O Kościele na "pływającym kontynencie"

Ks. Czesław Drążek SJ

O KOŚCIELE NA «PŁYWAJĄCYM KONTYNENCIE»

Za jedną z najważniejszych form przygotowania Kościoła powszechnego do obchodów Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 Jan Paweł II uznał specjalne zgromadzenia Synodu Biskupów poświęcone problemom nowej ewangelizacji na poszczególnych kontynentach. Po Synodach dla Europy (1991 r.), Afryki (1994 r.), Ameryki (1997 r.) i Azji (1998 r.) na przełomie listopada i grudnia 1998 r. obradowało w Watykanie Specjalne Zgromadzenie Synodu Biskupów poświęcone Oceanii. O celowości jego zwołania wspomniał Ojciec Święty w liście apostolskim Tertio millennio adveniente. «Na tym Kontynencie — napisał Papież — istnieje, między innymi, problem ludności pierwotnej, w szczególny sposób powiązany z niektórymi aspektami prehistorii rodzaju ludzkiego. Z tego względu Synod powinien by podjąć — obok innych problemów tego Kontynentu — właśnie temat spotkania chrześcijaństwa z owymi prastarymi formami religijności, które wyraźnie cechuje orientacja monoteistyczna» (n. 38).

Pod względem geograficznym Oceania zajmuje prawie jedną trzecią powierzchni naszej planety. Region ten składa się z bardzo licznych wysp i wielkich obszarów wodnych (stąd nazwa «kontynent na wodzie» lub «pływający kontynent»). Oceanię zamieszkuje stosunkowo nieliczna i nierówno rozmieszczona ludność należąca do różnych ras, religii i kultur. Na niespełna 30 mln mieszkańców wiarę katolicką wyznaje 8 mln osób. Chrześcijaństwo dotarło na te tereny w ostatnich dwustu latach, przyniesione z innych krajów przez misjonarzy. Z ich szeregów i spośród ludności miejscowej wywodzi się wielu świętych i męczenników, takich jak św. Piotr Chanel (1803-1841), umęczony za wiarę na Futunie, bł. Diego Alojzy de San Vitores (1627-1671), umęczony na Guam, bł. Jan Chrzciciel Mazzucconi (1826-1855), umęczony w Papui-Nowej Gwinei, oraz bł. Piotr To Rot (1912-1945) z Nowej Gwinei i bł. Maria MacKillop (1842-1909) z Australii — obydwoje wyniesieni do chwały ołtarzy przez Jana Pawła II.

Wskutek kolonizacji Nowej Zelandii, a w jeszcze większym stopniu Australii, oraz późniejszej polityki imigracyjnej, miejscowa ludność, odznaczająca się głębokim zmysłem religijnym, stała się we własnym kraju mniejszością, często skazaną na życie w nędzy. Fakt ten, jak i wielka różnorodność języków, krajów i kultur w Oceanii stawia przed ewangelizacją tego regionu poważne wyzwania, które stały się przedmiotem analiz, dyskusji i diagnoz w czasie całego procesu synodalnego.

Przygotowania do Synodu

Bezpośrednie przygotowania do prac synodalnych rozpoczęły się wiosną 1996 r. Podczas posiedzenia Komitetu Wykonawczego Federacji Katolickich Konferencji Episkopatów Oceanii (FCBCO), które odbyło się w dniach 12-14 marca tegoż roku w Nouméa (Nowa Kaledonia), przedyskutowano również niektóre zagadnienia związane z Synodem. Dalsze konsultacje na ten temat przeprowadził sekretarz generalny Synodu Biskupów kard. Jan Pieter Schotte CICM, spotykając się z biskupami w Australii (19-20 marca 1996 r.) i na wyspach Fidżi (23-24 marca 1996 r.). Zebrane opinie przedstawił Ojcu Świętemu, który 7 czerwca 1996 r. powołał Radę Przedsynodalną, aby wspomagała w pracach przygotowawczych sekretarza generalnego. W jej skład weszli: kard. Pio Taofinu’u SM, metropolita Samoa-Apia (Samoa); kard. Thomas Stafford Williams, metropolita Wellingtonu (Nowa Zelandia) i przewodniczący Federacji Katolickich Konferencji Episkopatów Oceanii; kard. Jozef Tomko, prefekt Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów; kard. Edward Bede Clancy, metropolita Sydney (Australia) i przewodniczący Konferencji Episkopatu Australii; kard. Edward Idris Cassidy, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan; abp Petero Mataca, metropolita Suwy (Fidżi); abp Michel-Marie-Bernard Calvet SM, metropolita Nouméa (Nowa Kaledonia); abp Anthony Sablan Apuron OFMCap., metropolita Agana (Guam) i przewodniczący Konferencji Episkopatu Pacyfiku; abp Karl Hesse MSC, metropolita Rabaul (Papua-Nowa Gwinea) i przewodniczący Konferencji Episkopatu Papui-Nowej Gwinei i Wysp Salomona; abp Barry James Hickey, metropolita Perth (Australia); bp Peter Joseph Connors, biskup pomocniczy w Melbourne (Australia).

