FAS - płodowy syndrom alkoholowy

Będąc w ciąży nie mów sobie "to tylko lampka wina". Alkohol i ciąża wykluczają się nawzajem

Autor/źródło: Pixabay, Hans, licencja: 0

Termin FAS (z ang. Fetal Alcohol Syndrome) - czyli Płodowy Syndrom (Zespół) Alkoholowy określa zaburzenia neurologiczne i fizyczne występujące u dziecka narażonego w okresie prenatalnym na działanie alkoholu. Jest najpoważniejszą z konsekwencji picia alkoholu przez kobietę w ciąży.

FAS to jeden z elementów Poalkoholowego Spektrum Zaburzeń Rozwojowych tzw. FASD (Fetal Acohol Spectrum Disorder) występującego u dzieci matek spożywających alkohol w okresie ciąży.

W diagnostyce klinicznej zaburzenia te klasyfikuje się jako:

Płodowy Zespół Alkoholowy (Fetal Alcohol Syndrome - FAS)
Częściowy Płodowy Zespół Alkoholowy (Partial Fetal Alcohol Syndrome - pFAS)
Zaburzenia neurologiczne związane z alkoholem (Alcohol Related Neurodevelopmental Disorder - ARND )
Wady wrodzone związane z alkoholem (Alcohol Related Bitrh Defects — ARBD)
Poalkoholowe zaburzenia układu nerwowego, alkoholowy efekt płodowy (Fetal Alcohol Effects — FAE)
Prenatalna ekspozycja na alkohol (Prenatal Alcohol Exposure — PAE).

Nie wszystkie osoby narażone na działanie alkoholu w okresie prenatalnym cierpią na FAS.

Czy warto zajmować się tak, wydawałoby się, marginalnym tematem?

Jak wykazują badania, negatywne skutki narażenia na działanie alkoholu przed narodzeniem, w różnym stopniu dotyczyć mogą wszystkich dzieci, których matki spożywały alkohol w czasie ciąży. To substancja, która z łatwością przenika przez łożysko, tak więc dziecko „pije” razem z matką. I tutaj pojawia się problem, gdyż alkohol jest teratogenem, czyli niekorzystnie wpływa na rozwijający się płód, a szczególnie na mózg dziecka powodując jego uszkodzenie.

Dyrektor instytutu NIAAA (National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism) dr med. Enoch Gordis napisał: „W kategoriach naukowych powiązanie między umiarkowanym piciem i spowodowanymi alkoholem wadami wrodzonymi nie zostało jasno ustalone. Nie wiadomo, jaką ilość alkoholu może wypić kobieta ciężarna bez ryzyka uszkodzenia płodu.”

W świetle tego stwierdzenia szeroko prowadzona edukacja i uświadamianie społeczeństwa jakim zagrożeniem dla rozwoju dziecka jest spożywanie alkoholu przez matkę w czasie ciąży wydaje się sprawą najwyższej wagi.

Czym zatem jest FAS?

Alkoholowy Zespół Płodowy to najkrócej mówiąc zespół zaburzeń fizycznych i umysłowych u dziecka, spowodowanych piciem alkoholu przez matkę w czasie ciąży.

Mózg dziecka rozwija się przez cały okres ciąży. Narażanie go w tym czasie na działanie alkoholu może zaburzać jego prawidłowy rozwój. Skutkami uszkodzenia mózgu w okresie prenatalnym są zaburzenia neurologiczne, opóźniony rozwój, niedorozwój umysłowy, zaburzenia zachowania, czy trudności w uczeniu się.

Innymi objawami FAS są opóźniony wzrost zarówno przed, jak i po urodzeniu oraz charakterystyczne rysy twarzy (cechy dysmorficzne): małe oczodoły, krótki nos, płaska twarzoczaszka, wąska górna warga, mała szczęka, brak rynienki podnosowej.

To, czy i w jakim stopniu dziecko będzie miało cechy charakterystyczne dla zespołu FAS, zależy od ilości wypijanego alkoholu. Nie określono jednak minimalnej, bezpiecznej dla dziecka dawki tej substancji, jaką może wypić kobieta będąc w ciąży.

Badania naukowe prowadzone w Stanach Zjednoczonych wykazały, że na częstość występowania FAS wpływa także wiele innych czynników, takich jak rasa, sposób odżywiania, a także odmienność w zakresie procesów metabolicznych. Przypuszcza się, że istnieje także jakiś rodzaj predyspozycji genetycznej.

Co warto wiedzieć?

Mózg dziecka narażonego na działanie alkoholu ma trudności z gromadzeniem i wykorzystywaniem informacji, np. ich powiązaniem z wcześniejszymi doświadczeniami. Pojawiają się także problemy z pamięcią, zwłaszcza krótkotrwałą, pozwalającą na funkcjonowanie w codziennym życiu.

Alkoholowy Zespół Płodowy powoduje u dzieci również trudności w zakresie myślenia abstrakcyjnego, wyobraźni, czy myślenia przyczynowo-skutkowego. Brak im plastyczności w procesie myślenia, mają problemy z poczuciem czasu — dopasowaniem czynności do określonych godzin, nie rozumieją cyklicznej natury zjawisk.

Osoby z FAS wykazują dwa typy zaburzeń: pierwotne i wtórne. Pierwotne to takie, z którymi dziecko się rodzi i które spowodowane są uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego.

Ponieważ w spektrum FAS wchodzą zaburzenia funkcjonowania społecznego, mogą one wywoływać problemy wtórne, które wynikają z poczucia niezrozumienia i samotności, albo odrzucenia przez rówieśników czy nauczycieli.

