Młodzież a wartości moralne

Ankieta mająca na celu rozpoznanie środowiska uczniowskiego

Podczas prowadzenia zajęć katechetycznych wielokrotnie dochodzi do konfrontacji pomiędzy postawami młodzieży a wartościami religijnymi przekazywanymi w treściach katechezy. Aby uchwycić te rozbieżności, lepiej poznać styl funkcjonowania młodzieży i jej potrzeby, postanowiono o przeprowadzeniu ankiety w jednej z Zasadniczych Szkół Zawodowych na terenie aglomeracji górnośląskiej.

Celem badania było poznanie środowiska uczniowskiego, preferencji w wyborze grup młodzieżowych oraz ustalenia, czy przynależność do wybranej subkultury młodzieżowej ma wpływ na odbiór treści religijnych przekazywanych podczas katechezy. Istotnym również było ustalenie, czy wartości przekazywane w czasie katechezy mają wpływ na procesy decyzyjne w życiu młodzieży.

Postawiono hipotezę:

przynależność do subkultur młodzieżowych utrudnia przyswajanie wartości moralnych, których nośnikiem jest katecheza.

Aby zweryfikować postawioną hipotezę skonstruowano odpowiednią ankietę (załącznik 1). Pytania od 1 do 5 i 10 dotyczyły przynależności do określonej grupy młodzieżowej oraz charakterystyki tej grupy (cele, wartości, zjawiska). Kolejna część ankiety zawierała pytania dotyczące katechezy — motywacja do uczestnictwa, stopień zrozumienia przekazywanych treści, wartości religijne przekazywane w procesie katechizacji i ich znaczenie w życiu codziennym młodzieży (pytania od 6 do 9). Ostatnia część to pytania pozwalające na określenie grupy badanej (wiek, płeć). Dzięki takiej konstrukcji ankieta pokazuje:

ewentualną przynależność do grupy młodzieżowej,

hierarchię wartości młodzieży,

motywację do poznawania wartości moralnych, których nośnikiem jest katecheza,

znajomość wartości moralnych,

tendencje do kierowania się wartościami moralnymi w życiu i umiejętność łączenia ich z priorytetami subkultury.

W ankiecie, przeprowadzonej w dniach 8-11 marca 2004 wzięło udział 137 uczniów (74 dziewczęta i 59 chłopców) w wieku od 16 do 19 lat. Ankieta była anonimowa.

Analiza ilościowa.

57 ankietowanych nie przynależy ani nie sympatyzuje z żadną subkulturą młodzieżową (41,6%). 23 osoby (16,8%) deklaruje przynależność do różnych subkultur, natomiast 47 osób (34,3%) wprawdzie nie należy formalnie do żadnej grupy młodzieżowej, ale sympatyzuje z jakąś subkulturą.

Wśród subkultur młodzieżowych, wymienianych przez ankietowanych, największą popularnością cieszą się (w kolejności od najczęściej do najrzadziej wymienianych): skate'owcy, dresiarze, brukowcy i blokersi, metale, hip-hopowcy, skini).

10 ankiet (7,3%) spośród wszystkich zebranych nie nadaje się do oceny.

Analiza jakościowa.

Najwięcej osób spośród ankietowanych nie zadeklarowało przynależności do jakiejkolwiek grupy młodzieżowej (ponad 41%). Wśród wartości życiowych, jakie wyznają, przeważnie wskazywano na: miłość, prawdomówność, zaufanie, szczerość i przyjaźń, rodzinę i Boga. Wielu podkreślało wykształcenie i pracę jako istotne elementy, ale także „dobrą zabawę” i dyskoteki.

Różnorodna jest motywacja do uczestniczenia w katechezie. Przeważają argumenty: „jestem wierzący”, „chcę poznawać Boga”, „tradycja rodzinna”, ciekawość. Część motywacji ma czysto praktyczny charakter: „żeby mieć obecność na lekcji”, „żeby dostać ślub”. Nieliczne wypowiedzi wskazują na ustosunkowanie emocjonalne: „nie chcę, ale muszę, bo rodzice mi kazali” lub „super ksiądz i ciekawe lekcje”.

Ponad 78% słuchaczy z tej grupy bardzo dobrze lub dobrze rozumie treści przekazywane w czasie katechezy.

Wśród wartości moralnych omawianych na lekcjach religii wymieniane są: kultura osobista, dobroć, uczciwość, szacunek dla innych, miłość bliźniego, konieczność przestrzegania przykazań. Wielu pytanych wskazuje na możliwość prowadzenia ciekawych rozmów w ramach lekcji, podejmowania tematów życiowo istotnych, zachętę do rozwijania satysfakcjonujących kontaktów interpersonalnych.

Mimo zbieżności treściowych pomiędzy własnymi wartościami a ideami moralnymi przekazywanymi w katechezie — ponad 75% ankietowanych nie określiło, czy wartości katechezy są ważne w ich życiu (odpowiedzi „nie wiem”, „nie mam zdania” lub brak odpowiedzi).

25% oceniło, że wartości religijne są ważne w ich codziennym życiu.

