Antologia modlitw maryjnych Jana Pawła II

Bogdan Giemza Wybór i opracowanie Antologia modlitw maryjnych Jana Pawła II ISBN: 83-60082-50-2 Zebrane w antologii modlitwy były wypowiedziane lub napisane w czasie pontyfikatu Jana Pawła II. Adresatem modlitw, a zarazem ich motywem przewodnim, jest Maryja. Pełnemu zrozumieniu części modlitw służy przywołanie obszerniejszych tekstów. To pierwsze tego typu opracowanie w Polsce. Wprowadzenie • AKTY ZAWIERZENIA KOŚCIOŁA POWSZECHNEGO I ŚWIATA • Akt zawierzenia Matce Bożej - Fatima (Portugalia), 13 maja 1982; Watykan, 16 października 1983; Watykan, 25 marca 1984 • Akt zawierzenia świata Matce Bożej - Fatima (Portugalia), 13 maja 1991 • AKTY ZAWIERZENIA PAŃSTW, NARODÓW, KONTYNETÓW • DZIĘKUJĘ CI, MATKO, ZA TWOJĄ OBECNOŚĆ W TYM KRAJU - Waszyngton (USA), 7 października 1979 • Modlitwa Do Matki Kościoła; Akra (Ghana), 8 maja 1980 • Modlitwa do Niepokalanej w Nagasaki; Nagasaki (Japonia), 26 lutego 1981

Wprowadzenie

Stosownie do charakteru wprowadzenia poniższe uwagi są pomyślane jako wyjaśnienie i zarazem ułatwienie w korzystaniu z antologii. Dlatego są one zwięzłe i nie roszczą sobie pretensji do syntezy związanej z pobożnością maryjną Jana Pawła II czy jego nauczaniem o Matce Bożej.

Od pomysłu do realizacji

Zamysł opracowania antologii modlitw maryjnych na podstawie tekstów Ojca Świętego zrodził się po jego śmierci, w kwietniu 2005 roku. Początkowo miał to być podręczny modlitewnik. Gdy okazało się, że istnieje już takie opracowanie¹, odstąpiono od pierwotnego pomysłu, gdyż nie było sensu powielania modlitewnika, nawet w zmienionej nieco formie. Wstępne zapoznanie się z bogactwem tekstów pozostawionych przez Ojca Świętego wprowadziło kolejne korekty, w efekcie naprowadzając na podjęcie się opracowania całościowej antologii, którą oddajemy do rąk czytelników.

Papież zawierzenia

Nim przejdziemy do omówienia niektórych założeń niniejszej antologii, warto się pokrótce zatrzymać nad rysem maryjnym w życiu, powołaniu i nauczaniu Jana Pawła II. Sam Papież, snując wspomnienia o źródłach swojego kapłaństwa, pisze, że nie może przy tym zapomnieć o „wątku maryjnym”². Jak stwierdza, tradycyjne nabożeństwo do Matki Bożej wyniósł z domu rodzinnego i wadowickiej parafii. Znacząca zmiana w osobistej pobożności maryjnej nastąpiła pod wpływem lektury książeczki św. Ludwika Marii Grignion de Montfort zatytułowanej „Traktat o prawdziwym nabożeństwie do Najświętszej Maryi Panny”. Stąd wzięło się zawołanie, najpierw biskupie, a potem papieskie: Totus Tuus³. Istotna jest też uwaga, że rys maryjny w nauczaniu i działalności Ojca Świętego, jest integralnie złączony z nurtem chrystologicznym.

Wyrazem papieskiej wiary i refleksji teologicznej dotyczącej roli i udziału Maryi w planach zbawienia, jest idea całkowitego zawierzenia Matce Chrystusa. Słowa Totus Tuus powtarzał Jan Paweł II w wielu miejscach świata i przy różnych okazjach. Można powiedzieć, że zrosły się one z nim od początku do ostatnich dni pontyfikatu. Jakby klamrą czasową jest odwołanie się do nich w pierwszym orędziu radiowym i telewizyjnym z 17 października 1978 roku⁴, kilkakrotne ponowienie aktu zawierzenia Maryi w testamencie, aż do ponowienia go w ostatnich dniach życia. W tym nurcie trzeba też widzieć akty zawierzenia dokonane przez Papieża. Chodzi o zawierzenia Kościoła i świata oraz poszczególnych państw, narodów czy całych kontynentów dokonywane podczas licznych podróży apostolskich. Cechą charakterystyczną rysu maryjnego jest również odniesienie do Maryi w licznych dokumentach i przemówieniach papieskich. Przybierało to rozmaitą formę: od ogólnego zwrócenia się do Maryi, poprzez zachętę do wzywania Jej orędownictwa, do ­modlitewnych inwokacji skierowanych wprost do ­Maryi.