Podczas trzech kolejnych sesji (14-16 listopada 1996 r., 26-28 sierpnia 1997 r., 10-12 marca 1998 r.) Rada we współpracy z grupą ekspertów ustaliła temat zgromadzenia synodalnego, który później zatwierdził Papież («Jezus Chrystus a ludy Oceanii. Kroczyć Jego drogą, głosić Jego prawdę, żyć Jego życiem»), zarysowała problematykę dokumentu wstępnego (Lineamenta), który został opublikowany po angielsku i francusku 24 maja 1997 r., a następnie — wyzyskując odpowiedzi na rozesłany kwestionariusz — zredagowała dokument roboczy (Instrumentum laboris). Został on przedstawiony w Biurze Prasowym Stolicy Apostolskiej 28 sierpnia 1998 r. i stanowił podstawę obrad synodalnych. Składał się z wprowadzenia, trzech części i zakończenia.

We wstępie uwypuklono znaczenie Specjalnego Zgromadzenia Synodu Biskupów poświęconego Oceanii jako wydarzenia ważnego i odpowiadającego potrzebom zarówno Kościoła, jak i całego regionu geograficznego. Część pierwsza dokumentu, nosząca tytuł: «Kroczyć drogą Chrystusa», zawierała trzy rozdziały, z których każdy omawiał pewne aspekty ewangelizacji Oceanii, takie jak świadomość i działalność misyjna, Ewangelia i różnorodność kultur, urbanizacja, kolonizacja, migracja i turystyka.

Część druga, zatytułowana: «Głosić prawdę Jezusa Chrystusa» została podzielona na sześć rozdziałów. Dotyczyły one ewangelizacji, katechizacji, wychowania katolickiego, ekumenizmu, dialogu międzyreligijnego, sprawiedliwości i pokoju.

Część trzecia pod tytułem: «Żyć życiem Jezusa Chrystusa», liczyła pięć rozdziałów, które naświetlały różne aspekty sakramentów, życia ludzkiego i zdrowia, małżeństwa i rodziny, powołania i charyzmatów oraz komunii w łonie Kościoła.

W zakończeniu dokument mówił o Matce Bożej — Królowej Pokoju i Wspomożycielce Wiernych. Te dwa tytuły maryjne są najczęściej używane wśród chrześcijan Oceanii.

Jeszcze przed publikacją Instrumentum laboris, 7 lipca 1998 r. Ojciec Święty dokonał nominacji dziewięciu kardynałów i arcybiskupów, którzy mieli sprawować najważniejsze funkcje na Synodzie. W tym gremium znaleźli się trzej przewodniczący delegowani: metropolita Samoa-Apia (Samoa) kard. Pio Taofinu’u SM; przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan kard. Edward Idris Cassidy i metropolita Wellington (Nowa Zelandia) kard. Thomas Stafford Williams; relator generalny: abp Barry James Hickey, metropolita Perth (Australia); sekretarz specjalny: abp Michel-Marie-Bernard Calvet SM, metropolita Nouméa (Nowa Kaledonia); przewodniczący Komisji ds. Orędzia: abp Karl Hesse MSC, metropolita Rabaul (Papua-Nowa Gwinea), i jej wiceprzewodniczący: abp Petero Mataca, metropolita Suwy (Fidżi); przewodniczący Komisji ds. Informacji: abp Anthony Sablana Apurona OFMCap., metropolita Agańa (Guam), i jej wiceprzewodniczący: abp Hubert Coppenrath, koadiutor w Papeete (Tahiti).

