Na rozstaju dróg

O kryzysach małżeńskich

Ks. Paweł Siedlanowski

Na rozstaju dróg

Mówi się, że ścieżki niedeptane zarastają. Coś w tym jest. Oglądałem niedawno zdjęcia ze ślubu znajomych. Pamiętam przygotowania, rozmowy, spojrzenia i radość, z jaką wypowiadali słowa przysięgi. Dziś, po kilku latach małżeństwa, tylko w niewielkim stopniu przypominają tamtych, zakochanych w sobie bezgranicznie, młodych ludzi. Mówią coraz częściej o rozwodzie. I o tym, że decyzja o wspólnym życiu była pomyłką.

Stachura pisał: „Cokolwiek pomiędzy ludźmi się kończy, znaczy: nigdy się nie zaczęło. Gdyby prawdziwie się zaczęło, nie skończyłoby się”. To tylko okrągłe słowa. Wierzę jednak, że ich miłość była prawdziwa. Idąc wspólną drogą, nagle znaleźli się w ciemnej dolinie. Nie przygotowali się do nowej sytuacji. Zapomnieli, że Pan jest z nimi także w ich ciemności (por. Ps 23).

Psychologia taki stan nazywa kryzysem. Samo słowo „kryzys” pochodzi z języka greckiego i ma kilka znaczeń. Jest to „moment rozstrzygający, punkt zwrotny, czas przełomu”, w medycynie zaś to „nagłe, gwałtowne przesilenie się choroby z szybkim spadkiem gorączki i ustąpieniem innych objawów chorobowych” (Słownik Wyrazów Obcych, Warszawa 1991, s. 477). Ciekawe, że np. w języku chińskim słowo to wyprowadzone jest od rdzenia oznaczającego szansę. Z jednej strony mamy więc ból, ciemność, z drugiej - szansę. Jak zatem to wszystko pogodzić?

Podniesiona poprzeczka

Jesteśmy skłonni traktować kryzys jako koniec świata, tragedię, od której nie ma odwrotu. A tymczasem wcale tak nie musi być. Naturalną rzeczą jest to, że świat, a my wraz nim, znajdujemy się w nieustannym ruchu. Coś, co wczoraj było stateczne, dziś już takim nie jest. Także miłość podlega ewolucji. Wypalają się emocje, ich miejsce zajmuje codzienne zatroskanie o siebie, dzieci, dom. Trzeba zacząć tworzyć prozę życia - także wtedy, gdy przyjdzie pisać na liniach krzywych... To boli.

Kiedy trener podnosi skoczkowi poprzeczkę, śrubuje sprinterowi nowe limity czasu, robi to nie po to, aby go upokorzyć, ukazać jego niemoc, ale by zmobilizować go do walki, zwiększyć szansę na zwycięstwo. Na początku zawsze są porażki - wygrana przychodzi po ciężkiej pracy. Pan Bóg pełni w życiu małżonków podobną rolę. Nie pozwala tkwić w świecie, którego topografię doskonale znają, ale który, poprzez przyzwyczajenie, stagnację zatrzymał ich w rozwoju, spetryfikował zdolność odkrywania w sobie miłości. Tymczasem ona ma tę niezwykłą własność, że aby być życiodajną, ciągle musi podlegać procesowi przemiany. Wtedy rozkwita.

By węzeł nie zamienił się w pęta

W zaproszeniu ślubnym można przeczytać, że młoda para zamierza powiedzieć sobie sakramentalne „tak”. „Powiedzieć komuś „tak”, to znaczy całkowicie go zaakceptować. Ale „akceptować małżonka możemy tylko wtedy, gdy mówimy „tak” również samym sobie, gdy samych siebie bezwarunkowo akceptujemy - pisze o. Anzelm Grün w książce „Sakramenty”. - Kiedy dwoje ludzi wzajemnie się aprobuje, afirmuje wszystko, czym i kim jest partner, tworzy się przestrzeń, w której każde ze współmałżonków może się przemieniać i przybliżać do obrazu, jaki przeznaczył im Stwórca. Małżeńskie „tak” jest niczym klamra, która sprzęga wszystko, co w każdym z nas sprzeczne”.

Zachwianie tej równowagi staje się podłożem wielu kryzysów małżeńskich: może się okazać w pewnym momencie, że przestrzeń wzajemnych odniesień jest zbyt ciasna. Węzeł małżeński, w subiektywnym odczuciu, zamienia się w pęta. Różne mogą być tego przyczyny: zbytnio rozbudzone oczekiwania, początkowy idealizm, który nijak nie chce zejść do poziomu realizmu, cicha walka o dominację. Powodem może też być fakt, że w tej przestrzeni pojawia się ktoś trzeci. Nie chodzi tu tylko o zdradę małżeńską - ona zawsze jest rozpaczliwą próbą ucieczki od duszności, która się pojawia w związku, próbą zaspokojenia własnej próżności, drogą na skróty, nieuporządkowanym poszukiwaniem spełnienia. Tym „trzecim” bywają też rodzice. Nie mając takiego zamiaru, mogą skutecznie pomóc w zniszczeniu małżeństwa dzieci.