Czym jest zawierzenie Maryi dla Jana Pawła II? Dał temu wyraz m. in. w encyklice „Redemptoris Mater”, ogłoszonej z racji Roku Maryjnego 1987—1988. Podkreślił w niej, że maryjny wymiar życia ucznia Chrystusowego wypowiada się poprzez „synowskie zawierzenie względem Bogarodzicy, które ma swój początek w testamencie Odkupiciela na Golgocie” (RM 45). Papież podkreśla, że słowo „zawierzenie” określa szczególną osobową relację, jaka pojawia się w wyniku odpowiedzi człowieka na miłość. W pierwszej encyklice „Redemptor hominis”, odwołując się do tego wydarzenia ewangelicznego, nazywa Maryję „Matką naszego zawierzenia” (RH 22). Podkreśla przy tym, że „Kościół zawsze, a Kościół naszych czasów w szczególności, potrzebuje Matki” (tamże). Macierzyński rys, który Maryja wnosi w życie Kościoła i który jest Jej tajemnicą, wyraża się w „bliskości względem człowieka i wszystkich jego spraw” (tamże).

Czym jest poświęcenie świata Sercu Maryi, wyjaśnił Ojciec Święty w homilii wygłoszonej 13 maja 1982 roku w Fatimie⁵. „Poświęcić świat Niepokalanemu Sercu Maryi — mówił wówczas — to znaczy przybliżyć się, za pośrednictwem matki, do samego Źródła Życia, które wytrysło na Golgocie. [...] To znaczy wrócić pod Krzyż Syna. To znaczy więcej: odnaleźć ten świat w przebitym Sercu Zbawiciela”. „Poświęcić się Maryi­ — kontynuował — to znaczy przyjąć Jej pomoc”, by oddać całą ludzkość Jezusowi. Nasze zawierzenie ma prowadzić do pogłębienia życia chrześcijańskiego z Maryją i na wzór Maryi⁶.

Charakter i cel antologii

Zebrane w antologii modlitwy były wypowiedziane czy napisane w czasie długiego i intensywnego pontyfikatu Jana Pawła II (1978 — 2005). Adresatem modlitw, a zarazem nicią przewodnią, jest Maryja. Już sam tytuł sugeruje, że chodziło wyłącznie o modlitwy kierowane do Matki Bożej. Niekiedy, dla ich właściwego zrozumienia, konieczne było przywołanie obszerniejszego tekstu. Należy dodać, że jest to pierwsze tego typu opracowanie w Polsce. Cytowana w przypisie antologia przygotowana przez ks. Bogumiła Lewandowskiego obejmuje same akty zawierzenia do roku 1988⁷.

Trzeba od razu zaznaczyć, że nauczanie papieskie dotyczące Maryi jest o wiele bogatsze. Wystarczy sięgnąć do opracowanej przez Marię Filipiak w ramach Instytutu Jana Pawła II Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego bibliografii obejmującej lata 1978 — 1998 i dokonanego w oparciu o tę bibliografię wydania staraniem Wydawnictwa Księży Marianów, obejmującego pięć tomów⁸.

Intencją opracowującego było przybliżenie czytelnikowi bogactwa duchowości maryjnej Papieża, zapoznanie z nią jak najszerszej rzeszy wiernych i nadzieja, że zebrane teksty staną się źródłem inspiracji do osobistej modlitwy maryjnej. Wolno też mieć nadzieję, że sięgniecie do papieskich tekstów przyczyni się do pogłębienia religijności maryjnej, o którą tak zabiegał nasz Wielki Rodak.