Pełną listę uczestników obrad ogłoszono 29 września 1998 r. Istniejący dotąd regulamin Synodu został zmodyfikowany, aby umożliwić udział w zgromadzeniu wszystkim biskupom regionu. W Auli Synodalnej zasiadło więc 105 Ojców z urzędu (jednym z nich był bp Wilhelm Kurtz SVD — ordynariusz diecezji Kundiawa w Papui-Nowej Gwinei, urodzony na Opolszczyźnie), 6 z wyboru i 6 z nominacji papieskiej. Obok wymienionych uczestników, którzy mieli wyłączne prawo głosowania, w pracach synodalnych brało udział również 19 audytorów i audytorek (był wśród nich Polak, ks. Jan Czuba SVD, rektor Uniwersytetu w Mandangu w Papui-Nowej Gwinei), 14 ekspertów oraz 4 delegatów bratnich Kościołów chrześcijańskich. Wszyscy oni mogli zabierać głos podczas auditiones i w circuli minores.

Przebieg obrad

Inauguracja Synodu odbyła się w uroczystość Chrystusa Króla, 22 listopada 1998 r. w Bazylice Watykańskiej. Mszy św. koncelebrowanej przewodniczył Jan Paweł II, który w homilii powiedział m.in.: «Podczas gdy Kościół powszechny zbliża się do progu trzeciego tysiąclecia ery chrześcijańskiej, pasterze Oceanii zgromadzili się w duchu komunii, zjednoczeni z Następcą Piotra, aby z nową energią podjąć misję pasterską, która każe im głosić Królestwo Chrystusa w środowisku rozmaitych kultur i tradycji ludzkich, społecznych i religijnych, w krajach zamieszkanych przez wiele narodów».

Liturgii eucharystycznej towarzyszyły śpiewy, tańce i muzyka w wykonaniu przedstawicieli różnych ludów Oceanii. Szczególnie uroczysta była intronizacja księgi Ewangelii, którą przyniesiono do konfesji św. Piotra na ozdobnym tronie samoańskim w asyście czterech przywódców plemiennych. W czasie składania darów ofiarnych Ojciec Święty oraz koncelebransi otrzymali barwne wieńce, zwane «lei», którymi przyozdobieni byli także uczestnicy Eucharystii na znak radości, przyjaźni i wielkiego święta.

Miejscem obrad była Aula Synodalna w Watykanie, przylegająca do audiencyjnej Auli Pawła VI. Na czas trwania zgromadzenia kaplica znajdująca się obok Auli Synodalnej została ozdobiona przedmiotami pochodzącymi z Australii i wysp Pacyfiku, świadczącymi o inkulturacji chrześcijaństwa w tamtym regionie świata. Znalazło się wśród nich tabernakulum w kształcie tradycyjnej chaty z Nowej Kaledonii; kopia wizerunku Matki Bożej z Dzieciątkiem, czczonego w Darwin w północnej Australii; portret św. Piotra Marii Chanela, pierwszego męczennika i patrona Oceanii; lampa wotywna wykonana z muszli pochodzącej z Magogai, gdzie znajduje się leprozorium; obrus ołtarzowy z Samoa, ozdobiony barwnymi piórami ptasimi. Niektóre elementy wystroju zostały udostępnione przez dział misyjno-etnologiczny Muzeów Watykańskich.

Pierwsza kongregacja generalna rozpoczęła się o godz. 9 w poniedziałek 23 listopada. Po odśpiewaniu hymnu do Ducha Świętego Veni Creator Spiritus przemówienie powitalne wygłosił przewodniczący delegowany kard. Pio Taofinu’u SM, który podziękował Papieżowi za zwołanie Synodu, zawierzając potrzeby i nadzieje Kościoła w Oceanii kierownictwu Ducha Świętego i wstawiennictwu Maryi — Gwiazdy Morza. Obszerne sprawozdanie z przebiegu prac przygotowawczych przedstawił zgromadzonym sekretarz generalny kard. Jan Pieter Schotte CICM. Wprowadzeniem do dyskusji był referat (Relatio ante disceptationem) relatora generalnego abpa Barry’ego Jamesa Hickeya wskazujący kierunki obrad wyznaczone przez temat Synodu, a dotyczące takich zagadnień jak: misja, ewangelizacja, wyzwania współczesności, młodzi, powołanie ludzi świeckich, sprawiedliwość i pokój, małżeństwo i rodzina, Kościoły lokalne Oceanii, wychowanie katolickie, życie sakramentalne, dialog.

