Godność człowieka niepełnosprawnego

Praca zbiorowa pod redakcją ks. Andrzeja Kicińskiego:

KATECHEZA OSÓB SZCZEGÓLNEJ TROSKI

Stan aktualny, propozycje na przyszłość

ISBN: 978-83-7505-080-6

wyd.: WAM 2008

Józef Stala

GODNOŚĆ CZŁOWIEKA NIEPEŁNOSPRAWNEGO

Człowiek jest najważniejszym stworzeniem¹ i cały świat został przez Boga stworzony właśnie dla niego. Już z tego powodu, że jest człowiekiem, jest istotą szczególną². Fałszywa interpretacja i rozumienie człowieka jest przyczyną niewątpliwego kryzysu moralnego współczesnego świata. Z jednej strony żyjemy bowiem, przynajmniej na poziomie deklaracji, w epoce humanizmu i antropocentryzmu, z drugiej zaś jest to epoka wielkiego poniżenia człowieka i deptania jego wartości. Człowiek, osłabiając wrażliwość na Boga, osłabia również wrażliwość na człowieka, na jego godność i życie³. Ograniczając się tylko w swej fizycznej naturze, przestaje rozumieć swój transcendentny charakter, a każde jego zniekształcenie czy cierpienie jest postrzegane jako bezużyteczne, a nawet zwalczane jako zło, którego należy za wszelką cenę uniknąć⁴.

Dlatego wydaje się słuszne podjęcie w niniejszym artykule tematu osobowej godności każdego — a więc i niepełnosprawnego — człowieka, jako fundamentu wszelkiej działalności i odniesień, w tym katechezy specjalnej. Najpierw zostanie wskazane zauważanie tego problemu w wybranych dokumentach Kościoła powszechnego, Kościoła w Polsce oraz w Anglii i Walii, a także ustawodawstwie państwa polskiego oraz Unii Europejskiej. Następnie zostanie omówiony istotny fundament: godność człowieka, każdego człowieka, by wreszcie przedstawić godność osoby niepełnosprawnej.

Zauważanie problemu

Dyrektorium ogólne o katechizacji mówi, a nawet stanowczo wskazuje na potrzebę objęcia katechezą każdego człowieka, a w sposób szczególny człowieka będącego w trudnych sytuacjach: „Każda wspólnota chrześcijańska za osoby wyjątkowo umiłowane przez Pana uważa tych, którzy — szczególnie wśród najmniejszych — cierpią upośledzenie fizyczne, umysłowe i inne braki. Rozwinięta świadomość społeczna i eklezjalna oraz niewątpliwy postęp pedagogii specjalnej sprawiają, że rodzina i inne miejsca formacyjne mogą ofiarować im odpowiednią katechezę, do której mają oni prawo jako ochrzczeni — a jeśli nie jako ochrzczeni, to jako powołani do zbawienia. Miłość Ojca do tych najsłabszych dzieci i ciągła obecność Jezusa wraz z Duchem prowadzą do ufności, że każda osoba, jakkolwiek byłaby ograniczona, jest zdolna do wzrostu w świętości”⁵. W tym duchu sformułowana jest również Podstawa programowa katechezy Koœcioła katolickiego w Polsce: „Katecheza osób szczególnej troski kierowana jest do tych wszystkich, którzy z różnych powodów wymagają innych form katechezy niż ta, jaką Podstawa programowa łączy z katechezą przedszkolną oraz katechezą odpowiadającą etapom edukacji szkolnej”⁶.

Podobnie i w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej⁷ wszyscy obywatele posiadają zapewnienie równości wobec prawa, a także prawo do równego traktowania przez władze publiczne i zakaz dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32). Konstytucja nakłada także obowiązek zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku (art. 68, ustęp 3). Konstytucja zobowiązuje również władze publiczne do pomocy osobom niepełnosprawnym w zabezpieczeniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej. Poszczególne dziedziny ustaw i akty podstawowe uszczegółowiają prawa dziecka gwarantowane przez Konstytucję RP⁸.

