Od Karola Wojtyły do Jana Pawła II Wielkiego

Praca zbiorowa pod redakcją ks. Józefa Mareckiego i Filipa Musiała

KU PRAWDZIE I WOLNOŚCI

Komunistyczna bezpieka wobec kard. Karola Wojtyły

ISBN: 978-83-7505-409-5

wyd.: WAM 2010

---

Marek Lasota

Od Karola Wojtyły do Jana Pawła II Wielkiego

Karol Józef Wojtyła urodził się 18 maja 1920 r. w Wadowicach. Jego rodzicami byli Karol (1879—1941) i Emilia z Kaczorowskich (1884—1929), rodzeństwem — Edmund (1906—1932) oraz Olga (1914). Ochrzczony został w kościele parafi alnym 20 czerwca 1920 r. Naukę w Szkole Powszechnej im. Marcina Wadowity w Wadowicach rozpoczął w wieku 6 lat. W 1930 r. został uczniem Państwowego Gimnazjum Męskiego w Wadowicach. W latach 1936—1938 był prezesem gimnazjalnej Sodalicji Mariańskiej. Jako uczeń interesował się aktorstwem, grał główne role w szkolnych inscenizacjach dramatów klasycznych; wówczas poznał Mieczysława Kotlarczyka i fascynował się jego koncepcjami teatralnymi. Podejmował także pierwsze próby poetyckie. 14 maja 1938 r. zdał egzamin maturalny, a 2 października tr. rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. W tym samym roku, wraz z ojcem, przeprowadził się do Krakowa na ul. Tyniecką 10. Z chwilą wybuchu II wojny światowej uciekał z ojcem na wschód, by wkrótce powrócić do Krakowa.

Po zamknięciu Uniwersytetu pracował jako goniec sklepowy, a od 11 października 1940 r. jako robotnik w fabryce „Solvay”. W 1940 r. poznał Jana Tyranowskiego, który wywarł znaczący wpływ na jego formację duchową, pogłębianą w duszpasterstwie prowadzonym przez salezjanów na krakowskich Dębnikach. Podjął w tym samym czasie pierwsze próby dramatopisarskie, ciągle angażował się w prace teatralne, w ramach grupy „Studio 39”, utrzymując kontakt z Mieczysławem Kotlarczykiem, Juliuszem Osterwą i innymi twórcami.

Pod koniec 1940 r. Karol Wojtyła został zaprzysiężony na członka konspiracyjnej organizacji „Unia”, będącej ruchem ideowo-wychowawczym, dążącym do odbudowy Polski jako państwa opartego na wartościach chrześcijańskich. Działalność „Unii” nie polegała jedynie na organizowaniu akcji bojowych. Swoją misję organizacja ta urzeczywistniała także poprzez podtrzymywanie narodowej kultury, pracę artystyczną, pielęgnowanie patriotyzmu i polskiej tożsamości. Wojtyła, nawiązując do swoich szkolnych zainteresowań sztuką sceniczną oraz realizując kulturotwórcze zadania wynikające z członkostwa w „Unii”, uczestniczył w tworzeniu i, jako aktor, w pracy konspiracyjnego Teatru Rapsodycznego, który swoją działalność zainaugurował 1 listopada 1941 r.

Od października 1942 r. studiował na tajnych kompletach Wydziału Teologicznego UJ, będąc jednocześnie klerykiem konspiracyjnie działającego Seminarium Archidiecezji Krakowskiej. Powołanie do stanu duchownego odezwało się szczególnie silnie po śmierci ojca, gdy na mroki czasu okupacji nałożyła się żałoba po stracie ostatniej, najbliższej mu osoby. Nadal pracował fizycznie w „Sol - va yu”, był aktorem Teatru Rapsodycznego, bliska mu była duchowość św. Jana od Krzyża. W sierpniu 1944 r. przerwał pracę w Zakładach Sodowych i zamieszkał w Pałacu Biskupim w Krakowie, przy ul. Franciszkańskiej 3, pod okiem metropolity krakowskiego, księcia abp. Adama Stefana Sapiehy. W listopadzie tr. otrzymał tonsurę i niższe święcenia kapłańskie. Po zakończeniu okupacji niemieckiej przeniósł się do budynku krakowskiego seminarium. Od 1 kwietnia 1945 r. pełnił obowiązki asystenta na Wydziale Teologicznym UJ. W tym samym czasie został wybrany wiceprezesem Bratniej Pomocy UJ. Przygotowanie do kapłaństwa łączył zatem z pracą naukową i społeczną, angażując się w odradzające się życie akademickie Krakowa.

