Edyta Stein – na katechezie, języku polskim i godzinie wychowawczej

Zbigniew  Kruszewski

EDYTA  STEIN -  NA  KATECHEZIE,  JĘZYKU  POLSKIM
I  NA  GODZINIE  WYCHOWAWCZEJ

Proponujemy Państwu przeprowadzenie cyklu lekcji, tematycznie związanych z Edytą Stein. Jest on przeznaczony dla katechetów, polonistów i nauczycieli innych przedmiotów.

Mimo, że emocje związane z kanonizacją Świętej opadły, wciąż warto pamiętać o tej wzniosłej postaci i przypominać o niej uczniom, zwłaszcza w dniach wciąż podejmowanych prób pojednania polsko - żydowskiego. Przyjrzyjmy się więc tej patronce Europy, karmelitance z Wrocławia, zamordowanej przez nazistów.

Cykl może być wykorzystany w całości lub we fragmentach, może obejmować wszystkie proponowane tu przedmioty lub wybrane, może stać się podstawą zorganizowania szkolnej sesji na temat Edyty Stein. Warto też namówić koleżanki i kolegów uczących innych przedmiotów, aby zrealizowali podane tematy.

Zajęcia mogą być przeprowadzone w klasach gimnazjalnych lub licealnych. Materiał z języka polskiego programowo najbliższy jest gimnazjum (utwory hagiograficzne), ale może być też wprowadzany w klasach starszych.

Oto podstawowe przedmioty, na których został zrealizowany nasz pomysł:

Temat trzeci jest realizowany na zajęciach połączonych - na j. polskim oraz na godzinie wychowawczej. Nauczyciele z innych przedmiotów mogą również włączyć się do projektu.

Geografia: "Miasta Edyty Stein". Wykonanie pomocy do dalszych zajęć - mapy Europy Zachodniej w przedwojennych granicach, z zaznaczeniem miast, w których przebywała Edyta Stein.

Historia: "Kościół katolicki a Niemcy faszystowskie".

Filozofia: "Edyta Stein - doktor filozofii" lub "Fenomenologia" E. Husserla - do realizacji w klasach o profilu humanistycznym albo z młodzieżą uzdolnioną humanistycznie na innych profilach. Na katechezie można nakreślić kontekst duchowy, np. przybliżyć duchowość terezjańską.

Jak widać, jeżeli cykl rozpoczynają lekcje geografii i historii, przybliża to uczniom kontekst wydarzeń. Wiadomości i ich prezentacje powinny być przygotowane przez uczniów, skonsultowane z nauczycielami przedmiotów i przedstawione w klasach. Mogą mieć formę krótkich wprowadzeń (ok. 10 minut), prezentujących różne konteksty tematu. W mniej rozbudowanej wersji cyklu są zazwyczaj przedstawione na wstępnej lekcji języka polskiego lub katechezy.

    Zajęcia dodatkowe (realizowane w miarę potrzeb i możliwości):

• Wprowadzenie do cyklu - film dokumentalny prod. Polskiej: "Wrocław E. Stein";
  
• Wycieczka do Wrocławia - "Śladami E. Stein";
  
• Projekt: spektakl na kanwie sentencji E. Stein ze zbioru "Mądrość Krzyża".
  

ŚREDNIOWIECZNA
PROZA  HAGIOGRAFICZNA

Cele:

• wychowawczy - refleksja nad życiem i systemem wartości, przekazanym w tekstach i przykładach, przywołanych na lekcjach;
  
• poznawczy - budowa utworów hagiograficznych, "wschodni" i "zachodni" typ świętego, sposób funkcjonowania określonych wzorów w kulturze, poznanie i przypomnienie tekstów literackich oraz słownictwa związanego z tematem;
  
• kształcący - analiza i interpretacja utworów lit., odnajdywanie pokrewieństw w różnych utworach, umieszczanie utworów w kontekstach, kształcenie umiejętności sporządzania notatek różnymi technikami.
  

Teksty:

• biografia św. Franciszka - na podstawie wstępu Leopolda Staffa do "Kwiatków św. Franciszka";
  
• biografia św. Aleksego - "Legenda o św. Aleksym".
  

