Ocenianie na katechezie w nowej szkole

Reforma systemu edukacji w Polsce, wraz z wieloma zmianami w organizowaniu samej szkoły, przyniosła nowe zasady oceniania, klasyfikacji, promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów. ^[ 1 ] Przed nową szkołą stanęło więc zadanie wypracowania własnego programu pracy, programu wychowawczego oraz wewnątrz szkolnego systemu oceniania. Od obowiązku tego nie są zwolnieni katecheci uczący w szkole. Bez względu na reformę stanowili oni zawsze grupę nauczycieli, którzy w swojej misji mają wpisany nie tylko obowiązek przekazywania treści teologicznych, ale również podejmowania całości wysiłków, by formować, wychowywać, kształtować uczniów Chrystusa, a przez to budować wspólnotę Kościoła (KKK 4).

Z natury katechezy wynika, że jest ona "(...) wychowaniem w wierze dzieci, młodzieży i dorosłych; obejmuje przede wszystkim wyjaśnianie nauki chrześcijańskiej, podawane na ogół w sposób systematyczny i całościowy w celu wprowadzenia wierzących w pełnię życia chrześcijańskiego". ^[ 2 ] Dlatego nikogo nie powinien dziwić fakt, że Kościół wciąż z nową mocą podejmuje trud odnowy oblicza katechezy. Zadanie to jednak nie jest proste i wymaga zaangażowania wszystkich odpowiedzialnych za jej kształt we współczesnej polskiej rzeczywistości.

Jednym z ważnych elementów procesu katechetycznego jest ocenianie. W założeniach reformy systemu oświaty priorytetowym celem pracy edukacyjnej uczyniono wszechstronny rozwój ucznia, wspomagany przez integralnie pojmowane nauczanie, kształcenie umiejętności i wychowanie. ^[ 3 ] Dla katechezy wyzwanie to nie jest niczym nowym, świadczą o tym choćby wypracowane po Soborze Watykańskim II nowe koncepcje katechezy: kerygmatycznej, integralnej, antropologicznej, ^[ 4 ] korelacji, czy hermeneutycznej. ^[ 5 ] Niemniej jednak rzeczywistość nowej szkoły, a przede wszystkim jej cel wymagają innego spojrzenia na sposoby i metody oceniania.

Dotychczasowe ocenianie postrzegane jest przez opinię publiczną głównie jako sprawdzanie posiadanych przez ucznia wiadomości, najczęściej bez uwzględniania umiejętności zastosowania ich w praktyce i utożsamiane jest jedynie ze stawianiem stopni. Sposoby i metody oceniania oraz egzaminowania mogą i powinny ulegać ciągłemu rozwojowi, ze względu na dobro wspólne zarówno katechizowanego, jak i katechety. Z założenia ocenianie nie jest celem samym w sobie, ale ma wspierać przyjęte programowo cele katechezy. Zbiorem takich celów są dla nauczycieli religii podstawy programowe, ^[ 6 ] dające im szeroką swobodę w określaniu szczegółowych celów kształcenia oraz metod ich realizacji, a tym samym szerokie pole tworzenia własnych systemów oceniania, tak szkolnych jak i przedmiotowych. ^[ 7 ]

Problem oceniania jest bardzo złożonym procesem, w którym bezpośrednio dotyka się drugiej osoby, dlatego też wymaga dobrej znajomości założeń reformy systemu edukacji. W tej kwestii nie wystarczy dotychczasowa wiedza, doświadczenie, czy intuicja katechetyczna w zakresie oceniania. Stanowią one dla katechetów punkt wyjścia; nie powinny jednak ich ograniczać. Każdy z nich przestaje być jedynie źródłem wiedzy i arbitrem określającym stopień jej opanowania według, na ogół nie ujawnianych, kryteriów. Nowa szkoła pozwala zweryfikować własne poczynania nauczycieli; dlatego istotnym wysiłkiem katechetów staje się nie tylko formułowanie użytecznych informacji, ale także dbałość o sposób ich przekazywania tak, aby katechizowani uzyskiwali rzeczywistą pomoc w poznaniu, celebrowaniu, przezywaniu i kontemplowaniu misterium Chrystusa (por. DOK 85).

