Pobożność ludowa i liturgia

Za kilka dni maj, poświęcony Matce Bożej miesiąc nabożeństw odprawianych w kościołach czy przy przydrożnych kapliczkach. Nabożeństwa te są wyrazem pobożności ludowej.

Sprawa pobożności ludowej była od kilku lat przedmiotem prac Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów. Tej pobożności wiele uwagi poświęcił Ojciec Święty w przesłaniu do Zebrania Plenarnego Kongregacji we wrześniu 2001 r., zaznaczając m.in., że „pobożność ta jest wyrazem wiary, która skupia w sobie elementy kultury określonego środowiska i uzewnętrznia oraz w sposób żywy i skuteczny pobudza wrażliwość uczestników. Ludowa pobożność, wyrażająca się w różnorodności form, jeśli jest autentyczna, wypływa z wiary i z tej racji winna być należycie ceniona i rozwijana” (p. 4). Papież zwrócił też uwagę na relację między pobożnością ludową a liturgią (p. 5).

O maju i charakterystycznych dla niego nabożeństwach znajdujemy wzmiankę w wydanym ostatnio przez Kongregację Dyrektorium o pobożności ludowej i liturgii. Dokument został zaprezentowany dziennikarzom 9 kwietnia br., w czasie konferencji prasowej na Watykanie. Prezentacji dokonali: prefekt Kongregacji kard. Jorge Arturo Medina Estévez i jej sekretarz arcybiskup Francesco Tamburino.

Jan Paweł II zwraca uwagę na znaczenie pobożności ludowej w rozwoju życia religijnego nie pierwszy raz. W adhortacji apostolskiej Catechesi tradendae z 1978 r. pisał o włączeniu ludowych form pobożności w katechezę (por. n. 54). Dziesięć lat później w liście na 25-lecie Konstytucji o liturgii napisał, że w trosce o rozwój liturgii „należy koniecznie zwrócić uwagę na pobożność ludową chrześcijan i na jej stosunek do życia liturgicznego. Nie można owej pobożności ludowej lekceważyć ani traktować jej z obojętnością czy pogardą, jest ona bowiem bogata w różnorakie wartości już sama w sobie wyraża religijne nastawienie wobec Boga”. Papież podkreślił także: „Zarówno rozmaite nabożeństwa ludu chrześcijańskiego, jak też inne formy pobożności są pożądane i godne zalecenia, pod warunkiem, że nie będą zastępowały ani nie będą mieszane z nabożeństwami liturgicznymi” (n. 18).

Wszystkie te sprawy przedstawione są również w nowym Dyrektorium. Jest ono dokumentem o charakterze duszpasterskim, przeznaczonym dla biskupów i ich współpracowników. Na podstawie Dyrektorium wydadzą oni konkretne wytyczne, dotyczące form pobożności spotykanych na terenie ich diecezji.

Dokument liczy 299 stron, podzielony jest na dwie części i obejmuje osiem rozdziałów. Wprowadzenie porusza sprawy terminologii używanej w odniesieniu do różnych form pobożności ludowej, przypomina o pierwszeństwie liturgii i o harmonii między pobożnością a liturgią oraz wskazuje na różne formy wyrazu tej pobożności (gesty, teksty, śpiew i muzyka, obrazy, miejsca i czasy).

W części pierwszej, obejmującej trzy rozdziały, przedstawiono liturgię i pobożność ludową w historii, w nauczaniu Kościoła oraz zasady mające na celu dowartościowanie i odnowę pobożności ludowej. Część druga daje w pięciu rozdziałach wskazówki dotyczące zharmonizowania pobożności ludowej z liturgią. Rozdział czwarty ukazuje formy pobożności ludowej w roku liturgicznym. Mowa w nim m.in. o wieńcu adwentowym, nowennie przed Bożym Narodzeniem i o żłóbku, o nabożeństwach w okresie Narodzenia Pańskiego, o nabożeństwach związanych z Wielkim Postem (np. Droga Krzyżowa), Triduum paschalnym, okresem wielkanocnym (np. Droga światła, kult Miłosierdzia Bożego, nowenna przed Zesłaniem Ducha Świętego) i okresem zwykłym w ciągu roku. Rozdział piąty poświęcony kultowi Matki Bożej traktuje o obchodzie świąt maryjnych, o sobocie poświęconej Matce Bożej, o triduach i nowennach do Matki Bożej oraz o miesiącach maryjnych. Przedstawiono tu także niektóre nabożeństwa maryjne zalecane przez Kościół (modlitewne słuchanie słowa Bożego, Anioł Pański, Regina caeli, różaniec, litanie, poświęcenie się Matce Bożej, szkaplerz, medaliki). Osobno mowa jest o Akatyście. Rozdział szósty daje wskazówki dotyczące kultu świętych i błogosławionych. W rozdziale siódmym znajdują się refleksje dotyczące modlitw za zmarłych, a ósmy nosi tytuł „Sanktuaria i pielgrzymki”. Ukazuje on sanktuaria jako miejsca celebracji kultycznych, miejsca ewangelizacji, miłosierdzia, kultury i ruchu ekumenicznego. Przybliża znaczenie pielgrzymek, ich duchowość i rozwój. Całość dokumentu zamykają indeksy: tekstów biblijnych, imion i indeks rzeczowy.

Pobożność ludowa stanowi skarb Kościoła. Prefekt Kongregacji kard. Estévez mówił: „Wiadomo, że wiarę mierzy się nie tyle posiadaną wiedzą intelektualną na jej temat, ile raczej praktyką w konkretnych warunkach życia. Z tego punktu widzenia rozliczne formy prawdziwej pobożności ludowej są przede wszystkim świadectwem wiary ludzi prostego serca, wyrażanej w sposób bezpośredni, z podkreśleniem tego czy innego aspektu, bez ambicji ogarnięcia pełnej treści wiary chrześcijańskiej”. Kardynał podkreślił również, że pobożność ludowa służy „przygotowaniu serca i usposobieniu ducha na przyjęcie łaski Bożej, jaką przynosi celebracja liturgiczna tajemnicy Chrystusa”, i zaznaczył, że ta pobożność odgrywa wciąż istotną rolę w życiu prywatnym i publicznym. Świadczą o tym m.in. kult świętych obrazów, pielgrzymki do sanktuariów, wieszanie krzyża w domu czy miejscu pracy, modlitwa za zmarłych.

Polski przekład Dyrektorium ukaże się w wydawnictwie Pallottinum.

opr. mg/mg