Modlitwa w dotychczasowych i nowotworzonych podręcznikach katechetycznych

Modlitwa jest istotnym elementem każdej katechezy. Jej rozwój badają psycholodzy religii i katechetycy - stąd dwugłos w tej sprawie, w momencie, gdy jesteśmy w fazie tworzenia nowego programu i nowych podręczników. Pragniemy podjąć krótką refleksję, która przypomni najpierw stan modlitwy w wybranych materiałach katechetycznych i na tym tle wysunąć pewne sugestie, co do miejsca modlitwy w nowo tworzonych katechezach.

Modlitwa w materiałach katechetycznych dla młodzieży ks. W. Koski, ks. E. Majchera i ks. M. Majewskiego

Patrząc od strony psychologicznej, warto pamiętać, że młodzież znajduje się w okresach religijności przechodzącej od autorytarno-moralnej przez autonomiczną do autentycznej. Modlitwa młodzieży powinna podlegać dalszemu rozwojowi, który jest uzależniony od tego, co wyniosła z rodzinnego domu, ze środowiska parafialnego i z dotychczasowej katechizacji.

Biorąc pod uwagę takie kryteria, jak ilość katechez poświęconych modlitwie w danej serii materiałów, bogactwo rodzajów i form, umiejscowienie modlitwy i nasycenie jej elementami poszczególnych jednostek, zharmonizowanie modlitwy z tematem, można w ogromnym skrócie ocenić wybrane podręczniki lub materiały katechetyczne.

W materiałach ks. W. Koski (1982 r.) zauważamy pewien wyraźny schemat i dbałość o jakość modlitwy, które w wielu wypadkach podejmuje sam katecheta. Dominuje katechizmowe ujęcie modlitwy, która najczęściej jest prośbą, zwłaszcza w kl. I i II. W kl. III kładzie się duży nacisk na modlitwę indywidualną i refleksję w ciszy. Na uznanie zasługuje duża ilość modlitw liturgicznych. Zwykle proponuje się określoną modlitwę końcową, a jako wstępną poleca katechetom urywek z pacierza. O najważniejszej modlitwie w czasie katechezy decyduje sam katecheta. Decyzję o doborze modlitw w klasie IV podejmuje uczący.

Katechezy ks. E. Majchera (1972 r., 1977 r.) przypominają biblijne określenie modlitwy, podkreślają jej dialogiczny charakter oraz to, że stanowi akt łaski i jest bardzo potrzebna do rozwoju chrześcijańskiej osobowości. Za pomocą przykładów bliskich życiu, ukazano katechizowanym sposoby modlenia się. Śpiew jako modlitwa proponowany jest zasadniczo w kl. I i II. W kl. III i IV przeważa modlitwa poetycka. Modlitwy są zazwyczaj zgodne z treścią katechezy.

Biorąc pod uwagę powyższe kryteria wydaje się, że materiały dla zasadniczej szkoły zawodowej (1983 r.) pod red. ks. Majewskiego są dość wartościowe w wychowaniu do modlitwy. Posiadają wprawdzie tylko jedną, ale bardzo ciekawą i dynamiczną metodycznie katechezę, w całości poświęconą modlitwie (ks. E. Krzyżanowski, kl. II nr 20). Oferują dużą ilość modlitw wielotematycznych. Dają szansę modlitwy indywidualnej i wspólnotowej, a także spontanicznej. Bogate są także propozycje modlitw w formie śpiewu. Każda katecheza posiada określoną - końcową, prawie co czwarta modlitwę wstępną. Modlitwa w środku katechezy jest proponowana co najmniej siedem razy. W sześciu katechezach modlitwa jest proponowana co najmniej trzy razy. Pojęcie modlitwy jest ukazane rozwojowo z akcentem na formowanie gotowości w odpowiedzi na niezawodną miłość Bożą.

Materiały red. ks. M. Majewskiego dla liceów i techników (1984 r.) nie różnią się w sposób diametralny od tych dla szkół zawodowych. Modlitwie w sposób zasadniczy są poświęcone trzy katechezy i jest w nich mowa także o kontemplacji. Materiały są dość bogate teologicznie i odwołują się do dokumentów soborowych. Jednostka poświęcona dialogowi z Bogiem (ks. F. Kamecki, kl. I nr 15) jest wyraźnie chrystocentryczna i gruntownie oparta na Piśmie św. Materiały zawierają wiele rodzajów i form modlitwy, jednak zbyt mało jest uwielbienia i dziękczynienia.

Modlitwa w wybranych podręcznikach do kl. I gimnazjum

Obecnie powstają nowe podręczniki do gimnazjum. Przykładowo w opracowaniu pod red. ks. Z. Marka (1999 r.) mamy jedną katechezę w całości poświęconą modlitwie (nr 58). Na początku i w środku katechezy zasadniczo o doborze modlitwy będzie decydował sam katecheta. W podręczniku tym jest duża różnorodność rodzajów i form modlitwy. Dominują modlitwy: poetyckie, psalmy, liturgiczne, prośby. Jest kilka piosenek i pieśni religijnych oraz hymny. Autorzy często powołują się na Katechizm Kościoła Katolickiego.

W podręczniku ks. P. Tomasika (1999 r.) modlitwy znajdują się najczęściej na końcu katechezy, ale występują też kilka razy na początku i ok. 15 razy w środku. Najczęściej są to modlitwy poetyckie, psalmy, prośby, wyrazy miłości i wdzięczności. Zdarzają się katechezy (25, 26), w których nie ma propozycji modlitw. W katechezach dodatkowych znajdują się dwie pieśni kościelne.

Myśli do refleksji

Twórcy nowych katechez, myśląc o modlitwie, pamiętają:

• o dostosowaniu jej do celów i zasadniczej treści katechezy;
  
• o jej umiejscowieniu nie tylko na końcu i w środku jednostki, ale także na początku (przepracowani i mniej twórczy katecheci będą za to wdzięczni);
  
• o modlitwach nie tylko poetyckich, ale i z tradycyjnego pacierza, który podtrzymuje niekiedy słabnącą wiarę;
  
• o nawiązywaniu do okresu liturgicznego;
  
• o zadaniach domowych rozwijających modlitwę także w rodzinie;
  
• o wzorach osób modlących się gorliwie dawniej i dzisiaj;
  
• o trosce o śpiew religijny, nawet w warunkach szkolnych;
  
• o zachęcaniu do modlitw z TV (Słowo na niedzielę, Ziarno, Anioł Pański z Ojcem Świętym).
  

Patrząc z dużym szacunkiem na wysiłek autorów tworzących podręczniki katechetyczne, należy stwierdzić, że wszystkie elementy strukturalne, podstawowe wymiary, stanowiące model katechezy są również ważne dla wychowania do modlitwy. Można powiedzieć, że im lepsza jest całość katechezy, tym więcej szans na dobre wychowanie do modlitwy.

Z punktu widzenia rozwojowej psychologii religii, należy najpierw rozpoznać stan i możliwości modlitewne danej grupy uczniów i dopiero wtedy dobierać zestaw modlitw do konkretnej katechezy. Kiedy nasze propozycje modlitwy będą przez katechizowanych przyjęte życzliwie i radośnie realizowane, to oznacza, że jest szansa na postęp w tym względzie. Należy jednak pamiętać, że wychowanie do modlitwy wymaga całościowego, wielośrodowiskowego, pełnego wiary, miłości i cierpliwości oddziaływania katechetycznego.

opr. ab/ab