Itinerarium. Moja podróż w głąb Europy. Słowo wstępne

Jakub Skiba

Itinerarium

Moja podróż w głąb Europy

ISBN 978-83-7660-494-7
Wydawnictwo Jedność
Ilość stron: 208
Oprawa: twarda; format: 160x230
www.jednosc.com.pl

Dzięki relacjom z podróży możemy poznawać obce kraje i życie codzienne ich mieszkańców, nie wychodząc z domu, ale najcenniejsze są te opowieści, które pozostawiają w nas ziarno mądrości zrodzonej z egzystencjalnych pytań stawianych w obliczu zderzenia kultur. W ten nurt wpisuje się niniejsza publikacja. Autor zafascynowany poznawaniem świata materialnego i duchowego prowadzi czytelnika po różnych regionach, przybliżając w sposób kompetentny i ciekawy ich architekturę, obyczaje i wierzenia. Zachęca, by wyruszyć wraz z nim w podróż do miejsc wciąż interesujących, choć niekiedy już prawie zapomnianych, i by dostrzec w historycznych wydarzeniach i dziełach sztuki wymowną aktualność dawnych poglądów, opinii, estetycznych wzorców. Zaprasza do refleksji, która sprawia, że poznawanie świata staje się najpiękniejszą podróżą – podróżą w głąb samego siebie.

fragment książki:

Słowo wstępne
Podróżowanie ku mądrości

U antycznych korzeni naszej kultury uznany poeta i myśliciel, Pindar Stary, żyjący na przełomie VI i V wieku przed Chr., zwerbalizował znamienną zasadę: podstępny czas zagraża ludziom, myląc drogę życia. Kolejne pokolenia w historii modyfikowały i precyzowały tę zasadę, ukierunkowując ludzkie drogi, by nie poddawały się imperatywowi czasu, ale sumowały mądrość, wiedzę, fascynację pięknem i dobrymi obyczajami.

W kulturze Rzymu Horacy (65–8 przed Chr.) uświadamiał sobie, współczesnym i spadkobiercom dziedzictwa znad Tybru, że fugit invida aetas (ucieka zawistny czas) i dlatego imperatywem staje się zasada Carpe diem (wykorzystaj dzień). Jedni więc odnoszą zwycięstwo nad upływającym czasem zdobywając mądrość na studiach, w lekturze mądrych tekstów, by wykorzystać osiągnięcia intelektu i doświadczeń poprzednich pokoleń. Inni po mądrość pozwalającą zwyciężyć zawistny upływ czasu ruszają na drogi łączące ludzkie siedziby i kultury.

To migrowanie za wiedzą o sobie, świecie i innych ludziach zyskiwało z czasem literacki wyraz. Podróżnik stawał się koryfeuszem poszukiwania mądrości, świadkiem jej różnorodności w miejscach dalekich a potem mistrzem słowa w odtwarzaniu atmosfery, nastrojów i sposobów innych niż własne. Tak postępował pierwszy ze znanych poszukiwaczy wiedzy i mądrości, literacki bohater Sumerów z IV tysiąclecia przed Chr., Gilgamesz. Epos opisujący jego podróżowanie stał się swoistą matrycą dla opisów bogatego w wydarzenia podróżowania owocującego tekstem literackim.

Gilgamesz, który wszystko widział po krańce świata, poznał morza i góry przemierzył, w mrok najgłębszy zajrzał, z przyjacielem pospołu wrogów pokonał. Zdobył mądrość, wszystko widział a przejrzał, widział rzeczy zakryte, widział tajemne, przyniósł wieści sprzed wielkiego potopu. Kiedy w drogę daleką wyruszył, zmęczył się ogromnie, przyszedł z powrotem. Na kamieniu wyrył powieść o trudach.