Uczniowie pracują w grupach:

• I grupa opracowuje "linię życia" św. Aleksego,
  
• II grupa opracowuje "linię życia" św. Franciszka,
  
• III grupa - "mapę pojęciową" na temat: "Wartości św. Aleksego",
  
• IV grupa - podobną "mapę" na temat drugiego świętego.
  

Następnie klasa ustala wspólne wersje "linii życia" i "map" (lub wybiera najlepsze).

Przy poszczególnych punktach uczniowie zapisują konkretne wydarzenia z życia świętych.

    Funkcjonowanie ustalonych wzorów w kulturze - podajemy i omawiamy przykłady biografii innych postaci literackich i historycznych, ze wskazaniem punktów wspólnych z poprzednimi życiorysami:

• poczęcie i narodziny Bolesława Krzywoustego wg "Kroniki polskiej" Galla Anonima;
  
• śmierć Longina Podbipięty, bohatera "Ogniem i mieczem";
  
• przełom w życiu św. Pawła i św. Augustyna;
  
• inni bohaterowie - np. Jacek Soplica i Andrzej Kmicic.
  

Można wybrać i szczegółowo omówić jeden z podanych przypadków.

    Refleksja: Czy wzorce przekazane w średniowiecznej twórczości hagiograficznej są nadal aktualne? Czy święci mogą być wzorem dla współczesnych? Uczniowie zastanawiają się i dzielą refleksją w rozmowie na forum klasy lub w grupach.

EDYTA  STEIN
-  WSPÓŁCZESNA  ŚWIĘTA

Cel:  poznanie biografii E.Stein; kształcenie umiejętności samodzielnego opracowywania i prezentowania materiału.

Prezentacja referatu. Referat przygotowują uczniowie - praca na poszczególnych etapach jest konsultowana z nauczycielem. Wygłoszenie połączone z prezentacją książek autorstwa E.Stein, ilustracjami, z wykorzystaniem form wizualnych. Przedstawiają dwie osoby.

Wszyscy uczniowie przeczytali w domu - z udostępnionego tekstu - biografię Świętej. Sporządzają "linię życia" E. Stein i porównują ją z materiałem opracowanym na poprzednich zajęciach (np. przy pomocy rzutnika). Ustalenie punktów wspólnych:

• przełom związany z nawróceniem,
  
• spór z rodziną,
  
• męczeńska śmierć.
  

Poszukiwanie podobnych życiorysów - np. św. Maksymilian, bł. A. Kotowska, męczennicy Piaśnicy lub inni. Nauczyciel przywołuje fakty z ich życia, uczniowie wskazują podobieństwa i różnice.

    Refleksja - wprowadzenie do następnej lekcji:

• Co jest szczególnego w biografii E. Stein? (sugerowane spostrzeżenia: pochodzenie, odejście od rodzimej kultury i tradycji);
  
• Co jest szczególnie przejmujące w dziejach tej Świętej? (skomplikowane stosunki z matką).
  

TRUDNE  WYBORY
-  RODZINA  A  POWOŁANIE

Cele:

• poznawczy i wychowawczy - zapoznanie się z prezentowanym system wartości; refleksja nad koniecznością podejmowania jednoznacznych wyborów; kształcenie kultury dyskusji.
  
• kształcący - kształcenie umiejętności uzewnętrzniania swoich uczuć, emocji; prowadzenia rozmów i pertraktacji, argumentowania.
  

Teksty: fragmenty utworów biograficznych o św. Franciszku, św. Teresie z Avila, (wg zbioru opowieści ks. Podlejskiego pt.: "Miłość, humor i cierpienie"), biografia św. Stanisława Kostki, fragment Ewangelii wg św. Mateusza (10, 34-37;12, 46-50), fragment beletryzowanej biografii E. Stein: "Teraz, kiedy jest godzina dwunasta w nocy" autorstwa E.T. Gil de Muro.

Wszystkie teksty mówią o trudnych rozstaniach z rodzicami. Uczniowie mogli zapoznać się z nimi w domu.

Uczniowie zastanawiają się nad następującymi poleceniami.

1. Jaki problem ukazują te teksty?
   
2. Spróbuj określić wagę tego problemu.
   
3. Wyobraź sobie siebie w podobnej sytuacji:
   
4. Jak byś się czuła (czuł)?
   
5. Jakie emocje odczuwasz?
   
6. Jakich słów użyłabyś (użyłbyś) w rozmowie?
   
7. Skąd brałabyś (brałbyś) siły i pewność?
   
8. Jakie wartości przywołałabyś (przywołałbyś)?
   

Uczniowie rozmawiają w parach, następnie na forum klasy.

