Wielkopostne praktyki rodzinne

Okres Wielkiego Postu jest czasem poprzedzającym i przygotowującym świętowanie Paschy, czyli uroczystości wielkanocnych. Jest to czas słuchania słowa Bożego i czas nawrócenia, przygotowania do chrztu i obchodzenia jego pamiątki (odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych w Wigilię Paschalną), czas pojednania z Bogiem oraz z braćmi i siostrami, czas częstszego "uciekania się do broni pokuty chrześcijańskiej", czyli do modlitwy, postu i jałmużny (dobrych uczynków) - zob. Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii, nr 124.

Okres Wielkiego Postu trwa od Środy Popielcowej do Mszy Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek wyłącznie. Wielki Post ma potrójny charakter: pokutny - jesteśmy wzywani do nawrócenia i pokuty, czyli do świadomego wyboru Chrystusa i Jego drogi wyznaczonej nam w Ewangelii i Bożych przykazaniach, szczególnie w przykazaniu miłości Boga i drugiego człowieka; chrzcielny - dla katechumenów jest to czas intensywnego przygotowania się (ostatni etap katechumenatu) do przyjęcia w Wigilię Paschalną sakramentów inicjacji chrześcijańskiej: chrztu, bierzmowania i Eucharystii, a dla ochrzczonych - do odnowienia przyrzeczeń chrzcielnych; pasyjny (w liturgii od piątej niedzieli Wielkiego Postu) - przypominamy i w sposób duchowy uczestniczymy w tych wydarzeniach, które wiązały się z przejściem naszego Zbawiciela poprzez krzyż do chwały Zmartwychwstania.

Dawniej Wielki Post przeżywano nie tylko w Kościele, ale też we wspólnocie rodzinnej i sąsiedzkiej. W świadomości mieszkańców naszej dawnej Archidiecezji Wileńskiej okres Wielkiego Postu, jak też inne dni postne, miały znaczenie oczyszczające, umartwiające, przybliżające tajemnice wiary i przygotowujące do godnego obchodzenia świąt Zmartwychwstania Pańskiego. Bardzo dokładnie wypełniano zalecenia wielkopostne i przykładnie poszczono przez cały ten czas.

Wielki Post określano jako czas tzw. "zakazany", z tego też powodu ustawało wesołe życie towarzyskie. Rodzice i dziadkowie pilnowali, aby nie było muzyki, wesołych zabaw czy śpiewów. Dla pewności na czas postu chowano instrumenty muzyczne, żeby "nie kusiły". Panował nastrój powagi i skupienia. Wierni brali udział w kościele w wielkopostnych nabożeństwach Drogi Krzyżowej i Gorzkich Żali, w rekolekcjach i obowiązkowo przystępowali do spowiedzi i Komunii wielkanocnej. Także w domu był to czas wspólnej modlitwy. W terenie wiejskim gromadzono się w określone dni w poszczególnych domach, czasami w remizie strażackiej, na wspólne nabożeństwo Gorzkich Żali czy też Drogi Krzyżowej. Pamiętano o dobrych uczynkach (jałmużnie).

Oczywiście nie cofniemy się do minionych czasów, nie ma takiej potrzeby. Jednakże można nawiązać do dawnej tradycji, rezygnując z wesołego życia towarzyskiego, głośnej muzyki. Zawsze potrzebne jest wyciszenie, chwile refleksji, zastanowienia się nad swoim życiem, postępowaniem. Daje ku temu sposobność okres Wielkiego Postu. Niech to będzie czas dobrych postanowień, robienia dobrych uczynków. Aktualny i bardzo potrzebny jest nasz udział w nabożeństwie Drogi Krzyżowej (bardzo cenne są takie nabożeństwa poza kościołem, także w plenerze), Gorzkich Żali i rekolekcjach połączonych z przyjęciem sakramentu pokuty i pojednania, nasze dobre postanowienia, umartwienia (ograniczenie korzystania, np. z gier komputerowych, z internetu).