Układ antologii

Całość została ujęta w dwunastu działach. Otwierają ją akty zawierzenia, które z racji rangi zostały pogrupowane w dwóch blokach. Pierwszy zawiera tzw. wielkie akty zawierzenia obejmujące Kościół powszechny i cały świat. Znajdujemy w nim m.in. akt zawierzenia będący odpowiedzią na jedno z żądań Maryi w objawieniach fatimskich. Dotyczyło ono poświęcenia przez papieża Jej Niepokalanemu Sercu całego świata, w tym Rosji, w łączności ze wszystkimi biskupami świata. Takich aktów poświęcenia dokonał papież Pius XII w dniu 31 października 1942 roku i Paweł VI w dniu 13 maja 1967 roku, ale uczynili to osobiście, bez wspomnianej łączności z biskupami świata. Uczynił to Jan Paweł II w rocznicę objawień fatimskich i pierwszą rocznicę zamachu na swoje życie w dniu 13 maja 1982 w Fatimie. Akt ten został powtórzony przez Papieża 16 października 1983 roku i 25 marca 1984 roku w Watykanie⁹.

Wiadomo, że Ojciec Święty był Pielgrzymem, który z orędziem Ewangelii chciał dotrzeć do każdego zakątka kuli ziemskiej. Dział drugi obejmuje liczne akty zawierzenia poszczególnych narodów, państw i kontynentów dokonane podczas pielgrzymek apostolskich. Osobno zaś zostały zebrane modlitwy zawarte w przemówieniach, rozważaniach przed modlitwą „Anioł Pański” i „Regina coeli”, wygłoszone w ramach tych podróży. W tych działach nie zostały ujęte akty zawierzenia i modlitwy z pielgrzymek do Polski. W trzecim dziale zebrane zostały modlitwy maryjne z dokumentów papieskich, publikowanych w formie encyklik, adhortacji, orędzi czy ­listów apostolskich.

Inny poziom pielgrzymek i nauczania Papieża związany jest z Watykanem, Rzymem i ziemią włoską. Obejmuje on trzy działy. Ze względu na zwartość i jednorodność, zostały wyszczególnione modlitwy odmawiane każdego roku w uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP na Placu Hiszpańskim w Rzymie.

Szczególne miejsce w sercu i maryjności Jana Pawła II zajmowała Ojczyzna, ze stolicą duchową na Jasnej Górze. Mając na uwadze, że adresatami antologii są Rodacy Papieża, w ­osobnych działach zostały pogrupowane modlitwy ­maryjne i akty zawierzenia wypowiedziane podczas kolejnych pielgrzymek do Polski oraz związane z ikoną Pani Jas­nogórskiej. Dwukrotnie, przed pielgrzymką w 1983 i 1991 roku, Papież przygotowywał siebie i Rodaków przez specjalny cykl rozważań i modlitw. Tak powstały „Modlitwa Jubileuszu Jasnogórskiego” (1983) i „Cykl Jasnogórski” (1990/1991). W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku ogłoszono w Polsce stan wojenny. Swoje myśli i niepokoje związa­ne z bolesnymi wydarzeniami w Ojczyźnie zawarł Papież w formie modlitwy kierowanej do Matki Bożej Częstochowskiej. ­Zostały one ujęte w ­antologii ­w dziale „Stan wojenny w ­Polsce”¹⁰.

Źródła

Źródłem, z którego korzystano najobficiej przy opracowaniu antologii, jest polskojęzyczne wydanie „L'Osservatore Romano”¹¹, ukazujące się w formie miesięcznika od 1980 roku. Inne teksty zostały zaczerpnięte z rozpoczętej przez Wydawnictwo Pallottinum serii „Nauczenie papieskie”, która — niestety — obejmuje tylko lata 1978 — 1985 oraz innych publikacji dostępnych w języku polskim. Wszystkie teksty zostały zaopatrzone przypisem i podaniem źródła, co umożliwi zainteresowanym bezpośrednie dotarcie do nich.

Poszczególne tytuły modlitw podawane są za źródłem lub też od pierwszych wyrazów tekstu.

Trudności i perspektywy

Na koniec krótko o trudnościach w podjęciu się opracowania niniejszej antologii. Pierwsza wiąże się z dotarciem do wszystkich tekstów papieskich. Wskazywali już na nią wydawcy wspomnianego „Nauczania papieskiego” oraz ks. Andrzej Szostek w przedmowie do pięciotomowego wydania nauczania Papieża o Matce Bożej¹². Nie tylko „L'Osservatore Romano­”, ale nawet wydawane w języku włoskim „Insegnamenti di Giovanni Paolo II” nie obejmują wszystkich tekstów. Inny problem wiąże się z „dopowiedzeniami” papieskimi, z których słynął Jan Paweł II, a które nie zawsze zostały uwzględnione w publikacjach.

