Co to jest szczęście?

Andrzej Zwoliński SZCZĘŚCIE BRUTTO Człowiek w poszukiwaniu szczęścia ISBN: 978-83-7767-199-3 wyd.: Wydawnictwo WAM 2013

Wybrane fragmenty W poszukiwaniu szczęśliwego kraju Szczęście narodowe brutto Mierzenie szczęścia Co to jest szczęście?

C. CO TO JEST SZCZĘŚCIE?

Odpowiedź na proste pytanie o   s z c z ę ś c i e   zakłada posiadanie wizji życia. Różni się ona w zależności od epoki, miejsca, cywilizacji, religii, charakterów ludzkich i  ich upodobań. Przykładem może być choćby starożytna Grecja, która wypracowała kilka pojęć określających s z c z ę ś c i e. Tak więc s z c z ę ś c i e   określano terminem „eutichia” (od: „eu” — „dobry” i  „tiche” — „los”), który był pojęciem przedfilozoficznym. Sugeruje on pojmowanie  s z c z ę ś c i a   jako korzystnego zbiegu okoliczności, czyli czegoś przypadkowego, niezależnego od działań człowieka, lecz od wyższej mocy (fatum, przeznaczenie). Istniał też termin „makarios” (od „makarios” — „szczęśliwy”), który odnosił się do szczęścia bogów i udziału w nim człowieka. Dostęp człowieka do szczęśliwej egzystencji bogów był szczęściem ludzkim. Najbardziej ogólnym pojęciem był termin „euesto” (od „eu” — „dobry” i  „esto” — „stan”). Wskazywał na fakt, że s z c z ę ś c i e   polega na dobrobycie, na przeżywaniu w swoim życiu stanu nasycenia i usatysfakcjonowania. Inny jeszcze termin to „eudejmonia” (od „eu” — „dobry” i „dajmon” — „demon, opętanie”). Odsyła do wyobrażenia  s z c z ę ś c i a   mającego boskie pochodzenie i pozwala przypuszczać, że bycie szczęśliwym uzależnione jest od protekcji „dobrego ducha”¹⁷.

Podobne problemy leksykalne występują w innych językach, wskazując na różnice w kulturowym pojmowaniu s z c z ę ś c i a.   Już angielskie pojęcie  s z c z ę ś c i a   wymaga rozróżnienia na „luck” w rozumieniu „szczęśliwego trafu”, a „happiness” pojmowanym jako stan ducha. Dodatkowo niekiedy pojawia się wyraz „fortune”, jako uwarunkowany kontekstowo synonim, interpretowany jako „powodzenie”, znamiennie tożsamy z określeniem „majątek”¹⁸. Podobnie język łaciński rozróżnia: „fortuna” i „beatitudo”, a język francuski: „fortuna” i „bonheur”¹⁹.

W języku rosyjskim s z c z ę ś c i e   rozumiane jest jako: 1. stan całkowitego zadowolenia z życia, uczucie głębokiego upojenia i radości, doświadczane przez kogokolwiek oraz zewnętrzne okazanie tego uczucia; 2. sukces, powodzenie; 3. dobrze, pomyślnie udało się komuś, pomyślnie zakończyło się dla kogoś; 4. dola, los. W mentalności Rosjan występuje specyficzny stosunek do szczęścia jako stanu osobowości. Unika się więc pytania: „Co to jest s z c z ę ś c i e ?”, na rzecz: „Co odczuwa człowiek szczęśliwy?”²⁰.

Słownik języka polskiego rejestruje trzy znaczenia wyrazu s z c z ę ś c i e: 1. pomyślny los, pomyślność, powodzenie; 2. uczucie zadowolenia, upojenia, radości; szczęśliwość; to wszystko, co wywołuje ten stan; 3. zbieg, splot pomyślnych okoliczności, szczęśliwe zrządzenie losu, pomyślny traf, przypadek²¹.

Rozbieżności znaczeniowe występujące w  językach wielu kultur wskazują na trudność jednoznacznego opisu szczęścia. Głęboka analiza pojęcia  s z c z ę ś c i a, przeprowadzona przez Władysława Tatarkiewicza, pozwoliła wyodrębnić jego cztery rodzaje: 1. S z c z ę ś c i e   jako powodzenie, pomyślność — szczęśliwemu sprzyja los, miał „farta” albo „fuksa”, co nie musi, ale może wywoływać uczucie radości. 2. S z c z ę ś c i e   jako stan intensywnej radości — kto zaznał stanu błogości czy upojenia. Ważne jest to, co doznajemy, a  nie źródło tego doznania. 3. E u d a j m o n i a — rozumiana jako posiadanie największych dóbr dostępnych człowiekowi. Niekoniecznie chodzi o  dobra materialne, choć również takie mogą być celem człowieka. „Największe dobra” były w starożytności rozumiane różnie: łączono je z odczuciem przyjemności, inni upatrywali je w dobrach moralnych. Szczęśliwy jest ten, kto ma dobra, których potrzebuje i  którymi się cieszy. 4. S z c z ę ś c i e   jako zadowolenie z życia wziętego w całości — radość ze swojego spełnionego życia, co ma wyraźnie wydźwięk subiektywny — człowiek jest sędzią własnego szczęścia²².

Pomimo szerokiego i różnorodnego rozumienia  s z c z ę ś c i a   ludzie nie przestali poszukiwać jego przybliżeń, synonimów, opisów, które zastąpiłyby jednoznaczne określenia.

opr. ab/ab