Czym więc powinno być ocenianie w myśl reformy systemu edukacji w Polsce? Otóż katecheta, podejmując się oceniania, staje przed koniecznością wystawiania ocen i udzielania odpowiedzi na pytanie, jakie uczeń robi postępy. W ten sposób można mówić o dwóch funkcjach omawianego procesu:

• klasyfikującej - ocena jest wyrażona na katechezie za pomocą stopnia i służy zróżnicowaniu oraz uporządkowaniu katechizowanych według określonej skali;
  
• diagnostycznej - ma ona wspierać szkolną karierę ucznia, obserwować jego postępy i określać indywidualne potrzeby.
  

Każda z przedstawionych funkcji ma na celu coś innego, ma inne przeznaczenie. Tak np. funkcja klasyfikująca jest użyteczna przy porównywaniu osiągnięć katechizowanych ze standardami, natomiast diagnostyczna - przy rozpoznawaniu przez katechetę indywidualnych potrzeb każdego ucznia. Dlatego we współczesnej pedagogice coraz częściej mówi się o ocenianiu wspomagającym i ocenianiu sumującym. W myśl reformy systemu edukacji na proces oceniania składają się:

1. planowanie procesu nauczania;
   
2. przebieg procesu nauczania;
   
3. sposoby zbierania informacji;
   
4. sposoby komunikowania informacji;
   
5. ewaluacja procesu edukacyjnego. ^[ 8 ]
   

W ramach planowania procesu nauczania katecheta powinien rozstrzygnąć, co, kiedy i w jaki sposób będzie oceniane. Od niego samego zależy, w jaki sposób będzie gromadził informacje o pracy ucznia w czasie realizowania programu. Szczególnym źródłem przy planowaniu pracy są wcześniej przeprowadzone procesy oceniania. Można z nich uzyskać informacje o potrzebach klasy, indywidualnych potrzebach ucznia, efektywności stosowanych metod i osiągnięciach uczniów w stosunku do standardów. ^[ 9 ]

Przebieg procesu nauczania to nic innego jak ocenianie wspierające, stanowiące integralną część uczenia się i nauczania. Dostarcza ono katechecie nieustannie informacji o adekwatności wcześniej określonych celów programu, nabywanym doświadczeniu uczniów i ich aktualnych możliwościach, jak również o motywacji katechizowanych oraz efektywności zastosowanych metod i ćwiczeń. Najważniejsze w katechezie wydaje się ocenianie bieżące, dokonywane na każdej lekcji. ^[ 10 ]

Sposób zbierania informacji powinien być tak pomyślany, aby dostarczał wystarczająco dużo danych pozwalających ocenić postępy i rozwój zarówno poszczególnych uczniów, jak i całej klasy. Otrzymane informacje powinny być na tyle różnorodne, aby katecheta w oparciu o nie potrafił określić postępy ucznia w stosunku do poziomowych wymagań programowych (poziom konieczny, podstawowy, rozszerzający, dopełniający), poinformować katechizowanego o jego postępach, przygotować raport dla rodziców, poinformować nadzór i środowisko o postępach uczniów. Uzyskane informacje należy zapisywać i to selektywnie, w zależności od koncentrowania się ich wokół najważniejszych celów nauczania, aby w ten sposób uniknąć zbędnego natłoku drobnych, mało ważnych faktów, w których łatwo się pogubić. ^[ 11 ]

Ocenianie jako komunikowanie informacji powinno stwarzać warunki do dobrego obiegu informacji. Katecheta zobowiązany jest do dostarczenia uczniowi informacji zwrotnej o jego postępach. Co więcej, powinien stworzyć katechizowanym możliwość oceny: czego się nauczyli, czego maja się jeszcze nauczyć i jaki ma być kolejny krok w procesie katechetycznym. Na tym etapie oceniania ważna jest współpraca uczniów, katechety i rodziców. Komunikowanie efektów oceniania wspierającego, odbywające się na bieżąco, podczas katechizacji, jest szczególnie ważne dla ucznia, ponieważ pozwala mu na dokonanie korekt tak, aby osiągnąć postęp. Sam stopień jest w tym wypadku niewystarczający ze względu na słabą czytelność informacji. ^[ 12 ]

