W Krakowie, podobnie jak na terenie całej diecezji, pojawiły się w XV wieku Bractwa Ubogich. Konfraternia ta urządzona przy kościołach Wszystkich Świętych i św. Jakuba, podobnie jak założone na Kleparzu przy parafii św. Floriana w 1501 roku Bractwo Ubóstwa Chrystusowego nie były przeznaczone wyłącznie dla biedaków. Nazwy odnosiły się nie do składu społecznego członków, lecz do propagowanej przez zakony żebracze i ruchy odnowy Kościoła religijnej idei ubóstwa jako cnoty, akceptowanej w takim ujęciu przez członków korporacji. Bractwo dostępne dla wszystkich mieszkańców miasta, w tym również dla ubogich, umożliwiało włączenie się w nurt parafialnego życia także biedakom zatrudnianym odpłatnie do noszenia feretronów, chorągwi i mar.

Właściwym twórcą Bractw Miłosierdzia w Polsce był ks. Piotr Skarga. Pierwsze, wzorcowe Bractwo założył on w 1584 roku przy kościele św. Barbary w Krakowie, dostosowując do miejscowych warunków doświadczenia dobroczynności włoskiej i hiszpańskiej. W kilka lat konfraternia uzyskała od papieża zatwierdzenie statutów oraz przywileje, a król Zygmunt III uniezależnił korporacje od władz miejskich, zezwalając zakładać po całej Rzeczpospolitej. Ustawy brackie wyznaczały członkom nie tylko wspomaganie ubogich, ale i budzenie w społeczeństwie miłosierdzia. Król, jego dworzanie, szlachta i bogate mieszczaństwo wpisywali się w Krakowie do Bractwa, wspierając je hojnie. Powstające stąd fundusze, powiększane kwestą i składkami, zużywano na bezprocentowe pożyczki (tzw. Bank Pobożny), wspomaganie ubogich uczniów i osób wstydzących się żebrać, opiekę nad porzuconymi dziećmi. Co tydzień wyznaczeni braccy udawali się do któregoś ze szpitali i więzień, by rozdzielać datki i podtrzymywać na duchu. Podczas epidemii 1592 roku Skarga założył Bractwo Betanii św. Łazarza, aby zajęło się pielęgnowaniem chorych w szpitalach i po domach oraz urządzaniem pogrzebów biedaków. Podobnie jak Bank Pobożny, była to właściwie sekcja Bractwa Miłosierdzia, do którego na tej zasadzie należał też fundusz zwany skrzynką św. Mikołaja, utworzony za sprawą niestrudzonego jezuity przez wojewodę krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego w 1588 roku, a przeznaczony na posagi dla ubogich dziewcząt.

Po kasacie jezuitów (1773) Bractwo zaczęło upadać, a prymas Michał Poniatowski, o czym niżej, nadał mu charakter masowy i parafialny. Przetrwało okres staropolski kleparskie Bractwo Ubóstwa Chrystusowego, nie wykazując nadal charytatywnej aktywności. W jego księdze rachunków z XVIII wieku do niezwykle rzadkich należą pozycje „ubogim na jałmużnę”. Po odliczeniu tego, co wydano na remonty czy naprawy paramentów brackich, większość środków obracano na urządzanie paradnych nabożeństw, wykosztowując się na asysty i światła oraz kapele, a trzecia cześć sum obracanych na trunkowe poczęstunki byłaby w stanie uratować od głodu niejednego nędzarza, który z konieczności praktykował najbardziej dosłowne ubóstwo. Większą wagę moralną niż setki pozycji oznaczających w sumie wór pieniędzy rozdysponowanych przez brackich kleparskich ma drobna, wzruszająca rzeczywistym miłosierdziem notatka w wykazie miejskich wydatków z 1598 roku: „dzieweczce małej zgwałconej eleemosinam na likarstwa, żeby się mogła wygoić” — grzywien dwie ¹.

¹ Archiwum kolegiaty św. Floriana w Krakowie. Księga Bractwa Ubóstwa Pana Jezusa (1725—1817), passim; APKr 1979, s. 44.

dalej >>

opr. aw/aw

« ‹ 1 › »

oceń artykuł