W grupie ankietowanych deklarujących przynależność do subkultury młodzieżowej najczęściej wskazywana jest grupa dresiarzy. Poza tym wymieniono grupę blokersów, metalowców i hip-hopowców. Dla członków wszystkich tych grup najważniejsze wartości to: dobra zabawa, muzyka, silne więzi międzyludzkie we własnej grupie, antagonizm do członków innych subkultur, interesy i pieniądze.

Obecność na lekcjach religii tych ankietowanych wynika z przymusu zewnętrznego („przynależność do wiary”, „przymus rodziców”). Wszyscy deklarują bardzo dobre i dobre rozumienie treści i form prowadzenia zajęć. Jako wartości moralne poznawane na katechezie badani ci wymieniają: dobroć, kulturę, szczerość, uczciwość, szacunek dla innych, miłość do Boga. W swoim życiu większość stara się kierować szczerością i uczciwością wobec siebie i członków swojej grupy. Członkowie wszystkich grup młodzieżowych przyznają, iż wartości moralne przekazywane w czasie katechezy nie mają znaczenia w ich decyzjach życiowych i codziennym postępowaniu.

5 osób — pojedynczy przedstawiciele różnych grup młodzieżowych (skate, „wyznawcy zielonego dymu”, „mafia”) — nie wypełnili ankiety treścią, która spełniałaby kryteria niezbędne do analizy (brak odpowiedzi, wypowiedzi żartobliwe lub odpowiedzi „nie wiem” na wszystkie pytania).

47 osób spośród ankietowanych określiło siebie jako sympatyków subkultur młodzieżowych.

Najliczniejsza grupa (16 osób) sympatyzuje ze skate'ami. Dla tej grupy najistotniejszymi wartościami są: dobra zabawa, luz, przyjaźń, silna więź wewnątrz grupy. Motywacje do uczestnictwa w lekcjach religii przechodzą od wewnętrznych („chcę więcej wiedzieć”, „lubię księdza”) do zewnętrznych (przymus rodziców). Ci ankietowani nie mają problemów z rozumieniem treści religijnych. Wartości, na jakie wskazuje katecheta, są różne od tych, preferowanych przez ich grupę. Zaliczają tutaj: wiarę, dobroć, szczerość, kulturę. Dla ich grupy takie wartości nie mają znaczenia, a nawet, jeśli ktoś z grupy wyznawałby te wartości, to nie ujawnia swoich preferencji przed grupą z obawy przed „kompromitacją”.

Kilka osób spośród ankietowanych (5) wskazało na grupę dresiarzy, jako przedmiot własnej sympatii. Dla tych osób najwartościowsze są: wygląd, dobre zabawy, dyskoteki, „jaranie”. Dobrze oceniają sposób przekazywania treści podczas katechezy, w której uczestniczą w większości z przymusu, czasem z faktu wyznawania tej wiary. Wskazują, iż katecheta kładzie nacisk na szczerość, dobroć i wiarę jako istotne wartości. Jednak dla ich grupy te wartości nie mają znaczenia.

Część ankietowanych (7 osób) wskazało dwie subkultury — skate'ów i dresiarzy jako te, z którymi sympatyzują i wyznają ich wartości. Ich odpowiedzi pokrywają się częściowo z odpowiedziami fanów tych grup przedstawionymi wcześniej. Wszyscy dobrze rozumieją przekazywane treści religijne, realizują takie wartości życiowe jak miłość, muzyka, szczerość, dobra zabawa, ciuchy, przyjaźń. Uczęszczają na katechezę z własnej woli lub z przymusu. Wartości przekazywane przez katechetę nie są ważne dla członków subkultur młodzieżowych, z którymi sympatyzują.

Spośród sympatyków określonej grupy młodzieżowej 6 ankietowanych wskazało na subkulturę hip-hop. Ich wartości to muzyka, teksty, papierosy. Chodzą na katechezę z przymusu lub własnej chęci, dobrze oceniają sposób przekazywania treści religijnych i wartości, na które wskazuje katecheta (prawdomówność, szacunek). Oceniają, iż dla ich grupy młodzieżowej wartości katechezy nie mają znaczenia.

4 uczniów zadeklarowało sympatię do grupy młodzieżowej „metali”. Ich wartości to muzyka, czarne stroje, długie włosy, poczucie humoru, przyjaźń. Uczęszczają na katechezę z własnej woli, z potrzeby poszerzania wiedzy i wiary. Dobrze rozumieją treści katechezy. Nie są istotne dla nich wartości ukazywane przez katechetę (uczciwość, szacunek, dobroć, wiara).

Spośród ankietowanych 9 uczniów zadeklarowało sympatię dla wielu różnych grup młodzieżowych (skini, skate, blokersi, pankowcy, metale) jednakże nie identyfikowali konkretnych wartości ważnych dla określonych subkultur. W tej grupie znalazły się osoby (6) uczęszczające na katechezę z pobudek konformistycznych („nie chcę się wyróżniać od innych”). Dla wszystkich ankietowanych z tej grupy wartości katechezy (modlitwa, pomoc innym, dobroć, prawdomówność) nie mają znaczenia w codziennym życiu. Wszyscy dobrze lub bardzo dobrze oceniają jakość i sposób przekazywania treści katechezy przez prowadzącego.