1 listopada 1946 r. otrzymał święcenia kapłańskie z rąk kard. Adama Sapiehy. Następnego dnia odprawił pierwszą mszę św. w krypcie św. Leonarda na Wawelu. W dwa tygodnie później, 15 listopada 1946 r., wyjechał do Rzymu, gdzie podjął studia teologiczne na prowadzonym przez dominikanów Papieskim Uniwersytecie św. Tomasza z Akwinu (zwanym Angelicum). Mieszkał w Kolegium Belgijskim, pomagał w parafii Garbatella na przedmieściach Rzymu. W okresie wakacji podróżował po Włoszech, latem 1947 r. odbył podróż do Francji, Belgii i Holandii. We Francji poznał nowoczesne metody duszpasterskie, związane z ruchem księży-robotników, będące odpowiedzią na rosnące wpływy partii komunistycznej w środowiskach wielkoprzemysłowych. To doświadczenie wywarło decydujący wpływ na jego późniejsze koncepcje pracy duszpasterskiej.

3 lipca 1947 r. zdał egzamin licencjacki, a 19 czerwca 1948 r. obronił pracę doktorską poświęconą zagadnieniom wiary w dziełach św. Jana od Krzyża, po czym powrócił do kraju. W grudniu tr. Rada Wydziału Teologicznego UJ nostryfi kowała ks. Karolowi Wojtyle stopień doktora teologii.

Od lipca 1948 r. był wikarym parafii w Niegowici, gdzie zajmował się m.in. duszpasterstwem młodzieży. 17 marca 1949 r. przeniesiony został do parafii pw. św. Floriana w Krakowie, gdzie był wikarym parafii oraz duszpasterzem akademickim. 1 września 1951 r. abp Eugeniusz Baziak udzielił mu urlopu naukowego na przygotowanie habilitacji; wówczas K. Wojtyła zamieszkał przy ul. Kanoniczej 19. W czasie urlopu nadal prowadził pracę duszpasterską, publikował artykuły w „Ateneum Kapłańskim”, „Rocznikach Filozoficznych”, „Znaku” i „Tygodniku Powszechnym”, na łamach którego zadebiutował poetycko. Utrzymywał kontakty ze środowiskiem teatralnym, realizował swoje zainteresowania literac9 kie i publicystyczne, brał udział w górskich i kajakowych wycieczkach grup akademickich oraz tzw. „środowiska” — swoich bliskich przyjaciół.

1 grudnia 1953 r. odbyło się na Wydziale Teologicznym UJ kolokwium habilitacyjne ks. dr. Karola Wojtyły na podstawie pracy Próba opracowania etyki chrześcijańskiej według systemu Maxa Schellera. Dwa dni później Rada Wydziału Teologicznego UJ zamknęła przewód habilitacyjny, wnioskując o nadanie mu tytułu docenta etyki i teologii moralnej. W październiku 1954 r., po likwidacji Wydziału Teologicznego na UJ, został wykładowcą znajdujących się w Krakowie seminariów duchownych oraz na Wydziale Filozoficznym KUL.

Z wielką uwagą śledził wszelkie wydarzenia naukowe w kraju i za granicą, starał się utrzymywać kontakt ze środowiskami teologicznymi. W 1957 r. zamierzał wyjechać do Louvain, na tamtejszy uniwersytet katolicki. Warunkiem otrzymania paszportu była współpraca z tzw. ruchem postępowych katolików i księży „patriotów”. Gdy odmówił — nie wydano mu paszportu.

