Ewangelizacja Azji

Ks. Czesław Drążek SJ

EWANGELIZACJA AZJI

Historia chrześcijaństwa zaczęła się w Azji, na niewielkim skrawku ziemi zwanym Palestyną lub Ziemią Świętą, gdzie Syn Boży stał się człowiekiem, narodził się, żył, umarł na krzyżu, zmartwychwstał. Tam też dał swoim uczniom polecenie, by «szli na cały świat i głosili Ewangelię wszelkiemu stworzeniu» (por. Mk 16, 15).

Pierwsza ewangelizacja Azji dokonała się w czasach apostołów. Dobra Nowina była przepowiadana w Jerozolimie i w Antiochii, skąd rozchodziła się na zachód i wschód. Święci Piotr, Jakub, Jan oraz inni apostołowie głosili Ewangelię na kontynencie azjatyckim i tam zakładali Kościoły. Św. Bartłomiej i św. Tomasz dotarli według tradycji na tereny Mezopotamii i Babilonii. Pod koniec I w. wspólnoty chrześcijańskie istniały na Wybrzeżu Malabarskim i na południu Indii.

Kościół, który powstał w Syrii, wywarł wielki wpływ na rozwój liturgii, organizacji i życia duchowego chrześcijan. Mnisi, biskupi, kupcy i zwykli wierni między IV a VII wiekiem zanieśli przesłanie ewangeliczne do Azji Południowej i Środkowej, na rozległe obszary Turkiestanu, do Mongolii i aż po Chiny.

W XIII w. próbę ewangelizacji Azji podjęli misjonarze franciszkańscy, wśród których zasłynął Jan z Montecorvino, pierwszy biskup Kościoła katolickiego w Chinach, a następnie Jan z Marignoli, apostoł Indii.

W wiekach XVI-XVII do różnych krajów azjatyckich napływali z Europy misjonarze wywodzący się z wielu zgromadzeń zakonnych: franciszkanie, jezuici, dominikanie, karmelici, teatyni. Wyróżnił się wśród nich św. Franciszek Ksawery SJ (1506-1552), który zakładał Kościoły na zachodnim wybrzeżu Indii od Goa do Przylądka Komoryn, w Sri Lance, Malezji, Japonii. Jego śladem postępowały zastępy misjonarzy niosące Ewangelię do Chin, Japonii, Indii, Wietnamu, aż na dwór cesarza Akbara, władcy północnoindyjskiego państwa Wielkich Mogołów.

Ostatni okres epoki misyjnej w Azji przypada na wiek XIX i XX, a jego uwieńczeniem było Specjalne Zgromadzenie Synodu Biskupów, obradujące w Rzymie w dniach od 19 kwietnia do 14 maja 1998 r.

Zapowiedź Synodu i przygotowania

O potrzebie zwołania Synodu wspomniał po raz pierwszy Jan Paweł II w liście apostolskim Tertio millennio adveniente, podkreślając, że na kontynencie azjatyckim «w szczególny sposób uwydatnia się problem spotkania chrześcijaństwa z prastarymi kulturami i religiami lokalnymi. Jest to wielkie wyzwanie dla ewangelizacji, jako że systemy religijne takie jak buddyzm czy hinduizm posiadają wyraźny charakter soteriologiczny. Istnieje zatem paląca potrzeba, aby z okazji Wielkiego Jubileuszu ukazać jasno i głęboko prawdę o Chrystusie jako o jedynym Pośredniku między Bogiem a ludźmi i jedynym Odkupicielu świata, odróżniając Go wyraźnie od założycieli innych wielkich religii, choć i one zawierają elementy prawdy, na co Kościół patrzy ze szczerym szacunkiem, widząc w nich odblask tej Prawdy, która oświeca wszystkich ludzi. W Roku 2000 musi z nową mocą zabrzmieć orędzie: Ecce natus est nobis Salvator mundi» (n. 38).

Do myśli tej powrócił Ojciec Święty podczas spotkania z przedstawicielami Federacji Konferencji Episkopatów Azji w Manili 15 stycznia 1995 r. Zwracając się do 300 biskupów przybyłych do stolicy Filipin z wielu krajów, Papież wygłosił doniosłe przemówienie poświęcone ewangelizacji, w którym wspomniał także o projekcie Synodu kontynentalnego poświęconego Azji. «Zachęcam was — dodał — byście poważnie rozważyli tę ewentualność, mogłaby bowiem ona okazać się bardzo pomocna w prowadzeniu Kościoła azjatyckiego ku zbliżającemu się tysiącleciu» («L'Osservatore Romano», wyd. pol., n. 3/1995, s. 28).

