Godzina czytań, cz. II: struktura, elementy, znaczenie

Godzina czytań jest przestrzenią celebracyjną tradycyjnie związaną z nocą, poświęconą refleksyjnemu i kontemplatywnemu słuchaniu Bożego słowa

Godzina czytań, jak dzisiaj nazywa się ją w liturgii rzymskiej, jest przestrzenią celebracyjną tradycyjnie związaną z nocą, poświęconą refleksyjnemu i kontemplatywnemu słuchaniu Bożego słowa. W tym znaczeniu jej struktura oraz dobór konkretnych tekstów ma pomóc w modlitwie słowem Bożym. Godzina czytań tworzy więc doskonałą propozycję do ćwiczenia się poszczególnych osób i całych wspólnot w lectio divina opartym na słowie Bożym i nauczaniu ojców Kościoła. Temu klimatowi modlitwy sprzyja także fakt, że liturgia godzin nie wyznacza dla godziny czytań czasu, w którym miałaby być celebrowana, a cała tradycja chrześcijańska wiąże ją z modlitwą nocną (gdyż to właśnie cisza nocy tworzy najlepszy klimat do tego, aby modlić się słowem). W niektórych sytuacjach godzina czytań może przekształcić się w oficjum wigilijne, poprzez które modląca się wspólnota wchodzi w celebrację uroczystości lub niedzieli, wypełniając niejako liturgią każdy jej moment i nawiązując przez to do pierwotnej tradycji monastycznej.

Na strukturę godziny czytań składają się: werset wprowadzający, hymn, psalmodia, werset wprowadzający w czytania, czytania wraz z responsoriami oraz modlitwa końcowa. W niedziele, uroczystości i święta strukturę tę dopełnia śpiew hymnu Te Deum.

Godzina czytań, cz. II: struktura, elementy, znaczenie

Jednak bez wątpienia najważniejszym elementem godziny czytań jest psalmodia (którą tworzą trzy jednostki) oraz dwa obszerne czytania. To właśnie na tych elementach opiera się cały sens i znaczenie godziny czytań jako jednej z podstawowych godzin kanonicznych codziennego oficjum.

Psalmy godziny czytań: ich dobór i znaczenie

Skoro najważniejszą częścią godziny czytań jest właśnie słowo Boże, to wszystkie inne elementy jej struktury do medytacji i refleksji nad tym słowem powinny prowadzić. Taka jest więc rola psalmów. Mimo że psalmy godziny czytań są autonomiczne i poza uroczystościami i szczególnymi sytuacjami nie mają łączności tematycznej z czytaniami, to jednak plasują one proklamację słowa Bożego i medytację nad nim w kontekście chwały i modlitwy oraz ukazują wielkie dzieła Boga dokonane w historii zbawienia. Ogólne wprowadzenie do Liturgii godzin w następujący sposób ukazuje rolę psalmów w odnowionej godzinie czytań w kontekście innych elementów jej struktury: „Godzina czytań podaje do rozważenia ludowi Bożemu [...] obfity skarbiec Pisma Świętego oraz najpiękniejsze teksty autorów pism dotyczących życia duchowego [...]. Godzina czytań obejmuje także psalmy, hymn, modlitwę oraz inne jeszcze części, jest więc naprawdę godziną modlitewną. Modlitwa bowiem powinna towarzyszyć «czytaniu Pisma Świętego, ponieważ w ten sposób nawiązuje się rozmowa między Bogiem i człowiekiem, bo do Niego się zwracamy, gdy się modlimy, Jego słuchamy, czytając słowo Boże” (OWLG 55-56).