Wydaje się, że ludziom intelektualnie rozbudzonym w każdej epoce towarzyszyło migrowanie za poznawaniem niewidzialnego świata – tego za linią horyzontu i tego w wymiarze tajemnicy życia pomimo zawistnego czasu. Tak widzieć należy m.in. klasyka podróżujących historyków i antycznych geografów, jakim był bez wątpienia Herodot (ok. 485 – ok. 425 przed Chr.). Wyznaje on mianowicie we wstępie do swoich Dziejów, jakimi kierował się motywami w podejmowaniu podróży i dokumentowaniu wydarzeń odległych niekiedy regionów znanego w antyku świata: Herodot z Halikarnasu przedstawia tu wyniki swych badań, żeby ani dzieje ludzkie z biegiem czasu nie zatarły się w pamięci, ani wielkie i podziwu godne dzieła, jakich bądź Hellenowie, bądź barbarzyńcy dokonali, nie przebrzmiały bez echa. Dla pozyskiwania wiedzy i mądrości podejmował wzorem logografa, Hekatajosa z Miletu (ok. 500 przed Chr.), podróże do ludów Azji Mniejszej, wybrzeży Morza Czarnego aż po ujście rzeki Hypanis (Bohu) i dalej, do Scytów aż po Kolchidę. Podróżował też do Persji i Egiptu aż po Elefantynę na Nilu. Zwłaszcza zdumienie obyczajami Egipcjan stanowi do dzisiaj klasykę literackiej konfrontacji kultur. Ma ona wysoką wartość poznawczą, wskazuje na bogactwo różnic i ocen stosowanych w życiu opisywanych społeczności.

Taką formę literatury zrodzonej z migracji kontynuował też w Rzymie Juliusz Cezar (100–44 przed Chr.), opisujący w De bello gallico ziemie zachodniej Europy. W tym przypadku motywem podejmowania podróży były racje militarne, które obok handlowych stanowiły zwykle główną rację poznawania innych kultur.

Wraz z chrześcijaństwem migracje zyskały nową motywację – misyjno- ewangelizacyjną. Wzorem św. Pawła i innych apostołów Jezusa Chrystusa, katechizujących wybrane regiony ówczesnego theatrum mundi, wyruszały ekipy misyjne opisujące później obyczaje i sposoby głoszenia Dobrej Nowiny adresowane do kultur Afryki Północnej, Arabii, dalekich Indii i Persji oraz różnych ludów Europy. Z większych dokonań tego rodzaju podróżowania dla głoszenia Chrystusa odnotować należy misję św. Patryka z V w., potem mnichów iroszkockich, a także doświadczenia monastycznych grup braci mniejszych zw. peregrinantes propter Christum, z bratem Benedyktem Polakiem obecnym na szlakach azjatyckich na długo przez wyprawą Marco Polo do Chin.

Odkrycie Nowego Świata obu Ameryk w XV w. dla Europy zapoczątkowało konfrontację kulturową, w trakcie której do głosu doszły przede wszystkim motywy komercyjne. Ten rodzaj podróży podporządkowany zasadzie globalizacji ekonomiczno-ideowej wykazał liczne braki, których przezwyciężanie trwa praktycznie do dzisiaj. Nie dano bowiem posłuchu mądrej, krytycznej i realistycznej ocenie Bartłomieja de las Casas (zrodzonej z podróżniczej autopsji) o praktyce konfrontacji kulturowej konkwisty w Ameryce Łacińskiej. W Kraju Środka w XVI–XVII w. podróżujący z narażeniem życia jezuici tworzyć będą podstawy pod spory akomodacyjne pozwalające poznawanym w podróżach na Daleki Wschód rodzimym mechanizmom kulturowym wnosić do dziedzictwa uniwersalnego Kościoła własne, wielowiekowe tradycje.

Dzisiejszy narastający proces komunikacyjnego wiązania w jeden organizm wielorakich kulturowo środowisk owocuje coraz liczniejszymi relacjami z odbytych podróży, dzięki którym ich czytelnicy, nie ruszając się z miejsca, mogą czytać, usłyszeć w radio lub obejrzeć w telewizji lub filmie obce kraje, życie codzienne ich mieszkańców i postawić sobie egzystencjalne pytania o sens mądrości zawartej w polikulturowości.