Wynik przeprowadzonych konsultacji był pozytywny i 10 września 1995 r. Jan Paweł II mianował 15 członków Rady Sekretariatu Synodu Biskupów, którzy podjęli — zgodnie z jego regulaminem — prace przygotowawcze, poczynając od opracowania dokumentu wstępnego (Lineamenta). Rozesłano specjalny kwestionariusz, złożony z jedenastu pytań, na które odpowiedziało wielu biskupów, teologów i ekspertów. Materiał ten posłużył Radzie do zredagowania dokumentu roboczego (Instrumentum laboris), opublikowanego w lutym 1998 r. w języku angielskim i francuskim. Dokument nawiązywał do głównego tematu Synodu: «Jezus Chrystus Zbawiciel oraz Jego misja miłości i służby w Azji: ’Aby mieli życie i mieli je w obfitości’ (por. J 10, 10)». Składał się z wprowadzenia, siedmiu rozdziałów i zakończenia.

We wprowadzeniu Synod został określony jako czas szczególnej łaski dla Kościoła i całego kontynentu azjatyckiego, na którym współistnieją różne kultury i religie oraz występują złożone sytuacje społeczno-polityczne. Na tym ogromnym obszarze trzeba głosić Jezusa Chrystusa i Jego Dobrą Nowinę o zbawieniu w duchu miłości i służby.

Rozdział I, «Rzeczywistość Azji», opisuje bardziej szczegółowo sytuację tego kontynentu, na którym żyje ponad trzy piąte ludności świata, w większości ludzie młodzi. Azja jest «kontynentem życia», a jednocześnie życie napotyka tam poważne zagrożenia wywołane trudną sytuacją społeczno-ekonomiczną oraz specyficznymi zjawiskami kulturowymi. Jednak pomimo tych trudności Azja — jak stwierdza dokument — jest kontynentem nadziei ze względu na charakterystyczną dla niej religijność, bogactwo duchowe i długą, sięgającą czasów starożytnych historię. Kościół był tam obecny i działał na różne sposoby przez 2000 lat. Głęboka religijność mieszkańców kontynentu wyraża się m.in. w egzystencjalnych momentach życia, takich jak narodziny, zawarcie związku małżeńskiego i śmierć. Wydarzeniom tym towarzyszy modlitwa, obrzędy, ofiary, czytanie świętych ksiąg, pielgrzymki i uczynki miłosierdzia. Te przejawy życia religijnego sprawiają, że mieszkańcy kontynentu są przygotowani do słuchania Dobrej Nowiny o zbawieniu w Jezusie Chrystusie.

Rozdział II, «Rzeczywistość kościelna w Azji», skupia uwagę na działalności Kościoła. Przedstawia jego sytuację i warunki, w jakich żyją katolicy, opisuje, jak Kościół jest postrzegany przez innych oraz jaka jest jego misja w odniesieniu do różnych religii i kultur kontynentu. W tym kontekście dokument wskazuje kilka znaków nadziei charakterystycznych dla Azji: świadectwo życia ludzi świeckich, świadectwo osób konsekrowanych oraz służba Kościoła na rzecz ludzi potrzebujących pomocy.

Rozdział III, «Krótka ocena dziejów misji katolickiej w Azji», zawiera informacje na temat działalności misyjnej Kościoła na kontynencie, podejmując zarówno problem głoszonych treści wiary i ich oddziaływania, jak i krytyczne aspekty misji.

Rozdział IV, «Jezus Chrystus: Dobra Nowina o zbawieniu», przedstawia ewangelizacyjne dzieło Kościoła, jego misję miłości i życia, a także samą osobę Jezusa Chrystusa. Na podstawie odpowiedzi na kwestionariusz tekst wyjaśnia, w jaki sposób Jezus jest przyjmowany przez teologię i przez członków Kościoła azjatyckiego jako Syn Boży, Zbawiciel i Bóg, który stał się człowiekiem, a przez niechrześcijan jako Syn Człowieczy.

Rozdział V, «Zbawczy plan Boga: dzieło Ducha Świętego», nakreśla panoramę działania Ducha Świętego i Jego rolę w dziele stworzenia i w historii zbawienia. Stanowi to punkt wyjścia do refleksji nad rolą Ducha Świętego w przygotowaniu ludów, religii i kultur Azji na spotkanie z Jezusem Chrystusem, Zbawicielem.

