Wybierz życie! (Evangelium vitae)

W Księdze Powtórzonego Prawa powiada człowiekowi Bóg: Kładę dziś przed tobą życie i dobro oraz śmierć i zło. (...) Wybierz życie! (30,15.19). Jeśli więc w dzisiejszej Ameryce ruchowi na rzecz życia przeciwstawia się ruch na rzecz „wyboru”, o jaki wybór może tu chodzić? Na pewno nie o wybór życia — i jak dobrze wiemy, pod hasłem wolności wyboru (free to choice) głosi się tam dopuszczalność uśmiercania dzieci nienarodzonych.

Napięcie między prawem do życia a wolnością wyboru jest jednak czymś bardziej złożonym niż starcie prawdy ze sloganem i moralności z bezprawiem. Wolność jest przecież czymś pozytywnym. Jak mogło dojść zatem do konfliktu?

Encyklika Jana Pawła II Evangelium vitae wydobywa zaskakującą sprzeczność dzisiejszego świata, w którym proklamując — z całym przekonaniem — prawa człowieka, przeczy się zarazem prawu do życia niewinnych istot ludzkich (p. 18). Aborcja i eutanazja interpretowane są jako uprawnione przejawy wolności osobistej! Gdzie leży błąd? Papież zwraca uwagę na dzisiejsze spaczenie pojęcia wolności, w której widzi się absolutną, subiektywną autonomię jednostki ludzkiej, co prowadzi do negacji drugiego człowieka (p. 19 i 20). Zerwana jest łączność wolności z prawdą, a zwłaszcza z prawdą o dobru i złu.

Człowiekowi potrzebne jest bowiem i prawo, i wolność (to dla odmiany Cycero). Częste jest jednak przekonanie, że pozostają one w jakiejś sprzeczności, bo prawo zawęża możliwość wybierania. Istotnie, zawęża, bo nie pozwala na wybory wymierzone przeciw innym ludziom. Jednakże wolność należy pojmować raczej jako dobro, które pozwala korzystać z innych dóbr — bo przecież dobrych możliwości jest wiele. I jeszcze raz Monteskiusz: wolność to możność czynienia tego, co czynić powinniśmy — przecież ograniczenie wolności oburza wtedy, gdy w dobrym ktoś przeszkadza, a nie w złym. Jak widać, pojmowanie wolności w katolicyzmie i w myśli konserwatywno-liberalnej jest zupełnie zbieżne.

Zacząłem omówienie encykliki od tematu innego niż tytułowy motyw życia. Jednakże dla uzasadnienia zasad przypomnianych w encyklice właściwe oświetlenie sensu wolności okazuje się konieczne. Potępiane przez encyklikę a motywowane swobodą wyboru przestępstwa przeciwko życiu bynajmniej nie należy do dóbr, do których wolność daje dostęp!

Papież przypomina zatem, co jest dobrem a co złem odnośnie życia ludzkiego. Szczególnie podkreśla zagrożenie życia w dzisiejszej cywilizacji zachodniej. Na pierwszym miejscu stoi tu aborcja.

Zło aborcji, zabójstwa dziecka, przypomina pod pewnym względem bratobójstwo Kainowe. Uderza ono w ludzkie życie, gdy jest ono najsłabsze i najbardziej od innych zależne. Człowiek, który samą swoją obecnością zagraża choćby czyimś życiowym przyzwyczajeniom, jest eliminowany. Zarazem to przestępstwo dość powszechnie jest zalegalizowane, a nawet wspierane przez państwo, bo dokonywane przez pracowników „służby zdrowia”. Zmiany kulturowe w powiązaniu z działalnością instytucji państwowych i międzynarodowych, a także środków przekazu i naukowych badań nad ułatwieniem aborcji, składają się na sprzysiężenie przeciwko życiu. (Już słychać oburzenie krytyków spiskowej wersji historii...).

Przykazanie „nie zabijaj” wyklucza aborcję. Biblia widzi dzieci nienarodzone jako istoty ludzkie, liczy życie człowieka od poczęcia. Poczynając od współczesnej Nowemu Testamentowi księgi Didache, mówiącej jasno nie zabijaj dziecka przez poronienie ani nowo narodzonego nie uśmiercaj, Tradycja Kościoła odrzuca przerywanie ciąży jako dzieciobójstwo. Jego popełnienie automatycznie wyklucza z Kościoła (ekskomunika), co ma uświadomić winnym ciężar tego grzechu; powrót wymaga należytej pokuty. Przedmiotem zróżnicowania może być co najwyżej rozmiar subiektywnej winy matek działających pod wpływem lęku, błędów i nacisków.