Psalmy wyznaczone do godziny czytań zostały rozłożone na cztery tygodnie podobnie do psalmów innych godzin kanonicznych (poza kompletą), a w księdze Liturgii godzin znajdują się one w Psałterzu w układzie czterotygodniowym. Zgodnie z poleceniem Konstytucji o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, psalmodia Godziny czytań została znacznie ograniczona w porównaniu z przedsoborowym Matutinum. Więcej miejsca i znaczenia zyskały natomiast czytania (por. KL 89c). Dzięki temu struktura tej godziny kanonicznej lepiej wyraża jej sens i znaczenie. Psalmy są modlitewnym wprowadzeniem w słuchanie słowa Bożego i rozważanie go w duchu całej tradycji Kościoła.

Inaczej niż jest to w przypadku psalmów jutrzni i nieszporów, w godzinie czytań psalmy zostały rozmieszczone zwykle według ich numeracji w psałterzu biblijnym, a nie zgodnie z ich znaczeniem teologicznym. W godzinie czytań umieszczono więc przede wszystkim psalmy należące do tradycyjnego już zbioru psalmów porannych (Ps 1-109). Jedynie na poszczególne niedziele i piątki dobrano takie teksty, których treść odpowiada znaczeniu teologicznemu tych dwu dni. Psalmy niedzieli to przede wszystkim psalmy odczytywane w kluczu paschalnym i interpretowane jako zapowiadające i opisujące tajemnicę zmartwychwstania Chrystusa. Przykładem może być tutaj niedziela pierwszego tygodnia Psałterza. Psalmodię otwiera Ps 1 z antyfoną Krzyż Chrystusa jest drzewem życia. Alleluja oraz sentencją patrystyczną zaczerpniętą z Listu Barnaby i bezpośrednio odwołującą się do sakramentu chrztu świętego: Błogosławieni, którzy mając nadzieję w krzyżu, zanurzyli się w wodzie. Drugim psalmem godziny czytań niedzieli pierwszego tygodnia jest Ps 2 należący do najbardziej charakterystycznych tekstów mesjańskich Psałterza i całego Starego Testamentu. Sentencja, jaka mu towarzyszy, odwołuje się do jego paschalnej interpretacji dokonanej przez pierwszą wspólnotę chrześcijańską w Jerozolimie: Zeszli się rzeczywiście przeciw świętemu Słudze Twemu, Jezusowi, którego namaściłeś (Dz 4,27). Psalmodię zamyka Ps 3, któremu jako sentencja towarzyszą słowa św. Ireneusza odwołujące się do zmartwychwstania Chrystusa: Zasnął snem ogarnięty, lecz się obudził, bo Pan Go wspomógł.

Piątek w tradycji chrześcijańskiej jest dniem, w którym misterium paschalne Chrystusa przybiera obraz Jego męki i śmierci na krzyżu. Z tego względu jest drugim dniem tygodnia obok niedzieli, który ma szczególny wymiar liturgiczny. Ogólne wprowadzenie do Liturgii godzin w punkcie 140. wyraźnie zaznacza, że do oficjum piątku dobrano odpowiednie psalmy. Są to przede wszystkim psalmy pokutne i psalmy zapowiadające mękę Pańską. Przykładem niech będzie znów pierwszy tydzień Psałterza, gdzie w piątkowej godzinie czytań Kościół śpiewa Ps 35 z sentencją: Zebrali się... i odbyli naradę, żeby Jezusa podstępnie ująć i zabić (Mt 26,3.4) oraz antyfonami wskazującymi na interpretację pasyjno-pokutną tego psalmu.

W pozostałe dni tygodnia psalmy dobierane są zgodnie z ich numeracją w Psałterzu biblijnym, z wyjątkiem tych psalmów, które zostały użyte w innych godzina kanonicznych. Własne psalmy posiadają jedynie Triduum Paschalne oraz dni oktawy Wielkanocy i Narodzenia Pańskiego, a także uroczystości i święta (por. OWLG 62).

