznym, Gniezno pozostało nadal centrum kościelnym państwa.

Władza, nauka i kultura

Dlaczego Kraków został stolicą Polski? Wojna i bunty na terenach należących do księcia Kazimierza przyniosły ruinę i zgliszcza. Zniszczone zostały również Poznań i Gniezno. Książę musiał uciekać z kraju. Kiedy powrócił, a był to rok 1039 lub początek 1040, pozostał mu Kraków, który nie został zburzony. Wcześniej o rozwój tego grodu dbała matka Kazimierza, która spędziła w nim wiele lat. W młodości przebywał tam z nią Kazimierz. Według historyków, nie bez znaczenia w wyborze Krakowa na stolicę miało również położenie grodu na szlakach handlowych i bliskość wrogich Czech. Ułatwiało to przeciwdziałanie atakowi czeskiemu. Po powrocie do kraju Kazimierz ożenił z księżniczką ruską Marią Dobroniegą. Gall Anonim stwierdził, że książę wziął sobie żonę dysponującą „wielkimi bogactwami” i pochodzącą „ze szlachetnego rodu”. Księciu chodziło o zawarcie sojuszu z jednym z największych wrogów swojego dziadka - księciem Rusi Kijowskiej Jarosławem Mądrym. Dlaczego o tym wspominam? Podobno żona i matka Kazimierza miały wpływ na to, że na stolicę państwa wybrał Kraków. Wtedy też na wzgórzu wawelskim powstały ważne obiekty: katedra, siedziba biskupstwa i zamek królewski. Koronacja Władysława Łokietka na króla Polski w 1320 roku w katedrze na Wawelu potwierdziła rangę Krakowa jako stolicy Królestwa Polskiego. Była to pierwsza koronacja polskiego władcy w tym grodzie. W 1364 roku król Kazimierz Wielki ufundował w mieście pierwszą polską wyższą uczelnię, czyli Akademię Krakowską. W związku z tym osiedlili się tu wybitni uczeni i artyści, a jednym z nich był Wit Stwosz, autor ołtarza w kościele Mariackim. Przez cały czas istnienia naszego państwa Kraków był stolicą w sumie około 650 lat, najdłużej ze wszystkich miast.

O przeniesieniu stolicy do Warszawy zdecydował Zygmunt III Waza. Po prostu zaczął przenosić swój dwór do Warszawy od 1596 roku. Wiadomo co to znaczy, gdzie dwór tam stolica. Kraków przestał funkcjonować jako stolica w dniu kiedy król z całym dworem przeniósł się do Warszawy, czyli 24 maja 1609 roku, ale formalnie był nią do 1795 roku.

Nowa stolica

Obecnie stolicą naszego kraju jest Warszawa. Gród ten został założony prawdopodobnie w XIII wieku. Pierwsza znana wzmianka o tym mieście pochodzi z 1313 roku. Na początku XVI wieku liczyło ono ledwie trzy tysiące mieszkańców. Kiedy z Krakowa przenosił się tu dwór królewski, rozpoczęto przebudowę zamku warszawskiego na rezydencję królewską. Wkrótce osiadł w Warszawie król Zygmunt III Waza, który ma w tym mieście swoją kolumnę. I wtedy nastąpił rozwój miasta. Obok zamku królewskiego i rezydencji królewskiej w Ujazdowie, pojawiły się pałace Koniecpolskich, Ossolińskich i innych. W pierwszej połowie XVII wieku miasto liczyło już około 25 tysięcy mieszkańców, a w trakcie wyborów prawie 100 tysięcy.

Według niektórych historyków przeniesienie stolicy było konsekwencją rozrastania się granic Rzeczpospolitej po zawarciu Unii z Litwą. Po faktycznym zjednoczeniu Polski z Litwą w 1569 roku Kraków znalazł się na peryferiach naszego kraju. Z Krakowa do wschodnich granic Ukrainy czy do północnych rubieży Litwy było ponad 1000 kilometrów, więc Warszawa, leżąca bardziej centralnie, była bardziej predysponowana do przejęcia funkcji stołecznych. Król kierował się też podobno względami osobistymi, bo z Warszawy było bliżej do jego szwedzkiej ojczyzny.

A może Płock i Lwów?

Jako nasza stolica wymieniony jest jeszcze Płock, który został założony w X wieku i był jedną z głównych siedzib królestwa. Stolicą został w latach 1079—1138, czyli w okresie między ucieczką Bolesława II Śmiałego na Węgry a zapoczątkowanym przez Bolesława III Krzywoustego rozbiciem dzielnicowym kraju. Potem Płock stał się siedzibą książąt mazowieckich. Tytuł stołeczny przysługuje również miastu Lwów, choć nigdy nie był on stolicą Polski, jedynie Królestwa Galicji i Lodomerii, czyli części zaboru austro-węgierskiego.

Na koniec dodam, że z byłych naszych stolic Polakom chyba najbardziej Kraków będzie się kojarzył z najważniejszym miastem państwa. Może m.in. ze względu na obecność zamku na Wawelu, gdzie była koronowana większość królów i królowych Polski. I całkiem słusznie.

opr. mg/mg