Rozdział VI, «Kościół jako komunia», opisuje w kontekście azjatyckim życie i misję wspólnoty na różnych poziomach działalności Kościoła, zwracając uwagę na stosunki pomiędzy Kościołami lokalnymi, na wzajemne obdarowywanie się dobrami, na relację Kościołów lokalnych Azji z Kościołem powszechnym, na posłannictwo Kościoła i jego jedność w świecie współczesnym.

Rozdział VII, «Misja miłości i służby Kościoła w Azji» omawia bazę i narzędzia kościelnej misji miłości i służby na kontynencie azjatyckim. Część ta kończy się wezwaniem skierowanym do Najświętszej Maryi Panny, Matki ewangelizacji i misji.

W zakończeniu jest mowa o temacie Synodu w kontekście nowej ewangelizacji u progu trzeciego tysiąclecia.

Dokument Instrumentum laboris stanowił punkt wyjścia do dyskusji synodalnej.

Przebieg obrad

W pracach Synodu uczestniczyli Ojcowie Synodalni (w większości biskupi) mający prawo do głosowania oraz delegaci innych Kościołów chrześcijańskich, eksperci i audytorzy. Wśród Ojców Synodalnych było 12 kardynałów pochodzących z Azji, 5 patriarchów i 2 arcybiskupów katolickich Kościołów Wschodnich, przewodniczący wszystkich 15 Konferencji Episkopatów tego kontynentu, a także duchowni stojący na czele jednostek administracji kościelnej, które nie należą do żadnej Konferencji Episkopatu. Wśród tych ostatnich było 3 Polaków: administrator apostolski Kazachstanu bp Jan Paweł Lenga MIC oraz dwóch przełożonych kościelnych misji sui iuris, podlegających bezpośrednio Stolicy Apostolskiej: o. Andrzej Madej OMI z Turkmenistanu i o. Krzysztof Kukułka OFMConv. z Uzbekistanu.

Najliczniejszą, prawie 90-osobową grupę Ojców Synodalnych stanowili biskupi wydelegowani przez poszczególne Konferencje Episkopatów i Kościoły Wschodnie. Było wśród nich 18 delegatów z Indii, należących do trzech obrządków: łacińskiego, syromalabarskiego i syromalankarskiego. Z Filipin, najbardziej schrystianizowanego kraju Azji (katolicy stanowią 84% ludności liczącej ok. 70 mln) przybyło 13 delegatów. Z innych krajów, gdzie Kościół nie jest tak liczny, grupy biskupów były mniejsze.

W gronie Ojców Synodalnych znajdowali się również przełożeni generalni 10 zgromadzeń zakonnych, przełożeni dykasterii Kurii Rzymskiej, a także 18 biskupów i 5 księży mianowanych przez Ojca Świętego. Dwóch biskupów z Chińskiej Republiki Ludowej (90-letni bp Matthias Tuan In-min oraz jego koadiutor, 84-letni bp Joseph Xu Zhixuan), zaproszonych na Synod przez Ojca Świętego, nie otrzymało zezwolenia władz państwowych na przyjazd do Rzymu.

Ponadto ekspertami Synodu było 17 księży, a audytorami 12 kapłanów diecezjalnych i zakonnych, 8 sióstr zakonnych i 19 osób świeckich (11 mężczyzn i 8 kobiet). W obradach uczestniczyło także 6 delegatów innych Kościołów chrześcijańskich.

Z nominacji papieskiej przewodniczącymi delegowanymi Synodu zostało trzech kardynałów: prefekt Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów Jozef Tomko, Stephen Kim Sou--hwan z Korei i Julius Riyadi Darmaatmadja SJ z Indonezji. Relatorem generalnym został mianowany Chińczyk kard. Paul Shan Kuo-hsi SJ z Tajwanu.

Uroczysta inauguracja Synodu odbyła się w Bazylice Watykańskiej 19 kwietnia. Z Ojcem Świętym sprawowali Eucharystię kardynałowie, arcybiskupi, biskupi i księża uczestniczący w zgromadzeniu. W homilii Papież podkreślił, że Synod pragnie wsłuchać się w to, co Duch Święty mówi do Kościołów, aby wiedzieć, jak głosić dziś Chrystusa w kontekście hinduizmu, buddyzmu, szintoizmu i wszystkich innych nurtów myślenia i stylów życia, które były zakorzenione w Azji dużo wcześniej, zanim dotarło tu orędzie Ewangelii. Jan Paweł II wspomniał też o nieobecności wśród Ojców Synodalnych biskupów z Chin kontynentalnych.