Czytania: ich podział, charakter i rola

Pierwsze z dwóch czytań godziny czytań zaczerpnięte jest zawsze z Pisma Świętego. Natomiast drugie pochodzi z wielkiego skarbca literatury patrystycznej, duchowej, hagiograficznej lub z nauczania Magisterium Kościoła.

a) Pierwsze czytanie: biblijne

Dokumenty Soboru Watykańskiego II bardzo wyraźnie mówią o szerokim i hojnym otwarciu dla wiernych skarbca słowa Bożego w liturgii (por. KL 40; 51; KO 25). Właśnie dlatego rozszerzenie lekcjonarza biblijnego w godzinie czytań jest owocem podkreślenia roli Pisma Świętego w liturgii oraz odkrycia tego, co Benedykt XVI nazwał sakramentalnym charakterem słowa Bożego (adhortacja apostolska Verbum Domini 56). Słowo Boże w liturgii ma ogromne znaczenie. To ono zwołuje wspólnotę wiernych i sprawia, że staje się Kościołem Jezusa Chrystusa. W słowie Bożym proklamowanym w liturgii realizuje się rzeczywista obecność Chrystusa (por. KL 7). Szczególną rolę słowo Boże odgrywa w liturgii godzin, gdyż w modlitwie chrześcijańskiej wszystko winno wypływać i opierać się właśnie na nim. To słowo Boże staje u podstaw codziennej medytacji i ze słowa Bożego wypływają radość i pokój, wdzięczność i miłość, zaufanie i prośba (por. OWLG 55-56).

Czytania biblijne w godzinie czytań zostały dobrane w taki sposób, aby tworzyły pewnego rodzaju uzupełnienie i pogłębienie lekcjonarza mszalnego (por. OWLG 55). W ten sposób w ciągu jednego cyklu czytań liturgicznych w godzinie czytań Kościół proklamuje fragmenty praktycznie wszystkich ksiąg Pisma Świętego, także teksty dłuższe i trudniejsze, które nie znajdują miejsca we Mszy Świętej (por. OWLG 146). Dzięki temu w liturgii godzin i we Mszy Świętej co roku czyta się cały Nowy Testament. Teksty starotestamentalne zostały natomiast tak dobrane, aby prowadziły do pełnego zrozumienia zarówno historii zbawienia, jak i istoty modlitwy chrześcijańskiej.

Czytanie biblijne w godzinie czytań kończy się responsorium ukazującym centralną ideę przeczytanego dopiero tekstu. Ma ono na celu powiązanie usłyszanego słowa Bożego z całością historii zbawienia, ukazanie łączności między Starym i Nowym Testamentem, przemienienie czytania w modlitwę oraz ożywienie czytania pięknem poezji (por. OWLG 169)

b) Drugie czytanie: patrystyczne lub hagiograficzne

Sformułowanie „czytanie patrystyczne” w odniesieniu do drugiego czytania godziny czytań należy rozumieć w szerokim sensie, gdyż obejmuje ono zarówno teksty ojców Kościoła, jaki i pisarzy kościelnych różnych epok (także współczesnych), dokumenty Magisterium oraz dzieła, które można nazwać klasycznymi dla duchowości chrześcijańskiej. W uroczystości, święta i wspomnienia świętych jako drugie czytanie bardzo często figuruje fragment o charakterze hagiograficznym opisujący życie i chrześcijańskie świadectwo poszczególnych świętych.

Na lekcjonarz patrystyczny godziny czytań składa się bardzo bogata antologia tekstów zaczerpniętych w ogromnej większości z pism autorów zachodnich i wschodnich sprzed VIII wieku. Teksty czytania patrystycznego wiążą się albo z okresem liturgicznym, albo z tematyką czytania biblijnego (czasem bardzo wyraźnie, innym razem w dość luźny sposób). Godnym uwagi jest także fakt, że w godzinie czytań można znaleźć niemalże w całości i czytane na zasadzie lectio semicontinua niektóre fundamentalne pisma chrześcijańskie epoki ojców Kościoła. Są nimi: Listy św. Ignacego z Antiochii, List do Koryntian Klemensa Rzymskiego, O modlitwie Pańskiej św. Cypriana, Katechezy mistagogiczne św. Cyryla Jerozolimskiego, List do Proby św. Augustyna, czy Kazania o błogosławieństwach św. Leona Wielkiego. Warto także zauważyć, że najczęściej czytanym autorem jest św. Augustyn,  lecz w odnowionej po Soborze Watykańskim II Liturgii godzin znajduje się bardzo dużo tekstów ojców z tradycji wschodniej, najczęściej bliskich początkom chrześcijaństwa.