W sierpniu 1958 r. otrzymał nominację na biskupa sufragana archidiecezji krakowskiej i tytularnego biskupa Ombitanus, 28 września tr. w katedrze wawelskiej odbyła się jego konsekracja. Głównym konsekratorem był abp Eugeniusz Baziak, a współkonsekratorami: bp Bolesław Kominek z Wrocławia i bp Franciszek Jop z Opola. Mianowany został także kanonikiem kapituły katedralnej.

Jako biskup uczestniczył w pracach Komisji Duszpasterskiej Episkopatu Polski, propagując nowoczesne formy pracy duszpasterskiej z młodzieżą i środowiskami inteligenckimi. Pomimo wielorakich obowiązków kontynuował pracę naukową i dydaktyczną, publikował i opiekował się środowiskami akademickimi, prowadząc rekolekcje i dni skupienia. Opieką duszpasterską objął środowiska robotnicze Nowej Huty, po raz pierwszy odprawiając w 1959 r. pasterkę na placu pod budowę kościoła w Bieńczycach. Rozpoczął tym samym swoistą tradycję, trwającą do końca jego pracy biskupiej w Krakowie. W maju 1960 r., po burzliwym proteście mieszkańców Nowej Huty przeciwko wstrzymaniu przez władze budowy świątyni, jako biskup pomocniczy, kierujący de facto diecezją, zmagał się z administracją partyjno-państwową.

W dwa miesiące po śmierci abp. Eugeniusza Baziaka, który zmarł 14 czerwca 1962 r., został 16 lipca tr. wybrany wikariuszem kapitulnym, obejmując kierownictwo archidiecezją krakowską. We wrześniu 1962 r. doszło do bezprecedensowego spotkania z I sekretarzem KW PZPR w sprawie jednego z budynków seminaryjnych. Zainicjował działalność Instytutu Rodziny w Krakowie. W 1960 r. ukazała się książka Karola Wojtyły pt. Miłość i odpowiedzialność, będąca rewolucyjną, jak na tamte czasy, refl eksją nad związkiem kobiety i mężczyzny. Zagadnienia te stały się jednym z zasadniczych motywów jego pracy duszpasterskiej oraz intelektualnych i duchowych dociekań.

Jako biskup i duszpasterz był aktywny nie tylko na terenie archidiecezji krakowskiej, ale uczestniczył w rozmaitych formach pracy duszpasterskiej w całym kraju, prowadząc pielgrzymki, rekolekcje, uczestnicząc w konferencjach, prowadząc uroczystości religijne i głosząc kazania.

Był mentorem i protektorem Klubu Inteligencji Katolickiej w Krakowie oraz środowisk związanych z „Tygodnikiem Powszechnym” i miesięcznikiem „Znak”. Szczególny nacisk kładł na chrześcijańską formację, rozwój intelektualny i duchowy oraz postawę obywatelską i patriotyzm młodej inteligencji, która miała stanowić zalążek przyszłych, odrodzonych elit polskich.

Od 11 października do 8 grudnia 1962 r. uczestniczył w pierwszej sesji II Soboru Watykańskiego, dając się poznać jako biskup o szczególnych walorach umysłowych. Postawa podczas prac soborowych stała się, bez wątpienia, jedną z zasadniczych przyczyn dynamicznego rozwoju jego kariery w Kościele powszechnym.

Od 7 października do 4 grudnia 1963 r. przebywał w Rzymie na drugiej sesji Soboru, wygłaszając 25 listopada w Radiu Watykańskim głośną konferencję o roli laikatu w Kościele. Po zakończeniu sesji odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Trzecia sesja soborowa, trwająca od 10 września do 20 listopada 1964 r., podczas której występował w imieniu całego episkopatu polskiego, przyniosła mu szczególne uznanie w opinii jej uczestników. Zapoczątkowała też bliską współpracę z papieżem Pawłem VI. Po powrocie do kraju stał się gorącym propagatorem idei soborowych. Pomiędzy sesjami uczestniczył w pracach zespołu roboczego opracowującego „Konstytucję o Kościele w czasach współczesnych”, współpracując z najznakomitszymi teologami, takimi jak m.in. Henri de Lubac i Yves Cognar. Uczestniczył także w czwartej sesji soboru, od 14 września do 8 grudnia 1965 r., będąc jednym z głównych redaktorów Konstytucji duszpasterskiej o Kościele — Gaudium et spes, jednocześnie zabierał głos w dyskusji o wolności religijnej. Po ogłoszeniu, w listopadzie 1965 r., Orędzia biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusowym urzędzie pasterskim stał się w kraju obiektem ataków propagandowych. Szczególnie przykrym doświadczeniem były protesty partyjnego aktywu dawnej fabryki „Solvay”, z której środowiskiem czuł się mocno związany.