Podczas następnych kongregacji generalnych, które odbywały się przed południem i po południu każdego dnia, głos zabrało ponad 100 Ojców (kilku złożyło swe przemówienia na piśmie), 4 przedstawicieli innych Kościołów chrześcijańskich, 2 ekspertów i 16 audytorów. Ten etap pracy zakończyło drugie wystąpienie abpa Barry’ego Jamesa Hickeya (Relatio post disceptationem), który w poniedziałek 30 listopada dokonał podsumowania dyskusji. Zwrócił on uwagę nie tylko na liczne różnice kulturowe, społeczne, polityczne i ekonomiczne istniejące w krajach Oceanii, ale także na ich wspólne dziedzictwo chrześcijańskie i pragnienie ludzi wierzących, by iść za Jezusem i wypełniać Jego misję ewangelizacyjną w świecie współczesnym. W tym kontekście mówca wskazał na potrzebę inkulturacji, której wzorem jest wcielenie Syna Bożego. Podobnie jak Chrystus wkroczył w rzeczywistość ludzkiego bytowania w określonym czasie i miejscu, przyjmując całe dobro egzystencji człowieka z wyjątkiem tego, co sprzeciwia się jego godności, tak też powinien czynić dzisiaj Kościół prowadząc dzieło ewangelizacji.

Sporo miejsca w swoich wypowiedziach Ojcowie Synodalni poświęcili misji biskupów jako nauczycieli i głosicieli wiary. W krajach Oceanii bardziej zsekularyzowanych pasterze Kościoła napotykają w przepowiadaniu Ewangelii wiele trudności, choć nie brak tam również zjawisk pozytywnych, sprzyjających pracy duszpasterskiej. Biskupi — podkreślano w dyskusji — powinni przewodzić swoim wspólnotom poprzez słowo i dobry przykład życia, ponieważ ludzie dzisiaj są bardziej skłonni słuchać świadków niż nauczycieli.

Wiele dobrego powiedziano o działalności zakonów, które głęboko zapisały się w historii Kościoła Oceanii, siejąc i pielęgnując wiarę w sytuacjach często trudnych, a niekiedy niebezpiecznych. Uwypuklono również wkład ewangelizacyjny osób świeckich, szczególnie katechetów — organizatorów życia kościelnego w wielu wspólnotach lokalnych.

Mówiono nadto o doniosłej roli szkolnictwa katolickiego, w tym także seminariów i uniwersytetów, którym należy zapewnić odpowiednie narzędzia pracy i wykwalifikowany personel.

Wielu mówców zwracało wreszcie uwagę na ewangelizacyjną rolę środków społecznego przekazu i na zagadnienia sprawiedliwości społecznej. W tym kontekście uczestnicy Synodu mówili o prawach rdzennej ludności zamieszkującej obszar Oceanii, o emigracji, bezrobociu, ochronie środowiska, opiece zdrowotnej, oświacie oraz o wszelkich nadużyciach, w tym także seksualnych.

Poruszając tematykę eklezjologiczną, akcentowano troskę Kościoła o ubogich, odrzuconych, cierpiących, o ludzi znajdujących się w trudnej sytuacji rodzinnej. Nie pominięto działalności Katolickich Kościołów Wschodnich ani sprawy dialogu ekumenicznego, przestrzegając jednocześnie przed szkodliwą działalnością niektórych sekt. Szczególnie żywo był dyskutowany w Auli Synodalnej problem braku kapłanów i formacji przyszłych ewangelizatorów, a także duszpasterstwa młodzieży i rodzin.

Po sprawozdaniu relatora generalnego przystąpiono do pracy w małych grupach językowych (circuli minores), których utworzono sześć (pięć anglojęzycznych i jedną francuskojęzyczną). Moderatorzy tych zespołów składali sprawozdania z dyskusji w Auli Synodalnej podczas XI kongregacji generalnej, 2 grudnia. Sprawozdania te posłużyły do przygotowania listy końcowych wniosków Synodu (Propositiones).