Papież stwierdza: bezpośrednie i umyślne zabójstwo niewinnej istoty ludzkiej jest zawsze aktem głęboko niemoralnym (p. 57). Oświadczam, że bezpośrednie przerwanie ciąży, to znaczy zamierzone jako cel czy jako środek, jest zawsze poważnym nieładem moralnym, gdyż jest dobrowolnym zabójstwem niewinnej istoty ludzkiej (p. 62).

Obu tym zdaniom towarzyszą formuły: Mocą władzy, której Chrystus udzielił Piotrowi i jego Następcom, w komunii z Biskupami”; oraz: „Doktryna ta, oparta na prawie naturalnym i prawie Bożym spisanym jest przekazana przez Tradycję Kościoła i nauczana przez Magisterium zwyczajne i powszechne. Oznaczają one, iż Ojciec Święty oficjalnie potwierdza i ogłasza, że wykluczenie aborcji jako zabójstwa niewinnej istoty ludzkiej jest DOGMATEM.

Formuły owe nawiązują bowiem do uprawnień papieża stwierdzonych przez dogmat o nieomylności papieskiej. Zakres takiej nieomylności nie jest zwykle należycie rozumiany. Dekret Soboru Watykańskiego I w tej sprawie stwierdza: Biskup Rzymski, gdy mówi ex cathedra — tzn. gdy sprawuje urząd pasterza i nauczyciela wszystkich wiernych, swą najwyższą apostolską władzą określa obowiązującą cały Kościół naukę w sprawach wiary i moralności — dzięki opiece Bożej przyrzeczonej mu w osobie św. Piotra posiada tę nieomylność, jaką boski Zbawiciel chciał wyposażyć swój Kościół w definiowaniu nauki wiary i moralności. Ponadto: Następcom św. Piotra Duch Święty został obiecany nie w tym celu, by na podstawie jego objawienia podawali nową naukę, lecz aby przy jego pomocy święcie zachowali i wiernie wyjaśniali otrzymane przez apostołów Objawienia, czyli depozyt wiary.

Mimo że zakres nieomylności jest określony w gruncie rzeczy dość wąsko, wszystkie warunki zostały tu spełnione. W encyklice papież zwrócił się do wszystkich wiernych jako pasterz i nauczyciel; precyzując zakaz zabójstwa niewinnej istoty ludzkiej i w szczególności aborcji, uroczyście powołał się na uprawnienia św. Piotra i jego następców; doktryna ogłoszona jest zakorzeniona w Tradycji Kościoła i papież naucza jej w łączności z biskupami. Nie jest to więc bynajmniej zasada nowa.

Zatem nikt, kto dopuszcza aborcję, nie może uważać się za prawowiernego katolika. Oznacza to może, że katolicy są w Polsce mniejszością (są i inne po temu wskazówki), ale też Kościół o poparcie większości się nie ubiega, przedkładając wierność zasadom nad doczesny sukces.

Jeśli chodzi o zagadnienia pokrewne, encyklika potępia techniki medyczne połączone z zabijaniem zarodków ludzkich. Odnośnie sztucznej antykoncepcji przypomina. że jest to zło całkiem innej natury niż aborcja — ta wymierzona jest przeciw samemu życiu, podczas gdy antykoncepcja narusza pełnię aktu płciowego jako wyrazu miłości małżeńskiej. Może nawet być tak, że wielu ludzi stosuje środki antykoncepcyjne, by nie narażać się na pokusę aborcji (p. 13). W praktyce jednak hedonistyczna mentalność antykoncepcyjna łączy się z przyzwalaniem na aborcję.

Tak samo jak aborcja, jako zabójstwo odrzucona jest oczywiście eutanazja (p. 65n). Moralnie złe jest już samobójstwo, które oznacza uchylenie się od obowiązków wobec bliźnich, zwątpienie w oczyszczającą moc cierpienia i zakwestionowanie władzy Boga nad życiem. Tym bardziej wykluczyć trzeba pomoc w samobójstwie, a szczególnie roszczenia lekarzy czy prawodawców do decydowania o tym, kto ma żyć, a kto umrzeć. Natomiast dopuszczalne jest zrezygnowanie z terapii i tak bezskutecznej oraz podjęcie ryzyka skrócenia życia przez środki przeciwbólowe.