30 grudnia 1963 r. papież Paweł VI mianował go arcybiskupem metropolitą krakowskim z dniem 18 stycznia 1964 r. Ingres do archikatedry na Wawelu odbył się 8 marca tr.

Dążył do reaktywowania na UJ Wydziału Teologicznego, wykorzystując dla tej idei obchody 600-lecia krakowskiej wszechnicy. Od momentu likwidacji wydziału w 1954 r., Karol Wojtyła zmierzał do przywrócenia Krakowowi uczelni teologicznej. Relegowany wydział stał się Papieskim Wydziałem Teologicznym, nieuznawanym przez władze państwowe. Uporczywe odmawianie przez kolejne ekipy rządzące PRL zgody na powrót jednego z pierwszych kierunków studiów na najstarszy polski uniwersytet spowodowało, że jako papież Jan Paweł II erygował w Krakowie w 1981 r. Papieską Akademię Teologiczną, dzisiejszy Uniwersytet Papieski Jana Pawła II.

Mimo wielu obowiązków i podejmowanych prac nie zaniedbywał archidiecezji. Prowadził wizytacje kanoniczne, spotykał się z duchowieństwem i wiernymi. Szczególnie bliska mu była troska o mieszkańców wielkich miejskich aglomeracji. Zabiegał u komunistycznych władz o zgodę na budowę kościoła w Nowej Hucie. Batalia o świątynię w „socjalistycznej” Nowej Hucie osiągnęła swe apogeum wiosną 1960 r., kiedy tamtejsza społeczność wystąpiła w obronie krzyża, przy nieskrywanym poparciu bp. Karola Wojtyły. Wskutek jego starań osiągnięty został kompromis z władzami, dzięki któremu w 1965 r. ponownie rozpoczęto budowę kościoła pw. Matki Bożej Królowej Polski; konsekrował go, już jako kardynał, 15 maja 1977 r. Po uzyskaniu tej zgody, metropolita krakowski rozpoczął starania o budowę nowych świątyń w Nowej Hucie, w Mistrzejowicach i na Wzgórzach Krzesławickich.

W 1966 r. organizował i czynnie uczestniczył w obchodach Milenium Chrztu Polski, stanowiących jedno z najdonioślejszych wydarzeń w Polsce w drugiej połowie XX w. Krakowskie przygotowania do tych uroczystości obejmowały m.in., zainicjowane przez abp. Wojtyłę, konferencje naukowe, poświęcone dziejom Kościoła katolickiego w Krakowie. W dniach 6—8 maja 1966 r. przewodniczył obchodom milenijnym w Krakowie, mającym bardzo bogaty program, ale i burzliwy, wskutek reakcji władz, przebieg. Uczestniczył w większości parafialnych nabożeństw związanych z peregrynacją kopii obrazu jasnogórskiego po archidiecezji krakowskiej, biorąc także udział w uroczystościach w całej Polsce.