10 ankiet (7,3%), z wszystkich wypełnionych, nie nadaje się do oceny. Zawierają: wulgaryzmy, sprzeczne odpowiedzi, brak odpowiedzi, brak danych osobopoznawczych, wypowiedzi nie na temat lub komentarze (np.: ”pytania są głupie i nie będę odpowiadał”). Część z ankiet prezentuje lekceważący stosunek badanych do zadania (ankiety porysowane, zniszczone, zawierające własne treści autorów niezwiązane z tematem ankiety).

Wnioski.

Grupa ankietowanych jest wycinkiem społeczności szkolnej w pełnym zakresie wiekowym (od 16 do 19 r.ż.).

Ankietowani, którzy nie identyfikują się z żadną grupą młodzieżową (41,6%) określają w większości swoje wartości życiowe jako zbieżne z wartościami, na które wskazuje katecheta. Jednak tylko 25% z nich jednoznacznie określiło, iż wartości moralne, przekazywane w czasie katechezy mają dla nich znaczenie, wpływają na ich decyzje życiowe i stanowią kierunkowskazy w codziennym postępowaniu.

Spośród uczestników badania ponad 51% należy do subkultur młodzieżowych lub sympatyzuje z różnymi grupami wybiórczo wyznając ich wartości i zasady. Badani z tej grupy dobrze oceniają jakość i sposób prowadzenia zajęć katechetycznych, w dużym stopniu rozumieją treści i potrafią zaprezentować priorytety przekazu katechetycznego. Jednakże w przeważającej części ich motywacją do uczestniczenia w zajęciach jest zewnętrzny przymus lub motywacja negatywna („żeby uniknąć kłopotów”). Uczestnictwo w katechezie ma dla młodych ludzi wartość jedynie instrumentalną — jest „narzędziem” do uzyskania: aktualnie spokoju w rodzinie i akceptacji w grupie „chodzących” kolegów, a w przyszłości — możliwości korzystania z sakramentu małżeństwa.

Mimo, iż wielokrotnie swoje wartości określają tak samo jak wartości przekazywane przez katechetę (np.: szczerość, miłość, uczciwość) równocześnie deklarują, iż głoszone wartości nie mają znaczenia w ich życiu.

Podobnie, sprzeczność zachodzi u osób, które jednocześnie deklarują, iż uczestniczą w katechezie z przyczyn religijnych, ale wartości przekazywane przez katechetę nie wpływają na sposób ich postępowania w życiu. Jednym słowem — oceniają siebie jako wierzących równocześnie nie akceptując zasad obowiązujących w tej wierze.

U badanych deklarujących związki z jakąś subkulturą młodzieżową widoczny jest brak internalizacji norm moralnych i wartości religijnych, natomiast równoczesna jest deklaracja silnego przywiązania do norm i zasad wewnątrzgrupowych.

Przy braku motywacji wewnętrznej do aktywnego uczestnictwa w zajęciach katechetycznych i silnej identyfikacji z jakąś subkulturą młodzieżową i jej wartościami widoczny jest u ankietowanych brak otwarcia na poznawanie i przyswajanie wartości moralnych.

Dodatkowo, na podstawie analizy ankiet można stwierdzić, iż badana młodzież przejawia słabą zdolność wypowiadania się, ubogi zasób słownictwa, brak refleksyjności i małą wprawę w przeprowadzaniu wyższych procesów myślowych takich jak: analiza, synteza, wnioskowanie, abstrahowanie itd.

Dane zebrane za pomocą przeprowadzonej ankiety potwierdzają postawioną na wstępie hipotezę, iż przynależność do subkultury młodzieżowej utrudnia przyswajanie wartości moralnych.

Ks. Artur Glombik

Załącznik 1

Wartości życiowe w subkulturach młodzieżowych - ANKIETA

Czy należysz do jakiejś grupy (subkultury) młodzieżowej?

................................................................................................................................

Czy sympatyzujesz z jakąś grupą (subkultura) młodzieżową?

................................................................................................................................

Jeśli „tak”, to napisz nazwę tej grupy.

................................................................................................................................

Wymień, jakie rzeczy (wartości, wydarzenia, zjawiska, cechy charakteru) są najważniejsze dla członków twojej grupy.

................................................................................................................................

Jeśli nie należysz do żadnej grupy ani nie sympatyzujesz z żadną wymień, jakie wartości są w twoim życiu najważniejsze?

................................................................................................................................

Co skłania cię do uczestniczenia w lekcjach religii? Podaj dwa powody.

................................................................................................................................

Oceń w skali od 1 do 5 jakość i sposób przekazywania informacji religijnych w czasie lekcji. 1 to: nie wiem o co chodzi, nie rozumiem treści, nie podoba mi się forma. 5 to: wszystko rozumiem, wiem o co chodzi, jestem zadowolony ze sposobu przekazywania informacji. Oceny 2, 3, 4 są pośrednie.