Oprócz tekstów ojców w drugim czytaniu godziny czytań można znaleźć także fragmenty dzieł doktorów Kościoła oraz innych pisarzy chrześcijańskich pochodzących z różnych epok, także bliskich współczesności. Niektórzy z nich to postacie mniej znane, co wcale nie przesądza, że ich teksty i myśli są mniej ważne czy teologicznie uboższe.

Podsumowując, należy podkreślić, że zdecydowana większość teksów patrystycznych w godzinie czytań to komentarze do różnych ksiąg Pisma Świętego. Ich celem jest rozważanie słowa Bożego, które Kościół podaje w swojej tradycji. To właśnie sposób interpretacji Pisma Świętego praktykowany przez wieki w Kościele ukazuje bogactwo słowa Bożego oraz jego prawdziwego ducha, autentycznie kościelnego i katolickiego (por. OWLG 163-164). To właśnie dzięki liturgii i celebracji Kościół nieustannie bardzo mocno podkreśla, że egzegeza o charakterze naukowym i krytycznym nie jest jedynym sposobem odczytywania i interpretacji tekstów biblijnych.

W uroczystości, święta i wspomnienia świętych drugie czytanie pochodzi najczęściej z literatury hagiograficznej. Nie chodzi w nim jednak wcale o budujące, legendarne i cudowne opowiadania o życiu i działalności konkretnych świętych (por. KL 92c). Czytania hagiograficzne to najczęściej teksty, które wyszły spod pióra danego świętego lub dokumenty o charakterze teologicznym, duchowym i historycznym ukazujące piękno świętości rozumianej jako życie w bliskości Chrystusa (por. OWLG 166-167). Dzięki temu w godzinie czytań bardzo często medytowane są akta męczenników pochodzące ze starożytności chrześcijańskiej, pisma samych świętych, świadectwa osób im współczesnych, dokumenty i źródła historyczne, fragmenty dzieł patrystycznych czy wypowiedzi Magisterium Kościoła. Wszystko to pozwala na bardziej bezpośredni i głęboki kontakt z postaciami i dziełami konkretnych świętych, których sylwetki Kościół stawia jako przykłady życia prawdziwie chrześcijańskiego.

Responsorium odmawiane po drugim czytaniu ma nieco inny charakter niż responsorium towarzyszące czytaniu biblijnemu. W tym przypadku nie jest ono tak ściśle powiązane z treścią czytania patrystycznego lub hagiograficznego, co sprzyja bardziej swobodnej medytacji nad przeczytanym tekstem (por. OWLG 170).

Posumowanie: godzina czytań medytacją nad usłyszanym słowem

Jako część codziennego oficjum godzina czytań jest prawdziwą liturgią, której głównym celem jest modlitewna medytacja słowa Bożego w świetle autentycznej tradycji Kościoła. Modlitwa psalmami wprowadza w słuchanie słowa i przyjęcie go jako światła, którym ma się kierować Kościół. Słowo zaś domaga się interpretacji i odczytania w duchu autentycznej tradycji, tak jak interpretował i odczytywał je Kościół przez wieki. Stąd struktura odnowionej po Soborze Watykańskim II Godziny czytań jest bardzo przejrzysta i umożliwia rzeczywiste spotkanie modlącej się wspólnoty z Bogiem, który mówi do swojego Kościoła dzisiaj i teraz.

opr. ab/ab

« 1 »
oceń artykuł Pobieranie..

reklama

reklama

reklama

reklama