Jak wiadomo, media nagłośniły raczej inną część encykliki, a mianowicie wzmianki o karze śmierci. W całości zajmują one jednak miejsce poboczne. Potraktowanie sprawy jest też inne niż w przypadkach poprzednich, jako że kara śmierci nie dotyczy ludzi niewinnych. W zasadzie, wbrew rozmaitym sprawozdawcom, a w zgodzie z Katechizmem Kościoła katolickiego, kara śmierci jest dopuszczona — natomiast papież ograniczyć chciałby jej stosowanie do przypadków absolutnej konieczności, gdy nie ma innych sposobów obrony społeczeństwa. Jest to słuszne i zrozumiałe — chrześcijanin musi się wzdragać przed karą śmierci i polityczny program szafowania nią chrześcijański by nie był; zresztą w ogóle trudno być kary śmierci „zwolennikiem” — kto się za nią wypowiada, uznaje ją raczej za przykrą konieczność.

Odnośnie owej konieczności dodaje papież: Dzisiaj jednak, dzięki lepszej organizacji instytucji penitencjarnych, takie przypadki są bardzo rzadkie, a być może już nie zdarzają się wcale. Wydaje się, że chodzi o techniczną możliwość skutecznego i dożywotniego izolowania mordercy. Tu jednak opuszczamy teren zasad wiary a wchodzimy w sferę sądów praktycznych, które oczywiście nie są i nie mogą być przedmiotem wiążących decyzji Kościoła. Wolno katolikowi uważać, że polskie więzienia, gdzie mordercy mają regularne wychodne, dalekie są od owej „lepszej organizacji”. Wolno też myśleć, że zwycięstwo nad mafiami, a w konsekwencji uratowanie życia mnóstwu ludziom, będzie wymagało w wielu krajach stosowania kary śmierci. Natomiast obowiązkiem chrześcijanina jest szukanie lepszego wyjścia.

Dodajmy też, że papież potwierdza jednocześnie prawo do bronienia siebie i innych: Wyrzeczenie się obrony byłoby heroizmem. Obrona może być nie tylko prawem, ale i poważnym obowiązkiem tego, kto jest odpowiedzialny za życie drugiej osoby, za własne, za dobro rodziny lub państwa (p. 55). Jeśli napastnik zginie, winę za to należy przypisać jemu samemu.

Jak to się ma do prawa państwowego? (w terminologii kościelnej „cywilnego”). Zasada jest jednoznaczna: ustawa łamiąca naturalne prawo niewinnego człowieka do życia jest niesprawiedliwa i jako taka nie może mieć mocy prawnej (p. 90). Decyzja demokratycznej większości przyzwalająca na zniszczenie nie narodzonego życia ludzkiego jest nazwana „tyrańską”. Przy okazji papież poddaje krytyce rozpowszechniony demokratyczny pogląd, że porządek prawny powinien być oparty na woli większości. [...]

Zatem demokracja wcale nie zapewnia najlepszych praw. Dodajmy, że wcale nie musi zapewniać wyboru najlepszych władz, o czym mówił m.in. św. Tomasz z Akwinu: Jeśli lud jest zrównoważony, poważny, pilnie stoi na straży dobra powszechnego, wprowadzenie prawa pozwalającego mu wybierać sobie urzędników do administracji spraw publicznych jest rzeczą słuszną, lecz o ile lud ten, deprawując się powoli, z wyborów czyni przedmiot handlu i powierza administrację ludziom złym i zbrodniczym, wówczas sprawiedliwą rzeczą jest odebrać mu władzę wybierania swych urzędników. (Suma teologiczna, I, II, 97, 2).

A wracając do encykliki: obrona życia jest zadaniem i jednostek i instytucji. Życie dzieci nie narodzonych zależy od zdrowia rodziny, sprzyja mu także opieka charytatywna nad osobami w sytuacji trudnej. Co do złych praw, katolik — także funkcjonariusz państwowy — nie ma prawa zawieszać swojego sumienia pod pretekstem posłuszeństwa przepisom: to znaczy powinien je zwalczać. W parlamencie — jeśli nie ma innej możliwości — wolno jednak poprzeć ustawę niewystarczającą pod tym względem, jeśli przynosi ona jakąś poprawę.

Bodźcem do napisania tej obszernej encykliki były współczesne zagrożenia życia. Jednak jej treścią nie jest przede wszystkim walka z nimi. Wielki nacisk kładzie na ujęcie pozytywne, na wartość życia, na pochodzenie życia od Boga i na troskę o życie; bardziej na wybór życia niż na odrzucenie śmierci. Na to także wskazuje sam tytuł — Ewangelia życia. (1995)

Zbiór artykułów i felietonów M. Wojciechowskiego: Wiara — cywilizacja — polityka. Dextra — As, Rzeszów — Rybnik 2001

Zbiór artykułów i felietonów M. Wojciechowskiego: Wiara — cywilizacja — polityka. Dextra — As, Rzeszów — Rybnik 2001

opr. mg/ab