26 czerwca 1967 r. został wyniesiony przez papieża Pawła VI do godności kardynalskiej i objął kościół tytularny San Cesareo in Palatio w Rzymie. Po tej nominacji zarówno aparat bezpieczeństwa, jak i władze administracyjne PRL podejmowały różnorodne wysiłki, zmierzające do skonfl iktowania kard. Karola Wojtyły z prymasem Stefanem Wyszyńskim oraz innymi członkami polskiego episkopatu. Kardynał Wojtyła demonstracyjnie podkreślał swoją lojalność i solidarność z kard. S. Wyszyńskim i innymi biskupami polskimi, udaremniając zamiary aparatu władzy. Należy zaznaczyć, że cieszył się coraz większym autorytetem wśród wiernych i hierarchów. Był przewodniczącym Komisji ds. Apostolstwa Świeckich w Episkopacie Polski, uczestniczył w pracach Komisji ds. Nauki Katolickiej oraz Komisji ds. Duszpasterstwa Ogólnego. W swoich wystąpieniach — homiliach, przemówieniach, publikacjach — wyrażał przekonanie o konieczności pełnego wykorzystania idei Soboru Watykańskiego II. Domagał się od władz PRL respektowania prawa do religijnego wychowania młodzieży. Ostro protestował przeciwko powoływaniu kleryków do służby wojskowej. Zgodnie z duchem encykliki Humanae vitae przeciwstawiał się demoralizacji i rozkładowi rodziny. Prowadził ożywioną działalność na rzecz ekumenizmu, utrzymując kontakty z przedstawicielami wyznań chrześcijańskich, a także z gminą żydowską w Krakowie, np. przez odwiedzenie 28 lutego 1969 r. miejscowej synagogi. Odbył liczne podróże zagraniczne, odwiedzając m.in. środowiska polonijne w USA i Kanadzie.

Od 11 do 28 października 1969 r. uczestniczył w pracach nadzwyczajnej sesji Synodu Biskupów w Rzymie zwołanego przez Pawła VI. W sierpniu roku następnego papież powołał kard. Karola Wojtyłę do Kongregacji ds. Kultu Bożego. Z kolei w listopadzie 1971 r. został wybrany do Rady Sekretariatu Synodu Biskupów, odbywającego się w Rzymie. Wcześniej, w październiku, dzięki jego staraniom, papież beatyfikował o. Maksymiliana M. Kolbego. Od 30 września do 15 listopada 1974 r. brał udział w pracach kolejnej, trzeciej sesji Synodu Biskupów, poświęconej ewangelizacji w świecie współczesnym. W swych wystąpieniach akcentował konieczność pełnego respektowania postanowień Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, podkreślając fakty łamania tych postanowień w państwach obozu sowieckiego, zwłaszcza poprzez ateizację i laicyzację życia. W grudniu 1969 r. ukazała się kolejna książka Karola Wojtyły Osoba i czyn — studium filozoficzne zawierające dogłębną analizę osoby ludzkiej i procesu jej wzrastania przez czyny moralne. Warto zaznaczyć, że bibliografia dzieł i publikacji Karola Wojtyły wydanych do 1978 r. obejmuje 435 pozycji. Pomimo licznych obowiązków związanych z pracą w Episkopacie i administrowaniem archidiecezją, kard. Karol Wojtyła był ciągle wykładowcą KUL, autorem i redaktorem wydawnictw naukowych, organizatorem licznych konferencji naukowych, uczestnikiem i animatorem duszpasterstw akademickich, opiekunem środowisk katolickiej inteligencji. Żywo interesował się ruchem oazowym. Brał udział w życiu robotników Nowej Huty. Uczestniczył we wszystkich posiedzeniach Rady Papieskiego Wydziału Teologicznego w Krakowie.

W maju 1971 r. podjął decyzję o zwołaniu Synodu Archidiecezji Krakowskiej, powołując Komisję Przygotowawczą. Ukoronowaniem synodu miały być uroczystości w 900-lecie męczeńskiej śmierci św. Stanisława Biskupa i Męczennika, w 1979 r. Zainspirował i otoczył opieką festiwal muzyki religijnej „Sacrosong”, odbywający się w Krakowie, jesienią 1972 r. W 1973 r. odbył podróż na Filipiny, do Australii i Nowej Zelandii, spotykając się z tamtejszymi środowiskami polonijnymi oraz hierarchami.

Od 8 do 12 marca 1976 r. prowadził rekolekcje wielkopostne dla papieża i kurii rzymskiej. To wydarzenie oceniane było jako dowód szczególnych więzów łączących krakowskiego metropolitę i papieża Pawła VI. Utrzymywał bliskie kontakty, poprzez wzajemne wizyty i korespondencję, z najbardziej wpływowymi postaciami Kościoła powszechnego. Sam zresztą uznawany był za jednego z najbardziej aktywnych kardynałów w Stolicy Apostolskiej.

