Ważna zmiana i jej przyczyny

Bogusław Nadolski TChr

KOMUNIA ŚWIĘTA "NA RĘKĘ"

Ważna zmiana i jej przyczyny

Praktyka przyjmowania Ciała Eucharystycznego na rękę trwała do IX wieku. Chociaż w VI wieku znane były sporadyczne przypadki podawania Komunii do ust, były to jednak wyjątki. Później nastąpiła zmiana. W aktach synodu z Cordoue (839) czytamy, że wiernym należy udzielać Komunii do ust (sam tekst synodalny jest źle zachowany i trudny do odczytania). Synod w Rouen (878) postanowił, że Komunię należy przyjmować bezpośrednio do ust, a nie na dłoń. Diakoni i subdiakoni mogli nadal przyjmować Komunię na rękę. Podobne stanowisko — zabraniające przyjmowania Komunii na rękę — odnajdujemy w tekście kolekcji kanonicznej Libri de synodalibus causis. Dokument ten był skomponowany w Trewirze około 906 roku przez opata Region z Prüme.

Wylicza się następujące przyczyny tych zmian:

1. Przejście na używanie chleba niekwaszonego — proces ten zakończył się w XI wieku, pojawiły się w użyciu małe hostie, istniało niebezpieczeństwo przełamania się małej hostii. Inni uważają, że przyczyną tej zmiany było wyakcentowanie świętości rąk kapłańskich — namaszczenie rąk przy święceniach zaczęto stosować na wyspach Brytyjskich w VIII wieku, co zostało poświadczone wyraźnie w Missale Francorum (wydanie L. C. Mohlberg, 1957, nr 33 i 34).

2. Nadużycia wobec świętych Postaci, używanie ich do magicznych lub świętokradzkich celów. Stąd postanowienie synodu w Saragossie (380), kanon 3. oraz w Toledo (400), kanon 14., które kwalifikowały jako święto- kradztwo przyjmowanie Komunii, ale nie spożywanie Postaci bezzwłocznie po ich otrzymaniu.

3. Zapewne nie bez znaczenia była „klerykalizacja” liturgii, schodzenie świeckich na dalszy plan (w wiekach VIII-IX ludzie świeccy prawie całkowicie zostali wyłączeni z celebracji). Nastąpił zanik procesji z darami, modlitwy powszechnej, cicho odmawiano modlitwy eucharystyczne, nastąpił zanik częstej Komunii świętej, wielu duszpasterzy odwodziło od niej, choć inni zachęcali, ci jednak byli w mniejszości. Nowy sposób udzielania Komunii wydawał się bardziej stosowny do świętości tajemnicy Eucharystii.

4. Rozumienie Eucharystii jako misterium tremendum, do którego należy przystępować z lękiem. Być może znaczną rolę odegrały tu pewne herezje, wydaje się, że duże znaczenie miały skłonności ariańskie, upowszechniane wśród nowych narodów, które masowo weszły do Kościoła. Obrona Boskiej natury Chrystusa znalazła więc wyraz w obrzędzie komunijnym.

5. Zmiana postawy w przyjmowaniu Komunii. W pierwszym tysiącleciu wierni komunikowali na stojąco; w X wieku na Wschodzie, w XI wieku na Zachodzie przyjął się zwyczaj przyjmowania Komunii klęcząc. Akolici w tym czasie podtrzymywali specjalne płótno, by nie dopuścić do upadku Postaci na ziemię. Od XIII wieku pojawiły się specjalne ławki komunijne, umieszczane pomiędzy prezbiterium a nawą —w XVII wieku zwyczaj ten upowszechnił się.

Akt przyjmowania Komunii posiadał niekiedy szczególną oprawę, mającą podkreślać jego wzniosłość. Św. Hildegarda poleciła swoim siostrom zakonnym przywdziewać białe stroje oraz nakładać na rozpuszczone włosy coś w rodzaju korony małżeńskiej. Kanonicy na Lateranie idąc do Komunii wkładali kapy. Mnisi w Cluny przystępowali do Komunii boso (discalceatis pedibus), w pewnym okresie także całowali ziemię. Reguła Kolumbana (zm. 615) nakazywała wykonanie potrójnego skłonu.

opr. aw/aw