Pierwsza faza prac synodalnych rozpoczęła się 20 kwietnia i trwała prawie dwa tygodnie. Przemówienie inauguracyjne w Auli wygłosił jeden z trzech przewodniczących delegowanych, kard. Stephen Kim, a następnie głos zabrał sekretarz generalny kard. Jan Pieter Schotte CICM, który nakreślił najważniejsze etapy przygotowań do Synodu. Właściwą dyskusję na temat sytuacji Kościoła w Azji otworzył sekretarz generalny kard. Paul Shan Kuo-hsi SJ. W obszernym referacie (Relatio ante disceptationem) omówił fundamentalne tematy Synodu: misja Kościoła w kontekście rzeczywistości azjatyckich, Jezus Chrystus Dobrą Nowiną zbawienia, Kościół oraz jego misja miłości i służby w Azji.

W relacji zostało uwypuklonych wiele spraw konkretnych, dotyczących m.in. inkulturacji chrześcijaństwa oraz relacji z innymi religiami i dialogu z nimi. Azja jest bowiem domem wszystkich wielkich religii świata: hinduizmu, buddyzmu, judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. W tej sytuacji trzeba tak głosić orędzie Chrystusa i Jego misterium paschalne, aby było ono zrozumiałe dla mentalności azjatyckiej. Jezus, Sługa cierpiący, powinien znajdować się w centrum działalności misyjnej Kościoła w Azji. «Ogołocenie się» Chrystusa, który bierze na siebie cieżar zła, ubóstwa, poniżenia i wyzysku ludów azjatyckich, aby uświadomić im ich ludzką godność, ma doniosłe znaczenie w kontekście społeczno-kulturalnym, w jakim żyją mieszkańcy tego kontynentu. Postać Jezusa — Miłosiernego Samarytanina i Dobrego Pasterza jest zdolna przemówić do ich serca.

Wielkie znaczenie ma też dialog, który trzeba prowadzić na wszystkich poziomach życia Kościoła: teologicznym, duchowym i na płaszczyźnie codziennego doświadczenia. Prawdziwy dialog pozwoli Kościołowi w Azji odkryć wiele wartości obecnych w innych religiach, a równocześnie zaoferować ich wyznawcom własne tradycje i dobra.

Obok potrzeby inkulturacji i dialogu międzyreligijnego, relator wskazał także na zło i zagrożenia związane z sytuacją społeczno-ekonomiczną Azji. Wymienił m.in. zjawisko urbanizacji, czyli powstawania ogromnych kompleksów miejskich, globalizację ekonomii łamiącą zasady solidarności, zadłużenie zagraniczne, zorganizowaną przestępczość, wyzysk dzieci, przemyt narkotyków, plagę AIDS, brak należytej opieki zdrowotnej, a także problemy emigrantów i uchodźców politycznych, fundamentalizmu religijnego i pracy dzieci. Kościół w Azji — podkreślił prelegent — powinien stać się nie tylko Kościołem dla ubogich, ale także Kościołem z ubogimi.

Obok ciemnych stron nie brak również na całym kontynencie azjatyckim znaków nadziei. Można do nich zaliczyć wielki głód wartości duchowych i religijnych, a także wzrastający poziom wykształcenia i pragnienie demokracji.