Inna grupa problemów odnosi się do kryterium włączenia modlitwy do antologii. Z konieczności wiele krótkich, niekiedy ujętych w jednym zdaniu czy akcie strzelistym modlitw, zostało pominiętych. Trudnością było ich skrupulatne odnalezienie, poza tym opracowanie rozrosłoby się do ogromnych rozmiarów. Z racji bogactwa materiału obejmującego 26-letni pontyfikat, być może umknęły uwadze niektóre teksty.

Mając na uwadze powyższe i podobne trudności, można nawet mówić o ryzyku związanym z oddaniem antologii do rąk czytelników. Niech to wyznanie będzie zachętą do dalszej kwerendy, by ukazać jak najpełniej bogactwo ducha i głębię wiary Jana Pawła II.

Wrocław, Uroczystość Chrystusa Króla 2005
ks. Bogdan Giemza SDS

¹ Modlitewnik maryjny Jana Pawła II, J. Kumala (opr.), Warszawa 2005.

² Jan Paweł II, Dar i Tajemnica, Kraków 1996, s. 28-31.

³ Tamże, s. 30. Zawołanie jest skrótem pełniejszej formuły zawierzenia, która brzmi: „Oto jestem cały Twój i wszystko co moje, Twoim jest, o Jezu mój najmilszy, przez Maryję, Twą Najświętszą Matkę”, w: św. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym nabożeństwie do Najświętszej Maryi Panny, Wyd. V, Warszawa 1998, s. 187.

⁴ „W tej właśnie ważnej i budzącej niepokój godzinie, nie możemy nie zwrócić się z synowskim uczuciem do Dziewicy Maryi, która w tajemnicy Chrystusa zawsze żyje i działa jako Matka, i powtórzyć te słowa Totus tuus, które przed dwudziestu laty w dniu sakry biskupiej wypisaliśmy w sercu i w Naszym godle”, w: Jan Paweł II, Nauczanie papieskie. Rok 1978, t. I, Poznań-Warszawa 1987, s. 6.

⁵ Jan Paweł II, Co znaczy poświęcić świat Niepokalanemu Sercu Maryi?, ORpol. 3:1982 nr 5, s. 8-9.

⁶ Szerzej z ideą zawierzenia można się zapoznać m. in. w następujących opracowaniach: W. Wermter, Zawierzenie Maryi a nowa ewangelizacja, Częstochowa 1991; B. Lewandowski, Zawierzyć Maryi. Antologia wypowiedzi i aktów zawierzeń maryjnych Jana Pawła II, Rzym 1991, s. 11-52; Przez akt oddania do zawierzenia Maryi w trzecim tysiącleciu, Z, s. Jabłoński, J. Pach (red.), Jasna Góra-Częstochowa 2004.

⁷ Należy zwrócić uwagę na nieadekwatność tytułu do materiałów zawartych w antologii B. Lewandowskiego. Oprócz tekstów Jana Pawła II, zawiera ona teksty innych papieży oraz zawierzenia narodowe, zakonne i osobiste. Stanowi to niewątpliwie bogactwo opracowania, ale sam tytuł jest mylący dla czytelnika.

⁸ Jan Paweł II o Matce Bożej 1978 — 1998, A. Szostek (red. naukowa), M. Filipiak (opr.), Warszawa 1998 — 1999.

⁹ Zob. A. Cosme do Amaral, Zawierzenie Kościoła i świata Niepokalanemu Sercu Maryi, ORpol. 12:1991 nr 7, s. 29-31; A. Sodano, 75-lecie objawień w Fatimie, ORpol. 13:1992 nr 10, s. 46-48.

¹⁰ Należy nadmienić, że modlitwy z lat 1982 — 1983 ujęte w antologii w dwóch działach „Stan wojenny w Polsce” i „Modlitwa Jubileuszu Jas­nogórskiego”, ukazały się drukiem w książce: Bądź z nami w każdy czas! Modlitwa Jana Pawła II za Ojczyznę, Libreria Editrice Vaticana 1983.

¹¹ Przyjęto skrót: ORpol.

¹² Zob. uwagi od wydawnictwa, w: Jan Paweł II. Nauczanie papieskie. Rok 1980, t. III, cz. 1. Poznań-Warszawa 1985, s. V-VI; A. Szostek, Totus tuus, w: Jan Paweł II o Matce Bożej 1978 — 1998, t. I, Warszawa 1998, s. 8-9.

opr. ab/ab