Dzieci z FAS są niezrozumiane, a w konsekwencji rozwijają się u nich zaburzenia wtórne, takie jak: napady złego humoru, drażliwość, ciągłe poirytowanie, strach, gniew, zamknięcie się w sobie, kłamstwo, kłopoty w domu i/lub w szkole.

Zaburzeń tych przypuszczalnie można uniknąć, dzięki zrozumieniu problemu przez rodziców czy opiekunów dziecka oraz właściwej wczesnej interwencji. Z pewnością szybka diagnoza i odpowiednia pomoc może zaburzenia wtórne FAS zminimalizować lub całkowicie im zapobiec.

Francuscy naukowcy prowadzący wieloletnie badania nad FAS (*2) uznali, że istnieją poważne przesłanki psychologiczne związane z FAS, które wskazują na potrzebę długotrwałej, profesjonalnej pomocy, nawet wtedy, gdy brak cech dysmorficznych.

Istnieją opracowania zawierające wyniki badań dotyczących Alkoholowego Zespołu Płodowego, jednak diagnostyka FAS w Polsce dopiero się rozwija, a wiedza na temat zaburzeń z niego wynikających wydaje się być ciągle niewystarczająca. Dotyczy to niestety także środowisk medycznych.

Lepiej zapobiegać, niż leczyć..

Można powiedzieć, że nawet ułamek wiedzy na temat FAS wystarczy, aby nie pozostać obojętnym wobec tego problemu. Konsekwencje picia alkoholu przez kobietę w czasie ciąży są dla rozwijającego się w jej łonie dziecka niebagatelne.

Co zatem robić? O ile pomocy dzieciom dotkniętym syndromem FAS udzielić mogą tylko odpowiednio przygotowani specjaliści, o tyle w kwestii zapobiegania takim przypadkom możliwość działania ma każdy.

Wystarczy, aby zdobytą wiedzę przekazywać dalej w środowisku, w którym żyjemy i, co najważniejsze, reagować kiedy jesteśmy świadkami ryzykownych zachowań innych osób.

Trzeba mieć świadomość, że problem FAS nie dotyczy tylko dzieci matek ze środowisk patologicznych. Wbrew pojawiającym się tu i ówdzie opiniom wypicie przez kobietę w ciąży kieliszka wina do obiadu nie jest bezpieczne dla jej dziecka. Jak dotąd nie określono bezpiecznej ilości alkoholu, jaką może wypić matka w okresie ciąży, aby nie zaszkodzić dziecku.

A jeśli istnieje podejrzenie, że dziecko ma FAS?

Drugim aspektem, na który warto zwrócić uwagę jest właściwa diagnoza i pomoc dzieciom, które w okresie prenatalnym były narażone na działanie alkoholu. Z problemem często borykają się rodziny adopcyjne lub zastępcze do których trafiają dzieci ze środowisk patologicznych.

Jeśli istnieje podejrzenie, że matka spożywała alkohol w czasie ciąży, a u dziecka występują nieprawidłowe reakcje na bodźce, trudności z koncentracją, zapamiętywaniem, rozumieniem kontekstu społecznego, zaburzenia uwagi, istotne jest jak najszybsze podjęcie działania i zwrócenie się do specjalistów w celu postawienia właściwej diagnozy.

Zaburzenia ze spektrum FASD stanową istotny temat dla rodziców adoptujących dzieci.

W celu szerzenia wiedzy dotyczącej zaburzeń rozwojowych wywołanych alkoholem oraz informacji na temat procedur diagnozy i terapii dzieci z FASD i FAS, grupa specjalistów, psychologów i lekarzy, przygotowała specjalną stronę internetową www.fasd.org.pl

Ponadto Fundacja Rodzina od A do Z organizuje m.in. bezpłatne szkolenia dla rodziców adopcyjnych i rodziców zastępczych na temat pracy z dziećmi z FASD, a także turnusy terapeutyczne dla dzieci z FASD.

Warto zapamiętać!

Abstynencja to najlepszy prezent dla dziecka. Osoby świadomie planujące rodzicielstwo powinny pamiętać, że aby uchronić swoje dziecko przed negatywnymi skutkami działania alkoholu należy całkowicie wykluczyć jego spożycie przez matkę w okresie ciąży. Dotyczy to także okresu karmienia piersią. Bardzo ważna jest tutaj także postawa ojca dziecka i wsparcie najbliższej rodziny.

- U kobiet w ciąży alkohol z łatwością przenika przez łożysko, tak więc dziecko „pije” razem z matką.

- Każda ilość alkoholu spożywanego przez kobietę w ciąży, również tego zawartego w czerwonym winie lub piwie, działa toksycznie na rozwijające się w jej łonie dziecko.

- U kobiet pijących alkohol podczas ciąży znacznie częściej występują przedwczesne porody oraz poronienia.

Alkoholowy Zespół Płodowy FAS — to zespół zaburzeń umysłowych i fizycznych występujących u dziecka, narażonego na działanie alkoholu w okresie prenatalnym. Jak najszybsze rozpoznanie problemu, postawienie właściwej diagnozy i podjęcie odpowiedniej terapii, a także otoczenie troską dziecka cierpiącego na FAS, znacząco wpływa na jego sposób funkcjonowania. W ten sposób można zmniejszyć ryzyko pogłębiania się istniejących deficytów i przeciwdziałać zaburzeniom wtórnym.

FAS nie można wyleczyć, ale można mu w 100% zapobiec poprzez zachowanie abstynencji w ciąży!

***