Ciekawe propozycje przeżywania Wielkiego Postu we wspólnocie rodzinnej ukazuje bp Józef Wysocki w swoim Rytuale rodzinnym. Ksiądz Biskup proponuje, aby na ołtarzyku domowym (stół, przy którym ma miejsce wspólna rodzinna modlitwa) umieszczono fragmenty Pisma Świętego wprowadzające nas w atmosferę Wielkiego Postu, np.: "Nawróćcie się do mnie całym swym sercem przez post i płacz, i lament" (Jl 2,12); "W imię Chrystusa prosimy: pojednajcie się z Bogiem" (2 Kor 5,20); "Szukajcie dobra, a nie zła, abyście żyli, a Pan Bóg będzie z wami" (Am 5,14) itp.

W Rytuale rodzinnym znajdujemy zachętę, aby w naszych domach odbywała się liturgia rodzinna w pewien sposób nawiązująca do tej, która ma miejsce w świątyni parafialnej. I tak wieczorem w Środę Popielcową może być nabożeństwo słowa Bożego złączone z posypaniem przez ojca głów popiołem poświęconym w kościele. Czyta się wówczas odpowiednie fragmenty biblijne, są śpiewy, modlitwa powszechna.

W poszczególne niedziele Wielkiego Postu mogą mieć miejsce w godzinach popołudniowych lub w innym dogodnym czasie rodzinne biblijne spotkania wielkopostne, podczas których czyta się i rozważa fragmenty Ewangelii, na podstawie których wygłaszano katechezy katechumenom przygotowującym się do chrztu. I tak w drugą niedzielę Wielkiego Postu czyta się opis spotkania Jezusa z Samarytanką (J 4,5-42), w trzecią niedzielę czytamy fragment Ewangelii o uzdrowieniu niewidomego od urodzenia (J 9, 1-38), w czwartą niedzielę czyta się wzruszający opis wskrzeszenia Łazarza (J 11,1-45). Wszystkie te fragmenty nawiązują do sakramentu chrztu: żywa woda - wiara, uzdrowiony niewidomy - nowy nasz sposób widzenia świata poprzez chrzest, wskrzeszenie Łazarza - obiecane nam w chrzcie życie wieczne. Podczas lektury tych perykop ewangelijnych powinien palić się paschał rodzinny (nawiązanie do chrztu). Czytanie i rozważanie Pisma Świętego ma być połączone z odpowiednimi śpiewami oraz modlitwą powszechną, zakończoną błogosławieństwem ojca.

W piątą niedzielę wielkopostną, wprowadzającą nas w okres pasyjny, czyli Męki Pańskiej, w domu rodzinnym może być odprawione nabożeństwo połączone z adoracją krzyża. Podczas odpowiednich modlitw i śpiewów ze czcią rodzice i dzieci (pozostali domownicy) całują Krzyż Święty.

Proponuje się też w okresie pasyjnym wykonanie korony cierniowej i umieszczenie jej na ołtarzyku domowym, aby przypominała nam cierpienia Chrystusa podjęte dla naszego i całej ludzkości zbawienia. Umieszczenie korony cierniowej powinno być złączone z domowym nabożeństwem słowa Bożego, podczas którego czyta się fragment Ewangelii o ukoronowaniu cierniem Chrystusa (Mk 15,16-20), ma także miejsce modlitwa powszechna i błogosławieństwo ojca.

W Niedzielę Palmową, po przyjściu do domu z kościoła z poświęconymi gałązkami palmowymi, może być również nabożeństwo słowa Bożego połączone z lekturą fragmentu Ewangelii o wjeździe Chrystusa do Jerozolimy (J 12,12-16), odpowiednimi śpiewami, modlitwą powszechną i umieszczeniem gałązek palmowych w poszczególnych pomieszczeniach mieszkalnych.

Wydaje się, że przedstawione propozycje przeżywania Wielkiego Postu w domu rodzinnym autorstwa bp. Józefa Wysockiego są godne uwagi. Skorzystanie, chociażby częściowe, z tych propozycji, a także nawiązanie do naszych dawnych i pięknych tradycji wielkopostnych pomoże nam dobrze i owocnie przeżyć okres Wielkiego Postu i następujące po nim Triduum Paschalne.

opr. aw/aw