Podział na grupy - po sześć osób. Cztery "rzeźbią" - ustawiają dwie pozostałe w żywą rzeźbę na temat: "Edyta rozmawia z matką o wstąpieniu do zakonu". Następnie każda grupa nadaje tytuł pozostałym rzeźbom. Wspólna ocena "rzeźb". Ich twórcy wybierają najlepszy tytuł spośród zaproponowanych.

ANEKS

Załącznik  1:  Życie  Edyty  Stein

Edyta Stein urodziła się we Wrocławiu, 12 X 1891 roku. Miasto to należało wówczas do Niemiec. Edyta przyszła na świat w rodzinie żydowskiej, w dzień święta Kippur, czyli w Dzień Pojednania. Jej ojciec, Zygfryd, zajmował się handlem drewnem; umarł, gdy najmłodsza córka była małą dziewczynką. Cały ciężar prowadzenia firmy handlowej oraz utrzymania siedmiorga dzieci spadł na Augustę Stein, pobożną Żydówkę, matkę Edyty. Edyta, chociaż wychowywana w religijnej atmosferze, od trzynastego roku życia określa się jako ateistka. Jest bardzo dobrą uczennicą, objawia talent literacki. Mimo to rzuca naukę i przez rok nie uczęszcza do szkoły - samodzielnie studiuje wówczas dzieła literackie. Później znowu podejmuje naukę i w 1911 roku zdaje egzaminy maturalne. "Uderz w kamień (Stein), a wytrysną skarby" - powiedział o niej jeden z nauczycieli.

Następny etap życia Edyty to Getynga - ma dwadzieścia jeden lat, zaczyna studiować filozofię u ówczesnych mistrzów - przede wszystkim Edmunda Husserla, którego wierną i najlepszą uczennicą pozostanie na długo. Gdy wybucha I wojna światowa, panna Stein podejmuje pracę jako pielęgniarka - wolontariuszka. Po wojnie zostaje asystentką na uniwersytecie. Zdobywa tytuł doktora.

W Getyndze mieszka u rodziny protestanckiej. W ręce wpada jej autobiografia św. Teresy z Avila, hiszpańskiej mistyczki. Edyta otrzymała to dzieło dawniej w prezencie, ale - niezainteresowana nim wówczas zupełnie - oddała pp. Conrad-Martius, u których mieszkała. Po przeczytaniu powiedziała po prostu: "To prawda". W roku 1921 przyjęła chrzest.

Decyzję córki trudno jest zaakceptować matce. Odbywają trudną rozmowę. "Nie chciała, aby ktoś inny przekazał tę wiadomość mamie Auguście. Musiała to uczynić osobiście i dlatego stanęła przed matką, wzięła jej czcigodną głowę w swoje dłonie i cichym głosem wyznała: Mamo, jestem katoliczką.

Powiedziała to wyraźnie i krótko. Augusta wpatrywała się w jej oczy. Chciała przeniknąć jej duszę. I napotkała ogromny opór. Nie mogła tego zrozumieć. Zaczęła płakać. Nie krzyczała, nie zadała ani jednego pytania, nie odwróciła się plecami. Edyta wzruszyła się. Tego się nie spodziewała. Mama Augusta była taka mocna. A teraz stała się łagodna, bezradna. W Edycie jakby coś zaczęło topnieć. Objęła matkę, swoją twarz oparła na jej głowie i zaczęła płakać. Obydwie płakały, nie wiedząc dobrze, dlaczego. Obie jednak zrozumiały, że odtąd ich drogi życia będą przebiegać bardzo odmiennymi szlakami".

Następnych dziesięć lat życia Edyty wypełnia ciężka praca. Zrywa z poglądami Husserla. Bada filozofię chrześcijańską - studiuje św. Tomasza, św. Augustyna, św. Teresę z Avila. Tworzy szereg wybitnych dzieł. Przechodzi głęboką przemianę duchową.

