Wprowadzenie do teologii dogmatycznej (1)

I. CO TO JEST TEOLOGIA DOGMATYCZNA?

Możemy zacząć to studium, wyjaśniając najpierw naturę naszej kwestii i umieszczając ją w kontekście całej gamy dyscyplin teologicznych. Może byłoby dobrze zacząć w sposób skromny. Z jednej strony teologia systematyczna nie utożsamia się ani z objawieniem, ani z wiarą. W takich czasach jak obecne, które wydają się okresem konfliktów i zamieszania w Kościele, czasem słyszy się głosy ostrej krytyki pod adresem teologów uważanych za źródło zamieszania a nawet zagrożenia dla wiary. Oczywiście, teolog nie jest ponad wiarą. Jak każdy chrześcijanin, otrzymuje on wiarę w darze i to otrzymuje ją w Kościele, w którym pasterze są odpowiedzialni za zachowanie integralności wiary.

Z drugiej strony jest również jasne, że objawienie Boże w Chrystusie przyjęte przez wiarę wymaga zawsze jakiegoś pośrednictwa. Nawet gdy wrócimy do Pisma Świętego, zauważymy, że wydarzenie, jakim był Chrystus jest przekazane przez różne teologie, na przykład cztery różne teologie życia Jezusa przedstawione przez różnych ewangelistów. Wiara nie jest nigdy dana jako rzecz oczywista. Jest ona przyjęta zawsze przez jakiś ludzki podmiot obdarzony inteligencją i szukający przez to zrozumienia własnej wiary. W tym sensie każda wiara rodzi jakąś teologię.

Możemy jednak postawić pytanie, dlaczego chrześcijanin nie może zadowolić się świadectwem Pisma Świętego? Niewątpliwie jest ono wystarczającym pokarmem dla modlitewnego życia każdego wierzącego. Z całą pewnością słowo Boże dostarczy obszernego materiału do refleksji nad wiarą. To prawda, ale takie podejście pomija ważny czynnik, mianowicie, że człowiek jest zanurzony w czasie i dlatego wiara przekazywana przez Pismo Święte wymaga ciągle nowych przemyśleń w każdej epoce historycznej, w każdej nowej sytuacji. Każda kultura i każdy okres historyczny stawia własne pytania. Teologia jest próbą przetłumaczenia jedynego i niepowtarzalnego wydarzenia Chrystusa w następujących po sobie okresach. (...)

Czego usiłuje dokonać teolog systematyk? Krótko mówiąc, usiłuje on interpretować niezmienne posłanie ewangeliczne dla obecnej sytuacji. Ciągle aktualna jest definicja sformułowana przez św. Anzelma: teologia jest wiarą, która zmierza do rozumienia. Rozumienie oznacza tutaj rozumienie zarówno przeszłości (Pisma Świętego i tradycji doktrynalnej) jak i teraźniejszości z jej pytaniami.

Na tym etapie rozważań byłoby dobrze podkreślić rolę wiary w teologii. Powiedzieliśmy już, że teologia ma za cel rozumienie i głoszenie wiecznego posłania chrześcijańskiego. Teologia więc zakłada wiarę, wiarę oglądającą Boga widzialnego w człowieku Jezusie i w Jego krzyżu. W czwartej Ewangelii, gdy żołnierz przebija bok Chrystusa włócznią, ewangelista cytuje słowa Zachariasza: "Będą patrzeć na Tego, którego przebodli". Najprawdopodobniej wielu widzów patrzyło na krzyż Jezusa i widziało tylko krwawy koniec skazanego przestępcy. Jednak wiara patrzy na Chrystusa ukrzyżowanego i widzi w nim wydarzenie zbawczej miłości Boga. Zatem głoszenie i rozumienie posłania chrześcijańskiego zakładają wiarę.