Wspierał i utrzymywał kontakty ze środowiskami opozycyjnymi, m.in. z Komitetem Obrony Robotników oraz krakowskimi studentami, podejmującymi działalność na rzecz wolności w Polsce, po zabójstwie Stanisława Pyjasa. Jedno13 znacznie deklarował swoją solidarność z walczącymi o prawa człowieka i obywatela w PRL. Był postrzegany przez aparat partyjno-państwowy jako jeden z najniebezpieczniejszych dla władzy ludowej hierarcha kościelny. Po śmierci papieża Pawła VI (8 VIII 1978 r.) uczestniczył po raz pierwszy w konklawe, które wybrało następcą Świętego Piotra patriarchę Wenecji, Albino Lucianiego — Jana Pawła I.

Od 20 do 25 września 1978 r. uczestniczył w oficjalnej wizycie polskiego episkopatu w Republice Federalnej Niemiec, uznawanej za wydarzenie szczególnej rangi, zwłaszcza wobec reakcji biskupów niemieckich na skierowanie do nich przed kilkunastu laty orędzie polskiego episkopatu.

29 września 1978 r. zmarł nagle Jan Paweł I. Kilka dni później, 3 października tr. kard. Karol Wojtyła wyjechał do Rzymu na uroczystości pogrzebowe i kolejne konklawe.

16 października 1978 r. kolegium kardynalskie wybrało metropolitę krakowskiego papieżem, który przyjął imię Jan Paweł II. 22 października 1978 r. na placu św. Piotra odbyła się uroczysta inauguracja pontyfikatu Jana Pawła II, której motywem przewodnim stały się słowa Ewangelii „Nie lękajcie się!”.

***

Nie sposób w krótkim biogramie zawrzeć szczegółową kronikę życia Jana Pawła II. Warto jednak pokusić się o chronologiczne przedstawienie najważniejszych, w opinii uczonych i publicystów, momentów tego pontyfikatu.

Wśród nich na plan pierwszy wysuwają się papieskie pielgrzymki do państw wszystkich kontynentów. Papież peregrynował poza Włochy 104 razy; jako biskup Rzymu odbył około stu podróży po Włoszech. Najczęściej papież odwiedzał swoją ojczyznę, w której dziewięć razy spotkał się z milionowymi rzeszami wiernych. Za najważniejsze z papieskich pielgrzymek uchodzą: pierwsza, do Dominikany, Meksyku i na Wyspy Bahama, w styczniu 1979 r., gdzie wyraził dobitnie swój pogląd na „teologię wyzwolenia”, jedno z największych wyzwań współczesnego katolicyzmu, oraz druga w kolejności, a pierwsza do Polski, od 2 do 10 czerwca 1979 r., uchodząca za duchowy początek przemian, które doprowadziły do upadku imperium sowieckiego. W tym samym roku, w październiku, papież wygłosił na forum ONZ przemówienie poświęcone wolności sumienia i prawom człowieka, poddając surowej krytyce systemy ateistyczne współczesnego świata.

Rok później w siedzibie UNESCO w Paryżu mówił o fundamentach i celach kultury człowieka. 19 sierpnia 1985 r. w Casablance spotkał się i wygłosił przemówienie ekumeniczne do tysięcy muzułmanów. 15 stycznia 1995 r. w papieskiej mszy pontyfikalnej w Manili na Filipinach uczestniczyło ponad 4 miliony wiernych — było to największe zgromadzenie liturgiczne w dziejach ludzkości. Mimo trwającej okrutnej wojny na Bałkanach w kwietniu 1997 r. odbył pielgrzymkę do Sarajewa, a w styczniu 1998 r. przybył na Kubę, jedno z ostatnich państw poddanych dyktaturze komunistycznej. Rok później odwiedził Rumunię, pierwszy kraj zamieszkały przez większość prawosławną, co miało szczególne znaczenie wobec braku możliwości odwiedzenia Rosji. Ukoronowaniem papieskich pielgrzymek była niewątpliwie odbyta w 2000 r. podróż do Ziemi Świętej, w związku z mającym szczególne znaczenie dla Jana Pawła II Wielkim Jubileuszem 2000-lecia chrześcijaństwa.