"W roku 1930 pisała do pewnej zakonnicy : «Nie jesteśmy czystymi duchami. I nie ma żadnego sensu buntować się, że rzeczy nie układają się zgodnie z naszym zamysłem. Ja proszę Pana zawsze o trzy łaski:

- Panie, udziel mi tego wszystkiego, co prowadzi do Ciebie;

- Panie, zabierz mi to wszystko, co oddziela mnie od Ciebie;

- Panie, uwolnij mnie od samej siebie i daj mi Samego siebie w pełni»".

Wiąże się z dominikankami w miejscowości Spir. W roku 1933 zostawia świat za furtą zakonu karmelitanek w Kolonii. Przyjmuje imię Teresa Benedykta od Krzyża. W dniu, w którym Edyta odnawia swoje śluby, umiera jej matka, załamana decyzją córki, problemami finansowymi oraz pogarszającą się sytuacją Żydów.

W Zakonie przyszła święta kontynuuje pracę naukową. Nadciąga jednak nazizm. S. Teresa Benedykta wyjeżdża z Niemiec i chroni się w holenderskim klasztorze w Echt. Tam, wraz ze swoją siostrą Różą, nawróconą katoliczką, zostaje aresztowana i wywieziona do Oświęcimia. Obie zginęły 9. sierpnia 1942 r. w komorze gazowej.

"Droga Matko. Proszę o pozwolenie na ofiarowanie siebie Najświętszemu Sercu Jezusa, jako ofiarę przebłagalną za autentyczny pokój: aby upadła władza Antychrysta i jeśli to możliwe, aby nie było nowej wojny światowej i aby mógł nastać nowy porządek spraw. Pragnę to uczynić dziś, a konkretnie teraz, kiedy jest godzina dwunasta w nocy. Wiem, że jestem niczym, ale tego pragnie ode mnie Jezus. I jestem przekonana, że w tym dniu poprosi o to samo wiele innych osób".

(List do Matki Przeoryszy, Niedziela Palmowa 1939)

Na podstawie: E.T. Gil de Muro, Teraz, kiedy jest godzina dwunasta w nocy, Poznań 1998.

Załącznik  2:  Rozdroża  miłości

Kiedy Teresa de Ahumada zwróciła się do swego ojca Llonsa o pozwolenie wstąpienia do klasztoru karmelitanek z Avila, ten zdecydowanie odmówił. Stryj Pedro próbował ingerować, ale don Alonso był nieugięty jak... jego córka. Powiedział, że po jego śmierci Teresa może robić, co zechce. Dopóki on żyje, nie chce słyszeć o żadnym klasztorze.

Teresa nie należała do tych, którzy załamują się pod wpływem trudności. Porozumiała się z pobożnym bratem Antonim, który po długich naleganiach zgodził się pomóc Teresie w ucieczce z domu. Wczesnym październikowym rankiem 1536 r. Teresa skradała się na palcach, po skrzypiących zazwyczaj schodach, na spotkanie z bratem. Po wielu latach tak opisała tamten poranek: "Żywo mi stoi w pamięci, co się we mnie działo, gdym opuszczała dom ojca. Takiego doznałam wówczas rozdarcia wewnętrznego, że nie sądzę, iż w godzinie śmierci mogłoby być sroższe. Zdawało mi się, że wszystkie moje kości rozluźniają się we mnie i ze stawów wychodzą. Iżem nie miała miłości Bożej, która by stłumiła przywiązanie do ojca i do rodzeństwa, rozstanie z nimi tak ciężką we mnie wzbudzało walkę wewnętrzną? Gdyby Pan nie był mnie wspomógł, wbrew najlepszym chęciom, nie stałoby mi siły do uczynienia takiego kroku. Ale On dodał mi męstwa do zwyciężenia samej siebie; dzięki Niemu przywiodłam zamiar swój do skutku".

Antoni odprowadził siostrę do samej furty klasztornej sióstr karmelitanek. Po krótkim namyśle sam zastukał do klasztoru avilańskich dominikanów, gdzie został przyjęty.

Załącznik  3:  Ojciec  i  syn

Jednym z najbardziej wzruszających i dramatycznych faktów w życiu św. Franciszka z Asyżu była na pewno scena z ojcem. Pan Bernardone nie mógł pogodzić się z "dziwactwami" syna. Serce mu krwawiło, gdy słyszał kpiny kierowane pod adresem Franciszka i swoim. Doprowadzony do rozpaczy siłą zamknął syna w ciemnej komórce. Matka, która miała serce bardziej miękkie i chyba coś z "dziwactw" syna zrozumiała, wypuściła Franciszka na wolność.