Działanie Ducha Świętego w Azji jest widoczne — mówił relator — a Synod powinien rozeznać Jego obecność i znaki. Kościół w Azji, żyjący pośród wielu kultur, jest wezwany do służby życiu i troski o cierpiących. Musi być Kościołem służby i komunii. Ta komunia jest widoczna w osobie Następcy św. Piotra i dlatego — podkreślił kard. Paul Shan Kuo-hsi SJ — prosimy władze Chińskiej Republiki Ludowej, aby zezwoliły naszym katolickim braciom wyznawać dobrowolnie wiarę katolicką zgodnie z ich sumieniem, co postulował Jan Paweł II w swoim niedawnym Orędziu do Kościoła w Chinach: «Uczeń Chrystusa może żyć swoją wiarą w dowolnym systemie politycznym, jeśli tylko szanuje się jego prawo do postępowania zgodnie z nakazami religii i sumienia. Dlatego raz jeszcze wzywam rządzących tym krajem, podobnie jak wielokrotnie wzywałem władze innych państw, aby nie bali się Boga ani Jego Kościoła. Ponadto proszę ich z całym szacunkiem, aby w duchu autentycznej wolności, która jest przyrodzonym prawem każdego człowieka, także wierzący w Chrystusa mogli w coraz większym stopniu przyczyniać się do rozwoju kraju, ofiarując mu swoje siły i talenty. Naród chiński ma do odegrania ważną rolę w łonie społeczności narodów. Katolicy mogą tu wnieść znaczny wkład i uczynią to z entuzjazmem oraz oddaniem» («L‘Osservatore Romano», wyd. pol., n. 2/1997, s. 2).

Po wysłuchaniu relacji Ojcowie Synodalni rozpoczęli dyskusję, która trwała podczas 13 kongregacji generalnych. Przemawiali także przedstawiciele innych Kościołów chrześcijańskich oraz audytorzy. Siedmiu Ojców złożyło swoje teksty w Sekretariacie. Wszystkie wypowiedzi dotyczyły głównego tematu Synodu oraz problemów Kościołów lokalnych związanych z tym tematem. Zabierający głos prezentowali własne poglądy, a także opinie różnych środowisk kościelnych. Syntezy ich wypowiedzi dokonał relator generalny w swojej Relatio post disceptationem, przedstawionej 28 kwietnia. Na pierwszy plan wysunęły się zagadnienia chrystologiczne, pneumatologiczne, eklezjologiczne, ale także dotyczące wielości kultur i religii w Azji. Poruszano sprawy związane z doświadczeniem Boga, ewangelizacją, liturgią, ekumenizmem, dialogiem międzyreligijnym, przeżywaniem wiary, jak również takie tematy jak rodzina, młodzież, godność kobiety, migranci, wychowanie, pojednanie i pokój, duchowość misyjna, apostolstwo, postęp cywilizacyjny. Problemy te Ojcowie ukazywali w kontekście misji Kościoła, którą musi cechować miłość i służba, zwłaszcza na polu wychowania, ochrony zdrowia, sprawiedliwości społecznej. Choć Kościół w Azji jest «małą trzódką», Bóg daje mu wiele znaków nadziei, które trzeba dostrzec, szukając we wszystkim woli Bożej. Jej spełnienie jest najważniejszym celem wszelkiej działalności duszpasterskiej i misyjnej Kościoła.

Druga i trzecia faza Synodu, mająca charakter bardziej analityczny i twórczy, obejmowała prace w małych grupach językowych (circuli minores). Utworzono 11 takich zespołów roboczych (osiem języka angielskiego, dwa francuskiego, jeden włoskiego), w których uczestniczyli także wszyscy eksperci, audytorzy i przedstawiciele innych Kościołów chrześcijańskich. Po kilku dniach obrad, 2 maja moderatorzy grup przedstawili w Auli rezultaty dyskusji.

Prace końcowe

Na podstawie analiz przeprowadzonych w małych grupach Ojcowie w następnych dniach opracowywali wnioski końcowe Synodu (tzw. Propositiones), stanowiące najważniejszy owoc ich pracy kolegialnej. Pierwsza wersja Propositiones została przedstawiona w Auli 8 maja. Ojcowie zgłosili wiele uwag, które zostały uwzględnione w dalszej debacie.

Ostateczny zestaw Propositiones został poddany tajnemu głosowaniu 13 maja, a następnie wręczony Ojcu Świętemu do wykorzystania w posynodalnej adhortacji apostolskiej. Same Propositiones nie są przeznaczone do publikacji.

W ostatnich dniach Synodu specjalnie wyznaczona komisja, której przewodniczącym był sekretarz generalny Federacji Konferencji Episkopatów Azji abp Oscar Cruz z Filipin, przygotowała tekst orędzia do Ludu Bożego. Ojcowie zatwierdzili go podczas 21 kongregacji generalnej, obradującej po południu 12 maja; następnego dnia dokument został przedstawiony dziennikarzom w Biurze Prasowym Stolicy Apostolskiej.