Imponująco przedstawia się nauczanie papieskie. Łącznie Ojciec Święty Jan Paweł II ogłosił 14 encyklik, 15 adhortacji apostolskich, 5 konstytucji apostolskich, 32 listy apostolskie, 31 motu proprio, by wymienić tylko najistotniejsze dokumenty nauczania papieskiego, nie licząc listów, homilii, przemówień. Za najważniejsze wśród nich uchodzą: wydana 4 marca 1979 r., pierwsza encyklika — Redemptor Hominis oraz dwunasta — Ut unum sint z 25 maja 1995 r. Wielkie znaczenie nadaje się także listowi apostolskiemu Tertio millenio adveniente z 1994 r., zawierającemu program przygotowań Kościoła do przejścia w trzecie tysiąclecie.

W czasie pontyfikatu „papieża z Polski” miało miejsce wiele doniosłych wydarzeń o charakterze ściśle religijnym. 31 grudnia 1980 r. Jan Paweł II ogłosił św. Cyryla i św. Metodego współpatronami Europy, przypominając w ten sposób, iż historia kontynentu to także bogata duchowość wschodniej jego części, w której Ewangelię krzewili przecież apostołowie Słowian. W cztery lata później przypominał, że marksistowska teoria „walki klas” i dopuszczanie przemocy w walce o społeczną sprawiedliwość są nie do pogodzenia z chrześcijaństwem i nauką Kościoła, który ma naturę transcendentną. 7 grudnia 1992 r. papież ogłosił Katechizm Kościoła Katolickiego.

Szczególnego charakteru nabrały papieskie spotkania z młodzieżą świata, organizowane kilkakrotnie w różnych krajach. Za najważniejsze uznaje się te, które odbyły się w Częstochowie w sierpniu 1992 r., z nieskrępowanym udziałem młodzieży z byłych państw komunistycznych oraz w sierpniu 1997 r. w Paryżu. Pontyfikat Jana Pawła II znamionują także ważne poczynania o charakterze ekumenicznym. Spotkania z przedstawicielami wielu wyznań, nie tylko chrześcijańskich, przeszły do historii papiestwa. Należą do nich: wizyta w rzymskiej synagodze 13 kwietnia 1986 r. oraz spotkanie modlitewne w Asyżu, 27 października 1986 r., z udziałem przedstawicieli kilkudziesięciu wyznań religijnych, także bardzo odległych od chrześcijaństwa. Przełomowe znaczenie w dziejach Kościoła miało podpisanie 31 października 1999 r., w Augsburgu, katolicko-luterańskiej deklaracji o rozumieniu ewangelicznej doktryny usprawiedliwienia, uznane za ekumeniczne wydarzenie stulecia. Jeszcze większą rangę miał „Dzień Przebaczenia” w Kościele katolickim połączony z jubileuszowym rachunkiem sumienia w okresie Wielkiego Postu roku 2000.

Jan Paweł II bardzo angażował się w sprawy swojego narodu. Jego obecność

Polacy odczuwali nie tylko podczas pielgrzymek do ojczyzny. Zabierał głos w momentach najdramatyczniejszych, szczególnie w latach osiemdziesiątych. W grudniu 1980 r. skierował list do Leonida Breżniewa, będący głosem w obronie suwerenności Polski kierowanym do szefa komunistycznego imperium, w obawie przed radziecką interwencją. 15 stycznia 1981 r. papież przyjął na audiencji delegację Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Jako jej duchowy ojciec wyraził wdzięczność za to, że ruch nie jest skierowany „przeciwko” komukolwiek, ale wyłącznie ku wspólnemu dobru. Jego zaangażowanie w sprawy polskie uznawane jest za jeden z głównych motywów zamachu podczas audiencji generalnej 13 maja 1981 r. Dokładnie rok później Jan Paweł II pielgrzymował do sanktuarium w Fatimie, dziękując Matce Bożej za uratowanie życia. Podczas wizyty w Polsce w 1999 r. wygłosił przemówienie w polskim parlamencie. Była to pierwsza w dziejach papieska wizyta w parlamencie narodowym. „Składam dzięki Panu historii za kształt polskich przemian” — powiedział do polityków Jan Paweł II.