Ewaluacja katechety, uwzględniając programy, standardy, specyfikę klasy, materiały wykorzystywane w procesie uczenia, pomaga mu ocenić przydatność jego pracy oraz sugeruje, jakie elementy okazały się efektywne, a jakie należy zmienić w planowaniu następnego etapu pracy. Tego rodzaju analizę katecheta może dokonać najpełniej po przeprowadzonym ocenianiu sumującym, kiedy dysponuje bogatym zasobem informacji. ^[ 13 ]

Nowa organizacja szkoły stwarza możliwości, aby to, co jeszcze nie tak dawno było jedynie pobożnym życzeniem, stało się rzeczywistością. Z rozporządzeń ministra wynika, że cała odpowiedzialność zeszła do tych najniższych pokładów systemu oświaty. ^[ 14 ] Nowa sytuacja wymaga od odpowiedzialnych za system oceniania właściwej wiedzy o reformie systemu edukacji oraz większego jeszcze zaangażowania. Dzisiejsza szkoła daje całemu środowisku szkolnemu nowe możliwości, bo takie niesie ze sobą wewnątrz szkolny system oceniania. Za jego kształt i wartość odpowiadają nauczyciele, uczniowie i rodzice danej szkoły. Wśród tej grupy nauczycieli nie może zabraknąć katechetów. ^[ 15 ] Dużą pomyłką byłoby oczekiwanie przez nich na odgórne zalecenia czy wręcz dyrektywy, które należy bezkrytycznie wypełnić. Reforma oświaty dała szkole, w więc i katechetom, możliwość decydowania o obrazie szkoły i formie oceniania. Naturalnie, że te same przepisy mogą być różnie tłumaczone i wykorzystywane. Zależy to jednak od środowiska szkolnego. W państwie demokratycznym o obliczu szkoły nie decydują jedna czy dwie osoby, ale większość. Zdarza się jednak, że większość bezradnie milczy. Nieznajomość założeń reformy nie może być usprawiedliwiana poczynaniami tych, którzy się w niej nie odnaleźli.

Katecheta ze względu na swoją opieszałość lub poddawanie się presji ze strony grup zainteresowanych, może doprowadzić do wielkich zaniedbań, które na pewno zostaną wypomniane przez przyszłe pokolenia. To właśnie on przygotowuje teren dla przyszłych katechetów. Jeżeli zaniedba lub nic nie uczyni, aby katecheza była mocno osadzona w nowych strukturach szkoły, później będzie już za późno albo będzie to wymagało jeszcze większego wysiłku, niż obecnie.

Choć w wielu szkołach prawie wszystko jest gotowe, to jednak zaproponowany projekt statutu szkoły powinien być przez okres 2-3 lat poddawany ewaluacji, a więc zbieraniu informacji o systemie oceniania w określonym czasie, korekcie dokumentów, ponownemu wdrażaniu projektu i powtórnej ocenie i dopracowaniu struktury i zawartości dokumentu. ^[ 16 ] Jest to czas na uregulowanie podstawowych kwestii, choćby takich jak stworzenie właściwych kryteriów oceniania czy zadbanie o wliczanie oceny z religii do średniej semestralnej i końcowej. Tak więc jest jeszcze czas, aby nadrobić zaległości, jeśli takowe są i mocno osadzić katechezę w programie pracy, programie wychowawczym oraz wewnątrz szkolnym systemie oceniania danej szkoły.

Dyrektorium ogólne o katechizacji przypomina: "(...) by nauczanie religii w szkole jawiło się jako przedmiot, który wymaga tej samej systematyczności i organizacji jak inne przedmioty. Jednak nauczanie religii w szkole nie sytuuje się obok tych przedmiotów jako coś dodatkowego, ale jako element koniecznego dialogu interdyscyplinarnego" (DOK 73). Katecheza za pośrednictwem takiego dialogu daje podstawy, umacnia, rozwija i uzupełnia działanie wychowawcze szkoły. ^[ 17 ]

opr. mg/ab