Listy Nowego Testamentu - Listy Pawłowe

Liczne wpływy tradycji targumicznych można zauważyć w literaturze epistolarnej Nowego Testamentu. Poniżej omówimy niektóre wątki z listów Pawłowych (Rz, 1-2 Kor, Ga, Ef, Flp, Kol, 1-2 Tes, 1-2 Tm, Tt, Flm) oraz z pozostałych listów Nowego Testamentu (Hbr, Jk, 1-2 P, Jud), poza listami Janowymi (1-3 J), które zostały omówione wcześniej.

3.1. Listy Pawłowe

Święty Paweł pochodził z rodziny żydowskiej, z pokolenia Beniamina (Rz 11,1; Flp 3,5). Hieronim przekazuje nam informację, że rodzice Pawła pochodzili z Palestyny – z miejscowości Giszala, leżącej w Górnej Galilei¹⁵⁴. Imię Saul (gr. Saulos) jest pochodzenia semickiego i brzmieniem nawiązuje do imienia pierwszego króla izraelskiego pochodzącego z pokolenia Beniamina. Po hebrajsku szaul oznacza „upragniony”. Dla dzieci żydowskich istniały w Tarsie szkoły judaistyczne, w których rozpoczynały one naukę po ukończeniu piątego roku życia. Najpierw zapoznawały się one z tekstami Tory Mojżeszowej, a następnie – z żydowskimi przepisami prawnymi. Gdy uczniowie ukończyli dwunasty rok życia – po tzw. Bar Micwa (Syn Przykazania) – obowiązywało ich wypełnianie tych przepisów w życiu codziennym. Paweł poznał więc język hebrajski (hebr. leszon ha-qodesz), w którym były spisane zwoje Tory, Proroków i Pism. Posługiwał się także językiem aramejskim, który we wschodniej części Azji Mniejszej był dla populacji semickiej językiem potocznym. Kontynuował swoją edukację w Jerozolimie u rabbiego Gamaliela (Dz 22,3), gdzie miał możliwość głębszego poznania tekstów biblijnych, metod egzegezy żydowskiej i przepisów prawnych. W chwili spotkania z Jezusem Zmartwychwstałym u bram Damaszku Szaweł uzyskał jasność co do prawdy, że Mesjaństwo i Synostwo Boże Jezusa z Nazaretu nie godzi w żydowski monoteizm wyrażany w modlitwie Szema Izrael oraz że skandal krzyża nie jest końcem historii Jezusa, lecz narzędziem mocy, mądrości i chwały. Stając się chrześcijaninem, Paweł nie zapiera się swoich żydowskich korzeni i semickiej mentalności, lecz dzięki Bożej łasce utwierdza się w poczuciu realizacji Bożych zamysłów w misji niosącej zbawienie zarówno Żydom, jak i poganom. Wyraża to dobitnie w Liście do Rzymian (Rz 9,1-5; 11,13-14). W pismach św. Pawła możemy odnaleźć ok. dziewięćdziesięciu cytatów z Septuaginty. Była to Biblia Żydów żyjących głównie w diasporze i mówiących na co dzień językiem greckim. Podczas edukacji Paweł musiał zetknął się z tym dziełem, o czym świadczą jego twórczość literacka i praca misyjna jako Apostoła Narodów. W liturgii synagogalnej Paweł spotykał się także z parafrazami aramejskimi, które również wpływały na jego twórczość. Niektóre listy Pawłowe zawierają sformułowania i idee paralelne do tradycji przekazanych w targumach.

W Liście do Galatów Paweł, opisując egzekucję Jezusa na krzyżu, używa wyrażenia „powiesić na drzewie”: „Z tego przekleństwa Prawa Chrystus nas wykupił – stawszy się za nas przekleństwem, bo napisane jest: Przeklęty każdy, którego powieszono na drzewie – aby błogosławieństwo Abrahama stało się w Chrystusie Jezusie udziałem pogan i abyśmy przez wiarę otrzymali obiecanego Ducha” (Ga 3,13-14). Apostoł Narodów inspiruje się tekstem z Księgi Powtórzonego Prawa, ukazując, że ukrzyżowany Jezus przyjął na siebie przekleństwo przewidziane dla tych, którzy wiszą na krzyżu: „Jeśli ktoś popełni zbrodnię podlegającą karze śmierci, zostanie stracony i powiesisz go na drzewie – trup nie będzie wisiał na drzewie przez noc, lecz tegoż dnia musisz go pogrzebać. Bo wiszący jest przeklęty przez Boga. Nie zanieczyścisz swej ziemi, którą Pan, Bóg twój, daje ci w posiadanie” (Pwt 21,22-23). Paweł podkreśla tu, że ukrzyżowanie jest przewidziane w żydowskim prawie. Potwierdza to targum do Księgi Rut, w którym Noemi wypowiada następujące zdanie: „Mamy cztery rodzaje śmierci z powodu zaciągniętej winy: ukamienowanie, spalenie w ogniu, egzekucja mieczem i powieszenie na drzewie” (Tg Rt 1,17)¹⁵⁵. W tekście Miszny zredagowanej ok. 200 r. są podane cztery rodzaje śmierci z powodu zaciągniętej winy: ukamienowanie, spalenie, ścięcie mieczem i uduszenie (M Sanh VII,1). Czwarty rodzaj śmierci (powieszenie na drzewie) jest tu zastąpiony przez uduszenie. Nie można wykluczyć, że rabini zmienili rodzaj kary w wyniku polemiki z chrześcijaństwem. Brak tego elementu w Misznie może świadczyć o tym, że targum do Księgi Rut zachował starożytną tradycję na temat śmierci przez powieszenie na drzewie.