W 1998 r. Konferencja Episkopatu Anglii i Walii wydała dokument dotyczący osób niepełnosprawnych Valuing Difference: People with disabilities in the life and mission of the Church ⁹ (Docenianie różnic: osoby niepełnosprawne w życiu i misji Koœcioła). Istotą tego dokumentu jest ukazanie centralnej roli, jaką osoby niepełnosprawne winny odgrywać w życiu Kościoła. Nowe przepisy prawne dotyczące osób niepełnosprawnych wymagają, aby pracodawcy i usługodawcy czynili wszelkie udogodnienia, aby odpowiedzieć na potrzeby tych osób. Te uzgodnienia prawne zostały przyjęte i wsparte przez Kościół. Rozwinięciem dokumentu są wydane w 2005 r. przez Konferencję Episkopatu Anglii i Walii Diversity and Equality Guidelines (Wskazania dotyczące różnorodnoœci i równoœci), w których na nowo podkreślono, że osoby niepełnosprawne mają znaczące miejsce w życiu i misji Kościoła oraz winny być włączone w pastoralny, duchowy, liturgiczny, społeczny i edukacyjny wymiar życia Kościoła: The Church strives to accommodate all people in its life and mission. We must seek to include people with disabilities in the pastoral, spiritual, liturgical, social and educational dimensions of Church life¹⁰.

Rok 2003 został ustanowiony, na mocy decyzji Rady Unii Europejskiej, Europejskim Rokiem Osób Niepełnosprawnych. Wskazano na konieczność zwrócenia szczególnej uwagi na uświadomienie praw dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w potrzebie zrównania dostępu do nauki, a także zachęcanie i wspomaganie ich pełnej integracji ze społeczeństwem. Koniecznym warunkiem rozwoju jest edukacja, która realizowana musi być na dwóch płaszczyznach — kształcenia niepełnosprawnych i kształcenia o prawach niepełnosprawnych¹¹. W związku z Europejskim Rokiem Osób Niepełnosprawnych została przygotowana przez znawców zagadnienia i wydana w 2003 r. książka: Katecheza specjalna dzisiaj. Problemy i wyzwania¹²

¹ RH 8.

²Por. S. Ślaga, Kreacjonizm naukowy w świetle wiary i badań naukowych, [w:] Przestrzenie księdza Cogito, red. S. Wszołek, Tarnów 1996, s. 209.

³ Por. EV 21, 36, 64; FC 27; KDK 36; CA 13.

⁴ Por. EV 23.12

⁵ DOK 189.

⁶ PPK, s. 98.

⁷ Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. 1997, nr [78], poz. 483. KS. JÓZEF STALA13

⁸ Por. A. Dzięgiel, Prawa edukacyjne osób niepełnosprawnych (prawo między-narodowe i polskie), [w:] Katecheza specjalna dzisiaj. Problemy i wyzwania, red. J. Stala, Kielce 2003, s. 133-151.

⁹ Nakład tego dokumentu został już wyczerpany, natomiast jest dostępny w wersji elektronicznej: http://www.catholicchurch.org.uk/resource/vald01 (6 X 2007).

¹⁰ Catholic Bishops' Conference of England and Wales, Department for Christian Responsibility and Citizenship, Diversity and Equality Guidelines, London 2005, nr 23. Godność człowieka niepełnosprawnego 14

¹¹ Argumenty za ustanowieniem Europejskiego Roku Osób Niepełnosprawnych (ERON): 38 mln, czyli 10% Europejczyków to osoby niepełnosprawne, rok 2003 — podkreślenie 10. rocznicy przyjęcia przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych, które umożliwiły znaczący postęp w podejściu do niepełnosprawności zgodnie z prawami człowieka. Cele ERON to m.in.: podniesienie świadomości o prawie osób niepełnosprawnych do ochrony przed dyskryminacją oraz pełnego i równego korzystania z ich praw oraz podniesienie świadomości o wielorakiej dyskryminacji, na którą napotykają. Główne przesłanie ERON: walka z różnymi formami dyskryminacji osób niepełnosprawnych na szczeblu lokalnym, krajowym i europejskim poprzez podniesienie świadomości społecznej w zakresie uznania praw osób niepełnosprawnych do pełnej integracji ze społeczeństwem oraz poprzez informowanie osób niepełnosprawnych o możliwościach egzekwowania przez nich równości wobec prawa. Por. W. Skworc, Słowo wstępne, [w:] Katecheza specjalna dzisiaj. Problemy i wyzwania, red. J. Stala, Kielce 2003, s. 9-10.

¹² Zob. Katecheza specjalna dzisiaj. Problemy i wyzwania, red. J. Stala, Kielce 2003.

opr. aw/aw