Ojciec, doprowadzony do ostateczności, złożył na syna skargę u biskupa, co doprowadziło do drażliwej rozprawy sądowej. Rozprawa zgromadziła na placu przed siedzibą biskupa wielu ciekawskich. Ojciec Bernardone żalił się, że syn jest niewdzięczny. Wszystko otrzymał od ojca, ale tylko wtedy będzie dziedziczył, jeśli się ustatkuje.

Franciszek zareagował na słowa ojca gwałtownie i niespodziewanie. Zdjął z siebie błyskawicznie swoje szaty, stanął nagi wobec biskupa i tłumu, oddał ojcu ubranie, po czym powiedział głośno i dobitnie: "Słuchajcie wszyscy i zrozumcie dobrze: dotąd nazywałem swoim ojcem Piotra Bernardone, ponieważ jednak mam zamiar służyć Panu, oddaję mu pieniądze, które posiadam z jego własności. Odtąd pragnę mówić: «Ojcze nasz, któryś jest w niebie»".

Franciszek sceny z ojcem nigdy nie zapomniał. Nosił ją w sobie, ciągle rozpamiętywał i bolał nad cierpieniem ojca, którego przecież kochał. Gdy go wiele lat później zapytano, co było w jego życiu najtrudniejsze, odpowiedział szeptem: "To z ojcem!".

(ks. Z. Podlejski, Miłość, humor i cierpienie, Bytom 1995)

Załącznik  4:  Ewangelia  wg  św.  Mateusza

"Bo przyszedłem poróżnić syna z jego ojcem, córkę z matką, synową z teściową; i będą nieprzyjaciółmi człowieka jego domownicy. Kto kocha ojca lub matkę bardziej niż Mnie, nie jest Mnie godzien. I kto kocha syna lub córkę bardziej niż Mnie, nie jest Mnie godzien" (10,35-37).

"Gdy jeszcze przemawiał do tłumów, oto Jego Matka i bracia stanęli na dworze i chcieli z Nim mówić. Ktoś rzekł do Niego: «Oto Twoja Matka i Twoi bracia stoją na dworze i chcą mówić z Tobą». Lecz On odpowiedział temu, który Mu to oznajmił: «Któż jest moją Matką i którzy są moimi braćmi?» I wyciągnąwszy rękę ku swoim uczniom, rzekł: «Oto moja matka i moi bracia. Bo kto pełni wolę Ojca mojego, który jest w niebie, ten jest Mi bratem, siostrą i matką»" (12,46-50).

RADA  PEDAGOGICZNA
-  PROPOZYCJA  DRAMY

Propozycję tę możecie Państwo wykorzystać na zajęciach szkoleniowych nauczycieli w waszej szkole. Pozwala wyzwolić dyskusję i refleksję na temat tolerancji, a także "przećwiczyć" trudną sytuację wychowawczą, sprawdzić swoje reakcje, umiejętność przekonywania, poziom asertywności.

PRZEBIEG  KATECHEZY

    1.  Podział ról. Każdy otrzymuje pasek papieru z wypisanym tekstem. Można utworzyć dwie "rady". Nauczyciele, dla których nie starczyło "ról", zostają obserwatorami. Można im też przydzielić rolę z przypisem: Zna chłopca tylko z widzenia. Zwrócił uwagę na nietypowy w tej szkole wygląd ucznia.

Prowadzący zapoznaje uczestników dramy z sytuacją. Nauczyciele odgrywają posiedzenie Rady. Bardzo ważne jest, aby treść otrzymanych kartek (role) zachowali tylko dla siebie, nie odczytywali głośno. To, czy "matka" jest obecna na posiedzeniu, czy nie, zależy od uczestników. Może np. czekać w pomieszczeniu obok.

Po upływie określonego czasu (np. 20 minut), Rady spotykają się. Nauczyciele dzielą się wnioskami: jakie decyzje podjęli, jakie były trudności w obradach, co im sprzyjało. Wypowiadają się obserwatorzy. Warto pokusić się o refleksję, która może zostać sprowokowana pytaniami prowadzącego ("Czy Rada bardziej skupiała się na dążeniu do zmian w zachowaniu ucznia, czy też pomyślała o zmianach, np. we własnym nastawieniu, przekonaniach itp?", "Z jakich wartości wypływała taka decyzja?").