Na jednej z ostatnich kongregacji generalnych dokonano w tajnym głosowaniu wyboru członków Posynodalnej Rady Sekretariatu Generalnego Synodu. W skład Rady, oprócz członków mianowanych przez Ojca Świętego, weszli: kard. Julius Riyadi Darmaatmadja SJ, arcybiskup Dżakarty (Indonezja); kard. Paul Shan Kuo-hsi SJ, biskup Kaohsiung (Tajwan); łaciński patriarcha Jerozolimy Michel Sabbah; abp Oscar V. Cruz, ordynariusz Lingayen-Dagupan (Filipiny); abp Joseph Powathil, syromalabarski ordynariusz Changanacherry (Indie); abp Alan Basil de Lastic, ordynariusz Delhi (Indie); abp Matthias U Shwe, ordynariusz Taunggyi (Mianmar); bp Stephen Fumio Hamao, ordynariusz Jokohamy (Japonia); bp Paul Nguyęn Van Hňa, ordynariusz Nha Trang (Wietnam); bp George Yod Phimphisan CSsR, ordynariusz Udon Thani (Tajlandia); bp Joseph Vianney Fernando, ordynariusz Kandy (Sri Lanka); bp Antoine Audo SJ, chaldejski ordynariusz Alepu (Syria).

Informacje dotyczące przebiegu obrad Synodu, jak również streszczenia wystąpień Ojców były udostępniane dziennikarzom w ukazującym się każdego dnia biuletynie prasowym Synodu, a szerszej opinii publicznej na łamach dziennika «L'Osservatore Romano» i w Internecie. Obrady Synodu, oprócz 300 dziennikarzy akredytowanych na stałe przy Biurze Prasowym Stolicy Apostolskiej, śledziło również wielu korespondentów przybyłych do Rzymu.

Przy różnych okazjach Ojcowie wyrażali wielką wdzięczność Ojcu Świętemu za zwołanie Synodu, za jego nieustanną obecność w Auli podczas wszystkich kongregacji generalnych, a także za spotkania z nim podczas posiłków w domu papieskim. Z nadzieją i wdzięcznością przyjęli również wiadomość, że Jan Paweł II zamierza odbyć podróż apostolską na kontynent azjatycki, aby osobiście przekazać Ludowi Bożemu adhortację apostolską zawierającą owoce zgromadzenia synodalnego.

Ostatnim aktem Synodu była Msza św. koncelebrowana, której przewodniczył Papież w Bazylice Watykańskiej w czwartek 14 maja o godz. 10.30. Eucharystia sprawowana w rycie łacińskim została wzbogacona wieloma elementami zaczerpniętymi ze wschodnich tradycji liturgicznych. W modlitwie wiernych modlono się m.in. w języku chińskim za Papieża, aby był coraz bardziej kochany i słuchany jako nauczyciel prawdy i miłości oraz świadek miłości Kościoła do wszystkich ludów. W homilii Jan Paweł II, mówiąc o Kościele w Chinach kontynentalnych, wyraził m.in. ubolewanie z powodu nieobecności na Synodzie biskupów z tego kraju i wyraził nadzieję, że przy najbliższej okazji będą mogli oni spotkać się z innymi pasterzami Kościoła.

Na pamiątkę udziału w Zgromadzeniu Ojcowie Synodalni otrzymali w darze od Papieża srebrne pierścienie biskupie projektu włoskiego artysty Floriano Bodiniego, z wizerunkiem Dobrego Pasterza i herbem papieskim; pozostali uczestnicy Synodu otrzymali medal wybity z okazji 18-lecia pontyfikatu Jana Pawła II, zaprojektowany przez polskiego rzeźbiarza z Krakowa Czesława Dźwigaja.

Podczas prac synodalnych ciągle powracało pytanie, dlaczego chrześcijaństwo nie dotarło jeszcze do większości mieszkańców Azji i jaką działalność misyjną na tym kontynencie, zamieszkałym przez trzy piąte ludności świata, musi rozwinąć Kościół, aby spełnić polecenie Chrystusa Zmartwychwstałego: «Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu» (Mk 16, 15). Synod ukazał, że w dziejach zbawienia ludzkości u progu trzeciego tysiąclecia wybiła godzina Azji. Fakt zaś, że dziesiątki tysięcy chrześcijan na tym kontynencie poświęciło życie za Chrystusa podczas prześladowań, szczególnie w Wietnamie, Japonii, Korei i Chinach, pozwala ufać, że światło wiary zostanie przyjęte przez mieszkańców Azji.

Ks. Czesław Drążek SJ