Orędzie i zakończenie obrad

W tym samym czasie grupa ośmiu arcybiskupów i biskupów pod kierunkiem abpa Karla Hesse MSC z Papui-Nowej Gwinei i abpa Petera Mataca z Fidżi opracowywała tekst Orędzia Synodu do Ludu Bożego. Został on zatwierdzony na XIII kongregacji, 10 grudnia, a następnego dnia opublikowany w Biurze Prasowym Stolicy Apostolskiej. Przeprowadzono również tajny wybór członków Rady Posynodalnej Sekretariatu Generalnego Synodu Biskupów. Podczas XV kongregacji generalnej, 11 grudnia, zostali wybrani do tego gremium Ojcowie: kard. Thomas Stafford Williams, arcybiskup Wellington (Nowa Zelandia); abp Karl Hesse MSC, ordynariusz Rabaul, administrator apostolski sede vacante et ad nutum Sanctae Sedis Bougainville (Papua-Nowa Gwinea); abp Michel-Marie-Bernard Calvet SM, ordynariusz Nouméa, przewodniczący Konferencji Episkopatu Pacyfiku (Nowa Kaledonia); abp Adrian Thomas Smith SM, ordynariusz Honiara (Wyspy Salomona); abp Anthony Sablan Apuron OFMCap., ordynariusz Agańa (Guam); abp Barry James Hickey, ordynariusz Perth (Australia); bp Soane Lilo Foliaki SM, ordynariusz Tonga (Tonga); bp Michael Ernest Putney (tyt. Mizigi), biskup pomocniczy Brisbane (Australia). Ponadto z nominacji papieskiej weszli od Rady: kard. Pio Laghi, prefekt Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego, i kard. James Francis Stafford, przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich.

Na ostatniej XV kongregacji generalnej, 11 grudnia, odbyło się tajne głosowanie nad ostateczną wersją wniosków Synodu (Propositiones). Ojcowie przygotowali 48 szczegółowych wniosków, które następnie jako owoc swojej refleksji i modlitwy przekazali Ojcu Świętemu do wykorzystania przy opracowaniu adhortacji posynodalnej.

Przewodniczący delegowany kard. Thomas Stafford Williams w imieniu wszystkich Ojców wyraził głęboką wdzięczność Janowi Pawłowi II za zwołanie Synodu, przewodniczenie liturgii eucharystycznej oraz udział w kongregacjach generalnych, podczas których — jak podkreślił kardynał — «mogliśmy przemawiać w obecności Piotra, a Ty, Ojcze Święty, słuchałeś nas. (...) Z niecierpliwością oczekujemy tej chwili, kiedy będziemy mogli znowu powitać Cię, Ojcze Święty, w Oceanii. Obiecujemy, że dołożymy starań, aby adhortacja posynodalna, którą opublikujesz, stała się przewodnikiem w naszym posługiwaniu pasterskim i w życiu wiernych naszych kościołów lokalnych».

Przewodniczący delegowany podziękował również wszystkim, którzy współpracowali z Synodem, przekazując o nim informacje na cały świat w prasie, radiu i telewizji, a także na stronach Internetu.

Ostatnim aktem Synodu była uroczysta Eucharystia, której przewodniczył Ojciec Święty w Bazylice Watykańskiej 12 grudnia.

Dokonując podsumowania Synodu, Jan Paweł II powiedział w homilii m.in.: «Przybyliście tu z Australii, Nowej Zelandii, wysp Pacyfiku, Papui-Nowej Gwinei i z Wysp Salomona, przynosząc z sobą duchowe bogactwo waszych wiernych, a także problemy, z jakimi się spotykają. Nie możemy przecież zapominać, że także w waszych społeczeństwach religia narażona jest na różne niebezpieczeństwa i na próby izolacji. Musimy zdawać sobie sprawę, że czasem próbuje się traktować ją jako doświadczenie wyłącznie osobiste, które nie może mieć żadnego wpływu na życie społeczne. (...) Wszyscy połączyliście siły, aby podjąć zasadniczy temat Synodu: Jezus Chrystus także dla narodów Oceanii jest drogą, którą należy iść, prawdą, którą należy głosić, życiem, którym należy żyć. Na całym świecie taki jest właśnie program nowej ewangelizacji, wymagającej ofiarnej współpracy z Duchem Świętym, który odnawia oblicze ziemi (por. Ps 104 [103], 30)».

Ks. Czesław Drążek SJ