Wychowawca.  Ma problem z wychowankiem. Uważa, że swoim wyglądem i poglądami demoralizuje klasę oraz podważa autorytet nauczyciela. Czuje się osobiście obrażony, ale nie chce tego ujawniać. Powołuje się na regulamin szkoły (schludny strój, ale bliżej nieokreślony). Uważa, że anarchistyczne poglądy nie mogą być tolerowane w państwowej szkole.

Dyrektor.  Dba o opinię szkoły; nie chce dopuścić do "afery" - boi się oskarżenia o nietolerancję. Ale chce również rozwiązać sprawę sprawiedliwie i nie jest do nikogo uprzedzony.

Pedagog  szkolny.  Zna skomplikowaną sytuację domową chłopca. Wie, że chłopak boi się otoczenia, ponieważ od dziecka był bity przez ojczyma i jego poprzedników. Lęk ukrywa za agresją. Zobowiązał się jednak do zachowania tego w tajemnicy. Broni chłopca.

Matka.  Prosta kobieta, skrępowana sytuacją. Ciężko jej się wysławiać. Boi się, że jej mąż - a ojczym chłopca - zbije go za naganę ze szkoły. Bije często. Matka rzeczywiście ma kłopoty z dzieckiem, nie potrafi nad nim zapanować. Syn coraz częściej nie wraca na noc do domu. Kobieta nie chce o tym mówić, ponieważ nie jest pewna reakcji dyrekcji. Oczekuje jednak pomocy.

Nauczyciel  WOS-u.  Zna chłopca z lekcji. Wygląd chłopca go nie razi. Nie lubi kolegi od historii i drażni go cała sprawa.

Nauczyciel  fizyki.  Zna chłopca tylko z widzenia. Zwrócił uwagę na nietypowy - w tej szkole - wygląd ucznia.

Nauczyciel  katechezy.  Niejednokrotnie miał zastrzeżenia do ucznia, ale starał się sam rozwiązywać problemy wychowawcze.

Nauczyciel  języka  angielskiego.  Broni chłopca. Uczeń dobrze zna angielski, interesuje się kulturą amerykańską, bierze udział w dyskusjach. Nauczyciel sympatyzował z punkami w młodości, ale tego nie mówi.

Nauczyciel  wf-u.  Jest tradycjonalistą. Lubi porządek. Drażni go wygląd ucznia. Nie chce tego powiedzieć wprost.

SYTUACJA

Marek, uczeń kl. II LO uczy się coraz gorzej, chociaż nie można powiedzieć, że zupełnie źle - nie jest "zagrożony" z żadnego przedmiotu. Ostatnio ubiera się jak punk, co zwraca uwagę wszystkich - czarna kurtka, której nie zdejmuje na zajęciach, anarchistyczne naszywki, na plecach napis o treści antywojskowej, ciężkie buty i kolorowy "irokez" na głowie. Zachowuje się w sposób prowokacyjny, nawet arogancki. Nauczyciel historii złożył skargę na Marka, ponieważ w dyskusji ten wygłosił pogląd uznany przez nauczyciela za antypaństwowy. W rozmowie z wychowawcą uczeń uniósł się i nazwał go "sługusem systemu" i odmówił zmiany swojego image'u, powołując się na prawo do wolności. Wychowawca zgłosił sprawę dyrekcji. Wezwano matkę i pedagoga szkolnego.

    Zapis w regulaminie szkoły:  "Uczeń przychodzi do szkoły w stroju czystym i schludnym".

Oczywiście, można dopisywać różne role i zmieniać sytuacje. Zachęcamy również do stworzenia wersji dla uczniów - oczywiście zmieniając Radę na, np. posiedzenie samorządu szkolnego, a sytuację dopasowując tak, aby stała się pretekstem do zajmowania określonego stanowiska wobec przedstawionego problemu.

Istotne jest, aby role zawierały ukryte intencje i motywacje postępowania uczestników.

---

Zbigniew Kruszewski - nauczyciel języka polskiego w Gimnazjum i Liceum Jezuitów w Gdyni, pracownik Centrum Kształcenia Liderów i Wychowawców im. Pedro Arrupe, prowadzi szkolenia dla wychowawców: "Subkultury młodzieżowe".

opr. ab/ab