W ten nurt poznawania mądrości wpisuje się niniejsza publikacja przygotowana przez Autora zafascynowanego poznawaniem świata materialnego i duchowego. Prowadzi on Czytelnika kompetentnie i ciekawie po różnych regionach, z ich architekturą, obyczajami i wierzeniami. Podróżuje on też przy tej okazji po chrześcijańskich dogmatach i obyczajach religijnych. Czyni to w sposób ciekawy, kompetentny i inspirujący, zachęcając wyruszających wraz z nim w podróż do miejsc wciąż interesujących, choć niekiedy już prawie zapomnianych. Autor więc nie tylko zachęca do wyruszenia w drogę, ale nadto plastycznie i z łatwością stosowanej stylistyki do zobaczenia, wczucia się i zrozumienia opisywanych treści. Jest jak przewodnik, który umiejętnie selekcjonuje najistotniejsze elementy opisu i tak je przedstawia, by wywołały u Czytelników zrozumienie i chęć poszerzenia zdobytej wiedzy. Czy to będą racje przemawiające za dogmatem o Eucharystii, o Niepokalanym Poczęciu, o miejscu i autorytecie Sybilli w Kościele, czy też przejmujące opisy dotyczące klasztoru Lerynów, losy joachimitów, objawień maryjnych czy wydarzeń z życia Kościoła w średniowiecznej Francji lub hiszpańskiego rytu mozarabskiego – za każdym razem Autor ujawnia głębokie racje uzasadniające prawdę, dobro i piękno opisywanych tematów.

Ten rys opracowania czyni z tej publikacji rodzaj niezbędnika dla inteligentnego Czytelnika, który w tych – wydawałoby się minionych już, historycznych – wydarzeniach i artefaktach może dostrzec wymowną aktualność rozpoznanych starych poglądów heterodoksyjnych, opinii czy estetycznych wzorców. Nihil novi sub sole… i Autor daje temu wyraz w swych erudycyjnych komentarzach. Tropi bowiem mądrość, a ta przemawia siłą swej argumentacji i fascynacją odkrywaną w każdej podróży prawdą, dobrem i pięknem.

Warto więc wyruszyć z Autorem drogą słów i obrazów, jakie rysuje nam przed oczami. Lektura tych tekstów ubogaconych artystyczną wizją różnych kultur, uporządkowaną artystycznie przez prof. Leszka Mądzika, zachęca do przeżycia intelektualnej przygody – swoistego podróżowania wyobraźnią do miejsc szczególnych, miejsc promieniujących głębokim symbolizmem i wiecznotrwałą aktualnością przesłania, jakie niosą dla kultury ogólnoludzkiej. Do tej mistycznej podróży ku transcendencji rozszczepionej na oddzielne rozdziały książki zachęcam wraz z Autorem. A że czasami niektóre jego sądy okażą się być może dyskusyjne, to tylko przysporzy publikacji dodatkowej wartości, jaką stanie się zachęta do własnych poszukiwań racji i argumentacji dla bycia „ludzkim pośród ludzi” spotykanych w drodze.

Każda podróż nastraja do takiej właśnie osobnej refleksji, stanowiącej w zasadzie najbardziej podstawową mądrość „podróżowania w głąb samego siebie”. Celował w tym, jak wiadomo, stoik, cesarz rzymski Marek Aureliusz (121–180 po Chr.), autor sentencji, która podsumowuje dydaktyczne sugestie płynące z tej książki: [Podróżujący] ustroni sobie szukają na wsi, nad morzem lub w górach… Wszystko to jest jednak bardzo niemądre, bo przecież można usunąć się, kiedykolwiek zechcesz, w głąb siebie. Nigdzie bowiem nie schroni się człowiek spokojniej i łatwiej jak do duszy własnej.

Do tej podróży, przy okazji intelektualnego wędrowania ku mądrości miejsc i ludzi opisanych w tej książce zachęcam. Warto.

Lublin, 6 czerwca 2011 r.
Prof. Karol Klauza

Jakub Skiba – Członek Zarządu Narodowego Banku Polskiego; wcześniej pełnił wiele ważnych funkcji w instytucjach państwowych: Najwyższej Izbie Kontroli, Ministerstwie Spraw Zagranicznych, Stałym Przedstawicielstwie RP przy ONZ, Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji, Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Głównym Urzędzie Statystycznym.

opr. aś/aś