Nowy komentarz biblijny

W języku polskim mieliśmy jak dotąd tylko jedną serię naukowych komentarzy do ksiąg Pisma Świętego, wydawaną przez Pallottinum z inicjatywy biblistów z KUL. Rozpoczęto jej pisanie jeszcze w latach pięćdziesiątych. Nie została ona dotąd ukończona i czasami wychodzą nowe tomy, ale z drugiej strony te wydane dawniej są niedostępne i w dodatku w części przestarzałe. Całe nowsze pokolenie studentów i absolwentów teologii, od lat osiemdziesiątych coraz liczniejszych, zna dokładne komentarze biblijne tylko z bibliotek. Nie nabyło więc niestety nawyku korzystania z nich i ich gromadzenia. Tymczasem dobra znajomość Pisma Świętego to korzeń i podstawa wiedzy teologicznej. Również dla homilii i katechez porządna egzegeza jest niezbędna: i jako inspiracja, i jako zabezpieczenie przed błędami i dowolnościami.

Bardzo dobrze się więc stało, że na naszym coraz bogatszym rynku publikacji teologicznych i religijnych zapoczątkowano nowy, gruntowny wielotomowy komentarz biblijny. W sytuacji braku tego typu publikacji po polsku słusznie nazwano go „Nowym Komentarzem Biblijnym” (NKB, z seriami ST i NT). W komitecie redakcyjnym znajdują się ks. Antoni Paciorek (przewodniczący), ks. Roman Bartnicki, ks. Tadeusz Brzegowy, ks. Antoni Tronina, ks. Julian Warzecha, a więc bibliści z KUL, UKSW i PAT. Oprócz opublikowanej już pierwszej części „Ewangelii według świętego Mateusza” wyszła też „Księga Tobiasza czyli Tobita”, a przygotowane są komentarze do ksiąg Tobiasza i Kapłańskiej oraz listy do Kolosan i Filemona. Nowe tomy mają wychodzić mniej więcej co kwartał (możliwe jest złożenie zamówienia na całą serię, co zapewnia pewną zniżkę).

Seria dedykowana jest Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II. Na początku tomu znajduje się jego list z 11 lutego 2005 z błogosławieństwem dla autorów, czytelników i wydawnictwa. Przypomniano w nim wypowiedź Papieża do Papieskiej Komisji Teologicznej z 1991 r.: „Lud Boży potrzebuje takich egzegetów, którzy z jednej strony bardzo uczciwie będą wykonywać swoją pracę naukową, z drugiej, nie zatrzymają się w połowie drogi, lecz przeciwnie, będą kontynuować swe wysiłki aż do pełnego ukazania skarbów światła i życia zawartych w świętych Pismach, tak aby pasterze i wierni mieli do nich łatwiejszy dostęp i obficiej korzystali z ich owoców.”

I rzeczywiście, nowy komentarz wychodzi od kwestii literackich i egzegetycznych, ale zmierza ku przedstawieniu orędzia biblijnego. Układ pojedynczej sekcji jest następujący. Po nagłówku z numerem i tytułem perykopy następuje przekład (ułożony stychami). Po nim następują noty drobnym drukiem dotyczące problemów krytyki tekstu. Objaśnienie podzielone jest na trzy części: I. Zagadnienia literacko-historyczne (paragrafy: Kontekst i struktura, Tradycja i redakcja, Gatunek, Historyczność bądź Autentyczność); II. Egzegeza (werset po wersecie); III. Aspekt kerygmatyczny (przesłanie, znaczenie, a także elementy dziejów oddziaływania tekstu). Na zakończenie — bibliografia do danej perykopy (natomiast typowych przypisów w komentarzu szczegółowym nie ma). Większe części Ewangelii mają osobne wprowadzenia i bibliografie (np. Kazanie na Górze, cuda); pojawiają się też ekskursy. Układ metodyczny wzoruje się świadomie na amerykańskim Word Biblical Commentary, w porównaniu z którym nasz komentarz jest jednak bardziej przystępny.

Plan całego tomu odpowiada typowej metodzie prezentacji ksiąg biblijnych. Wstęp, w proporcji do całości dosyć zwięzły (40 stron), dotyczy struktury Ewangelii, kwestii jej źródeł (z omówieniem Q), autorstwa i czasu powstania, miejscu i środowisku powstania oraz cechom literackim. Ma on cechy monograficzne i opatrzony jest przypisami. Potem następuje część szczegółowa o Mt 1-13 (podzielona na cztery partie: okoliczności narodzin Jezusa, 1, 1 — 2, 23; głoszenie Królestwa 3, 1 — 7, 29; działalność w Galilei, 8, 1 — 10, 42; Jezus wobec sprzeciwu, 11, 1 — 13, 52). Na zakończenie umieszczono bibliografię ogólną i indeksy: osób oraz miejsc biblijnych. Spis skrótów podano na samym początku, choć może lepiej umieścić go było przy bibliografii. Spis treści jest na końcu.

Skądinąd w zapowiedzi serii zaznaczono, że choć stosuje ona pewne stałe schematy prezentacji, poszczególne tomy zachowają charakter autorski. Swoiste cechy poszczególnych ksiąg mogą zresztą zmusić do zastosowania czasami innego układu.

Jeśli chodzi o treść, autor dąży do przedstawienia rozwiązań umiarkowanych, ale w miarę jednoznacznych. Choć w Ewangelii wykorzystano materiały pochodzące od św. Mateusza, całość zredagował chrześcijanin pochodzenia żydowskiego już po czasach św. Pawła, a przed rokiem 100. Przy poszczególnych dyskutowanych zdaniach z Ewangelii przedstawiono zwykle różne hipotezy, dążąc jednak do wybrania najwłaściwszej.

Już sama objętość komentarza, przynajmniej trzykrotnie obszerniejszego niż analogiczny komentarz ks. Józefa Homerskiego do Ewangelii św. Mateusza w serii PŚNT (1979), dowodzi, że odbiorcy otrzymują bogaty materiał, dostępny dotąd w podobnej formie tylko w językach obcych. Największe zagraniczne komentarze do tej Ewangelii (ang. Allison/Dale, niem. Luz) są dokładniejsze, ale i ten przynosi obfitość materiału. Jest jednak napisany łatwiejszym językiem. Nie tylko kerygmatyczne sekcje końcowe, lecz także same objaśnienia egzegetyczne dadzą się łatwo wykorzystać w praktyce duszpasterskiej. Wydaje się, że autorowi powiodło się stworzenie komentarza naukowego, który jednak dostępny jest nie tylko biblistom. Zaznaczmy, że druk jest spory i czytelny, a układ graficzny przejrzysty. Książka wydana została starannie, w twardej oprawie i niewielką reprodukcją średniowiecznej miniatury na okładce.

Michał Wojciechowski

Źródło: Ateneum Kapłańskie, nr 579, s. 407-408.

opr. mg/mg