Równocześnie tym, co odróżnia teologię od przepowiadania, jest wykorzystanie przez teologa intelektualnych możliwości poszukiwawczych do tego, w co wierzy. Istnieje rzeczywisty wysiłek z jego strony, zmierzający do zrozumienia. Innymi słowy, wysiłek teologa zakłada wiarę krytyczną i refleksyjną. Również tutaj mamy do czynienia z innym napięciem, co do którego nie można pozwolić, aby stało się dychotomią. Z jednej strony teolog wnosi zaangażowanie swej wiary w realizowane zadanie. Z drugiej strony wnosi on rozumowy dystans. Mówi o tym Maurice Wiles: „To, czego wymaga się od teologa, który jest także człowiekiem wiary, nie polega na tym, aby on miał mniej wiary, ale aby jego wiara współistniała z pewnym dystansem”. Jak krytyka sztuki musi posiadać oko artystyczne, podobnie teolog musi łączyć pasję wiary z krytycznym okiem rozumu. Takie połączenie jest zawsze trudne, ale nie niemożliwe. Faktycznie, poszukiwanie takiej syntezy czyni teologię stymulującą.

Możemy teraz zakończyć nasze rozważania wprowadzające, usiłując umieścić teologię dogmatyczną wśród gamy innych dyscyplin teologicznych. Pierwszy aspekt polegałby na odróżnieniu teologii systematycznej od teologii filozoficznej oraz teologii fundamentalnej z jednej strony od teologii pastoralnej z drugiej strony.

Zaczynamy od kilku słów na temat teologii filozoficznej i teologii fundamentalnej. Obie te dyscypliny mają do czynienia z pograniczem między wiarą a ludzkim doświadczeniem w ogólności. Wielu teologów współczesnych ma świadomość pewnego podstawowego przesunięcia w naturze teologii filozoficznej. Dawniej studium właściwej teologii było poprzedzone studium teologii naturalnej. W takim wykładzie umysł usiłował opracować naukę o Bogu, która następnie byłaby uzupełniona danymi objawienia na temat Boga. Dziś rozróżnienie między wiedzą naturalną i wiedzą objawioną jest uważane za sztuczne. Jeśli teologia naturalna w dawnym stylu była dedukcyjna i racjonalistyczna w swoim podejściu, to ta w nowym stylu nie usiłuje dowodzić istnienia Boga, ale raczej bazuje na opisie naszego ludzkiego otwarcia się na transcendencję. Usiłuje ona pokazać, jak wykład teologii o Bogu jest zakorzeniony w doświadczeniu ludzkim jako takim.

Teologia fundamentalna zaczyna od przyjęcia objawienia Bożego w Chrystusie i troszczy się o wiarygodność tego objawienia. Zakłada ona przyjęcie Ewangelii przez wiarę i zastanawia się nad możliwościami prawdy we wierze. Teologia fundamentalna zastanawia się, jak jest możliwa teologia jako taka.

Teologia pastoralna albo praktyczna natomiast, zastanawia się nad sposobem przeżywania świadectwa wiary przez wspólnotę chrześcijańską. Zajmuje się ona relacją między wiarą i praktyką, między wierzyć i świadczyć. Zajmuje się takimi zagadnieniami jak: Wobec jakich problemów lub sytuacji stają chrześcijanie? Jakiego sposobu życia Ewangelią wymaga ode mnie obecna sytuacja historyczna? Czym powinno stać się świadectwo wiary, aby było decydujące dla samej wiary?

Kończąc, możemy podkreślić specyfikę teologii dogmatycznej w stosunku do całości nauk humanistycznych (Geisteswissenschaften). Treścią teologii systematycznej jest aktualne znaczenie wiary chrześcijańskiej dla ludzkiej egzystencji. Jak już zauważyliśmy, w celu wyjaśniania znaczenia wiary, teologia systematyczna musi odwoływać się do tradycji. Dlatego właśnie musi ona korzystać z innych nauk, takich jak historia, filologia i egzegeza biblijna. Jednak w ostatecznym rozrachunku, biorąc pod uwagę wspomniane nauki, teologia systematyczna zajmuje się badaniem znaczenia wiary dla współczesnej kultury.

W czasie naszych dociekań zobaczymy niektóre aspekty współczesnej kultury, które wpływają na teologię dogmatyczną. Najpierw jednak należy odpowiedzieć na podstawowe pytanie, które ma istotne znaczenie dla naszego przedsięwzięcia: jaka jest natura twierdzenia doktrynalnego, czyli dogmatycznego?

opr. mg/mg