Rys historyczny

Andrzej Napiórkowski OSPPE

JEZUS CHRYSTUS OBJAWIONY I OBJAWIAJĄCY

ISBN: 978-83-7505-189-6

wyd.: WAM 2008

Teologia fundamentalna jako dyscyplina teologiczna

1.2.1. Rys historyczny

Już od samego początku istnienia chrześcijaństwa, jego wyznawcy byli głęboko przekonani o wyjątkowości i prawdziwości swojej religii. Naturalnie otaczający ich świat z takim stwierdzeniem absolutnie się nie godził, dlatego w łonie samego chrześcijaństwa widziano potrzebę, aby przepowiadane ewangeliczne treści jednocześnie uzasadniać i uwiarygodniać.

1.2.1.1. Jezus Chrystus i pierwsza gmina

Najstarszą apologią chrześcijaństwa, stanowiącą punkt wyjścia i podstawę wszystkich późniejszych, jest apologia podana przez samego Mistrza z Nazaretu (autoapologia Jezusa). Apologia ta, utrwalona w czterech Ewangeliach, polega na uzasadnieniu jego godności mesjańskiej oraz synostwa Bożego przez wskazanie niezwykłych rysów jego osobowości, dokonywanych przez niego cudów, zwłaszcza zmartwychwstania. Apologia Jezusa, która powstała w toku pełnionej przez Niego profetycznej misji, ma charakter konkretny, empiryczny oraz osobowy i została utrwalona jako główny trzon przepowiadania pierwszej gminy.

Jezus uzasadniał wiarygodność swojej osoby i posłannictwa następującymi racjami: 1. został posłany przez Ojca, dlatego też działa nie tylko w swoim imieniu, ale przede wszystkim w imieniu i w oparciu o autorytet Boga Ojca (por. Mt 10, 40; Łk 10, 16; J 3, 34; 7, 18; 8, 14; 17, 18); 2. proroctwa mesjańskie Starego Testamentu spełniają się w Jego osobie (J 5, 39; Łk 24; 44). Te wypowiedzi Jezusa zostały utrwalone w formie pisanej w Ewangeliach jako najstarszych apologiach chrześcijaństwa, w Dziejach i Listach Apostolskich.

1.2.1.2. Okres apologetów

Chrześcijaństwo u początków swego istnienia napotykało na wielorakie zarzuty i to z kilku stron. Były one wysuwane ze strony: 1. środowisk żydowskich, 2. środowisk pogańskich oraz 3. z wnętrza samego chrześcijaństwa (środowiska skupione wokół pewnych błędów, herezji czy schizm). Ta sytuacja wyłoniła wielu autorów, którzy w patrystyce są określani mianem apologetów. Ich pisarski dorobek jawi się jako olbrzymie osiągnięcie. Ich pisma niestety w przeważającej części zaginęły i do naszych czasów dochowały się jedynie pojedyncze, często niekompletne egzemplarze. Można wymienić apologie: Arystydesa (ok. 140), Justyniana (poł. II w.), Tacjana (ok. 165), Atenagorasa (177), Teofila Antiocheńskiego (180), Tertuliana (197) czy Ireneusza (190).

Wymienieni apologeci nie tylko odpierali zarzuty, ale jednocześnie pozytywnie uzasadniali prawdziwość chrześcijaństwa. Występując przeciwko zarzutom ze strony judaizmu wykazywano, że zapowiedziany w Starym Testamencie Mesjasz przyszedł na świat w osobie Jezusa z Nazaretu i umotywował swoje posłannictwo proroctwami i cudami. Zgodnie z zapowiedziami proroków ze ST chrześcijaństwo jest Nowym Przymierzem. W stosunku do pogan apologeci odrzucali najpierw pomówienia, co do braku lojalności i ateizmu chrześcijańskiego. W tym kontekście wykazywali wyższość chrześcijańskiego monoteizmu od pogańskiego wielobóstwa czy kultu cezarów. W oparciu o cuda Jezusa, a zwłaszcza Jego zmartwychwstanie, uzasadniali Bóstwo Chrystusa. Powołując się na wysoki poziom moralny chrześcijan, na ich heroiczne znoszenie prześladowań, na szybkie rozszerzanie się chrześcijaństwa, argumentowali, że takie skutki może wywołać jedynie obecność w chrześcijaństwie nadprzyrodzonej mocy Boga, która tym samym jest najlepszym dowodem autentyczności tej religii.

Określeniu relacji chrześcijaństwa do ówczesnej myśli miały służyć, przykładowo wymieniając, apologie św. Justyna (†165) Apologia, Dialog z Żydem Tryfonem, dzieło Hermasa pt. Pasterz czy Klemensa Aleksandryjskiego (†212) Słowo zachęty do pogan. Przeciwko wywodzącym się z chrześcijaństwa sektom, głównie o charakterze gnostycznym, występowali tacy apologeci, jak: Tertulian, Hipolit czy Ireneusz z Lyonu. Tertulian (150?22 0) w swoim literackim dorobku (Do pogan, Apologetyk, O świadectwie duszy) stawał z całą ostrością w obronie nauki kościelnej. Podejmował on zagadnienia trynitarne, chrystologiczne, występując przeciwko Prakseaszowi (Adversus Praxean), gnostykom, Marcjonowi czy poganom (De praescriptione haereticorum). Hipolit, uczeń Ireneusza, żyjący w drugim wieku, zaznaczył się przede wszystkim w walce przeciwko modalizmowi i adopcjonizmowi. Ireneusz († ok. 202) — polemizując z gnostyckim dualizmem — udowadniał, że prawdziwa tradycja apostolska jest tam, gdzie istnieje nieprzerwana sukcesja apostolska (Zdemaskowanie i odparcie fałszywej gnozy znane jako Adversus haereses).

Wśród apologetów III-go wieku na Wschodzie należy jeszcze i przede wszystkim wymienić wybitnego erudytę tego okresu, Orygenesa (†253/4). Jego dzieło Contra Celsum (Przeciwko Celsusowi) uchodzi za najlepszą apologię okresu przednicejskiego. Apologetą był również Euzebiusz z Cezarei, który w latach 315?320 dokonał syntezy dotychczasowych argumentacji apologetycznych. Na Zachodzie zaś głęboką w swojej treści motywację 12 I. Teologia fundamentalna jako dyscyplina teologiczna uzasadniania chrześcijaństwa pozostawił Augustyn (354?430), biskup Hippony. Wykazywał on, że aktualne istnienie i działanie Kościoła świadczy o jego boskim pochodzeniu, o którym mówią zarówno Ewangelie, jak i cuda Jezusa. Z dzieł Augustyna należy tu wspomnieć o: De vera religione, De utilitate credendi oraz o De civitate Dei.

Można więc stwierdzić, iż w dorobku pisarskim apologetów starożytności daje się wyróżnić potrójna droga obrony i uzasadniania chrześcijaństwa:

1. spekulatywna: dowodzi, że chrześcijaństwo stanowi najpewniejszą i najwyższą wartość religijną;
2. psychologiczna: uzasadnia, iż prawda i zasady chrześcijańskie najbardziej odpowiadają naturalnym potrzebom i tęsknotom człowieka;
3. historyczna: dowodzi, że chrześcijaństwo, pochodzące od Jezusa Chrystusa, Boga i człowieka, jest nadrzędne w stosunku do innych religii.

opr. aw/aw