Nieodcięty pień drzewa

Jest to problem, o którym zupełnie się nie mówi albo podejmuje się go rzadko. Wydaje się, że zbyt małą wagę w katechezie przedmałżeńskiej przykłada się dziś do słów Chrystusa przypominających koncepcję małżeństwa, zawartą w Księdze Rodzaju: „Dlatego opuści człowiek ojca i matkę i złączy się ze swoją żoną, i będą oboje jednym ciałem” (Mt 19, 4). Rodzice nie wychowują dziecka dla siebie. Jeśli tak jest, będzie to miłość głęboko raniąca. Dzieciństwo, wejście w dorosłość ma być przygotowaniem do opuszczenia domu. Wiele małżeństw rozpadło się, ponieważ mąż nie przestał być ukochanym synkiem swojej mamusi, nie opuścił jej zewnętrznie ani wewnętrznie. U matki szuka rady, z nią nieustannie porównuje swoją wybrankę. Jak długo żona nie jest dla męża tą jedyną, najważniejszą i najbliższą osobą, tak długo nie zacznie się czuć bezpiecznie w relacji małżeńskiej. Zawsze będzie tą „drugą”. Może przyjść moment, że nie wytrzyma presji i odejdzie. Pozostając, będzie bardzo nieszczęśliwa. Może dojść do sytuacji odwrotnej: jeśli żona nie opuści ojca, nie będzie w stanie do końca zaufać mężowi. Gdy żyje w zbyt daleko idącej symbiozie z matką, to mąż ma w istocie... dwie żony! Jak podkreślają psychologowie, uzależnienie się od rodziców dotyka nie tylko relacji osobowej. Chodzi również o mentalne oderwanie się od wyniesionych z domu wzorców życia. Destrukcyjne jest też uzależnienie finansowe od teściów. Bywa, że pomagając, czują się sponsorami, w zamian roszcząc sobie prawo do ingerowania w sprawy małżeństwa ich dzieci. I tak błędne koło się zamyka.

Świadomość toksyczności wspomnianych relacji jest obecna w świadomości społecznej. Świadczą o tym np. tradycje weselne. Symbolem zamknięcia rozdziału w życiu są tzw. oczepiny. Rytuał zaczyna się o północy (symboliczna jest pora kończącego się starego dnia i początku nowego). Panna młoda zdejmuje welon i zamienia go na czepiec, będący znakiem przejęcia obowiązków żony i gospodyni. W niektórych landach w Niemczech jeszcze do niedawna można było spotkać zwyczaj, wedle którego młodzi małżonkowie muszą razem przeciąć pień drzewa, by w ten sposób pokazać, że stare relacje zostały przerwane i zaczął się nowy rozdział życia. To bardzo czytelny znak.

Dobry gniew

W życiu nie ma ideałów. Kto tak uważa, zwykle boleśnie się rozczarowuje. „Gniewajcie się, a nie grzeszcie: niech nad waszym gniewem nie zachodzi słońce! Ani nie dawajcie miejsca diabłu” (Ef 4, 26-27). Na pierwszy rzut oka mogą dziwić te słowa. Gniewajcie się?... Przecież gniew to jeden z grzechów głównych. Jak można gniewać się i zarazem nie grzeszyć?

Warto dokładnie przeanalizować ten tekst, ponieważ jego wymowa może okazać się kluczowa w rozwiązaniu wielu małżeńskich napięć. Błędem jest unikanie rozmów na trudne tematy, przykrywanie prawdy zdawkowym „jakoś to będzie”. Im dłużej będą tłumione negatywne uczucia, z tym większym impetem dochodzą do głosu w momencie konfrontacji. Na tym etapie eksplozję gniewu zwykle ciężko jest kontrolować. Może on, niczym fala uderzeniowa, zmieść wszystko, co do tej pory małżonkowie z takim trudem budowali. Pozostaną gruzy. Dlatego tak ważne, by reagować dużo wcześniej, wtedy, gdy jest na to stosowny czas. Tego właśnie dotyczy Pawłowe napomnienie: „gniewajcie się”, tzn. mówcie sobie prawdę, nawet wtedy, gdy okazuje się ciężka jak ołów. Ona jest warta swojej ceny. Słowa: „nie grzeszcie” to przestroga, by wymianie zdań nie towarzyszyła nienawiść, by każde słowo było powodowane troską i miłością. Ale to nie wszystko. „Niech nad waszym gniewem nie zachodzi słońce”, tj. nawet kiedy zaboli, zrodzi się bunt, koniec dnia niech będzie umowną granicą pojednania. Dlaczego? Aby „nie dać miejsca diabłu” - nie pozwolić, by złość zapiekła się, zamieniła się w nienawiść, przedłużyła na kolejne dni. Wielką, niszczącą siłę ma zawziętość, upór, szukanie za wszelką cenę swoich racji, chęć dominacji i pragnienie postawienia na swoim. One potrafią zamienić małżeństwo w rumowisko. Rodzina, aby się prawidłowo rozwijać, musi być przestrzenią, gdzie obecność Boga manifestuje się w tajemnicy miłosierdzia. Nie ma innej drogi. Łaska sakramentu uzdalnia małżonków do podjęcia takiej postawy, problem w tym, że oni zbyt rzadko z niej korzystają.

Małżeńskie „ciemne doliny” to nie dramat. To szansa. Nie trzeba się ich bać. Trzeba tylko mądrze podjąć wyzwanie, wspólnie spróbować pokonać trudności. Wtedy miłość się umocni. Stanie się jaśniejsza i czystsza.

opr. aw/aw