W Liście do Efezjan prawda, że Bóg jest dawcą łaski, która buduje jedność, zostaje wyrażona przez użycie tekstu Ps 68,19: „Każdemu zaś z nas została dana łaska według miary daru Chrystusowego. Dlatego mówi Pismo: Wstąpiwszy na wysokości, wziął do niewoli jeńców, rozdał ludziom dary. Słowo zaś «wstąpił» cóż oznacza, jeśli nie to, że również zstąpił do niższych części ziemi? Ten, który zstąpił, jest i Tym, który wstąpił ponad wszystkie niebiosa, aby wszystko napełnić. On też ustanowił jednych apostołami, innych prorokami, innych ewangelistami, innych pasterzami i nauczycielami” (Ef 4,7-11). Cytowany tekst (Ps 68) to psalm dziękczynny, który był śpiewany przez pielgrzymów wchodzących do Jerozolimy. Psalm ten opisuje Boga, który wstępuje do Jerozolimy jako zwycięzca po pokonaniu nieprzyjaciół, aby ustanowić Miejsce Święte: „Rydwanów Bożych jest tysiące tysięcy: to Pan do świątyni przybywa z Synaju. Wstąpiłeś na wyżynę, powiodłeś jeńców, przyjąłeś ludzi jako daninę, nawet opornych – do Twej siedziby, Panie!” (Ps 68,18-19). Analiza fragmentu psalmu cytowanego w Liście do Efezjan prowadzi do konkluzji, że ów tekst nie pochodzi z Biblii hebrajskiej ani z Septuaginty. Wiele cech wspólnych z powyższym cytatem ma parafraza aramejska: „Wstąpiłeś na firmament, proroku Mojżeszu, wziąłeś jeńców, nauczałeś słów Prawa, dając je jako dary dla synów człowieczych. Nawet wśród buntowników, którzy się nawracają i żałują, mieszka Obecność Chwały Pana” (Tg Ps 68,19)¹⁵⁶.

W 2 Tm 3,8 są podane imiona wróżbitów egipskich, którzy z rozkazu faraona występowali przeciw Mojżeszowi i Aaronowi: „Jak Jannes i Jambres wystąpili przeciw Mojżeszowi, tak też i ci przeciwstawiają się prawdzie”. Tekst ten nawiązuje do starotestamentalnego przekazu z Księgi Wyjścia, ale w niej nie występują imiona czarowników: „Faraon również kazał przywołać mędrców i czarowników, a wróżbici egipscy uczynili to samo dzięki swym zaklęciom. I rzucił każdy z nich laskę, a zamieniły się w węże. Jednak laska Aarona połknęła ich laski. Mimo to serce faraona pozostało uparte i nie usłuchał ich, jak zapowiedział Pan” (Wj 7,11-13). Można postawić pytanie: Skąd autor 2 Listu do Tymoteusza zaczerpnął informację o imionach egipskich wróżbitów? Z pomocą przychodzą targumy. W TgPsJ Wj 7,11 są wymienione imiona wróżbitów: „Wtedy faraon przywołał mędrców i czarowników. A Jannes i Jambres, wróżbici, którzy byli w Egipcie, uczynili to samo w zaklęciach ich wróżb”¹⁵⁷. Wróżbici Jannes i Jambres występują też w TgPsJ Wj 1,15, gdzie jako doradcy faraona ostrzegają o zagrożeniu dla Egiptu ze strony chłopca izraelskiego, który urodzi się w kraju nad Nilem¹⁵⁸.

opr. ab/ab