Karol Wojtyła jako papież nie przerwał swojej pracy pisarskiej i publicystycznej. Wśród dzieł, które ukazały się w czasie pontyfikatu, za najbardziej interesujące uznać można: refl eksję nad współczesnością — Przekroczyć próg nadziei z 1994 r., wydaną w 50-lecie kapłaństwa książkę Dar i tajemnica, poemat Tryptyk rzymski z 2003 r. oraz Pamięć i tożsamość z marca 2005, w której wielki świadek XX w. snuje refl eksje o przyczynach nazizmu i komunizmu, o złu w historii i miejscu w niej Opatrzności; o narodzie, patriotyzmie, polskości, Europie. Za summę pontyfikatu, a być może całego życia Karola Wojtyły, można uznać ofiarowanie świata Bożemu Miłosierdziu, dokonane w krakowskim sanktuarium łagiewnickim 17 sierpnia 2002 r., podczas ostatniej pielgrzymki do Polski. Dodać należy, że Jan Paweł II kanonizował 51 osób, beatyfikował 1338, na dziewięciu konsystorzach kreował kardynałami 231 duchownych, konsekrował 321 biskupów.

W opinii publicznej i licznych autorytetów naukowych, politycznych i społecznych Jan Paweł II uchodzi za jednego z największych papieży w historii, nie tylko z powodu jego szczególnej roli w przewodzeniu Kościołowi katolickiemu. Uznaje się powszechnie, że Jan Paweł II miał decydujący wpływ na przemiany w świecie, jakie dokonały się na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX w.

2 kwietnia 2005 r. Jan Paweł II zmarł w swoim apartamencie w Pałacu Apostolskim w Watykanie, w 85. roku życia, po 26 latach, 5 miesiącach i 17 dniach pontyfikatu — trzeciego najdłuższego w dziejach Kościoła. Uroczystości pogrzebowe na placu św. Piotra odbyły się 8 kwietnia. Pochowany został w katakumbach Bazyliki św. Piotra.

28 czerwca 2005 r. na mocy zezwolenia jego następcy Benedykta XVI z maja tr., rozpoczął się proces beatyfikacyjny Sługi Bożego Jana Pawła II, uznanego przez rzesze uczestników jego pogrzebu za świętego. Wyrazem tego były trzymane przez wiernych transparenty z napisem Santo subito. Podstawowa bibliografia:

B. Taborski, Karola Wojtyły dramaturgia wnętrza, Lublin 1989; K. Dybciak, Karol Wojtyła a literatura, Tarnów 1991; J. Cielecki, Wikary z Niegowici. Ksiądz Karol Wojtyła, Częstochowa 1996; A. Bujak, M. Rożek, Wojtyła, Wrocław 1997; C. Bernstain, M. Politi, Jego Świątobliwość Jan Paweł II i nieznana historia naszych czasów, Warszawa 1997; J. Kwitny, Człowiek stulecia. Życie i czasy Jana Pawła II, Warszawa—Chicago 1998; T. Szulc, Papież Jan Paweł II , Warszawa 1999; Kalendarium życia Karola Wojtyły, oprac. ks. A. Boniecki MIC, Kraków 2000; J. B. Raimond, Jan Paweł II Papież w samym sercu historii, Gniezno 2000; G. Waigel, Świadek nadziei. Biografia papieża Jana Pawła II, Kraków 2000; A. Nowak, Karol Wojtyła — Jan Paweł II. Kronika życia i pontyfikatu, Kraków 2003; Zapis drogi. Wspomnienia o nieznanym duszpasterstwie księdza Karola Wojtyły, red. ks. A. Świerczek, Kraków 2005; M. Lasota, Donos na Wojtyłę. Karol Wojtyła w dokumentach bezpieki, Kraków 2006; L. Lecomte, Pasterz, Kraków 2006.

opr. aw/aw

wam_2010_wojtyla_sb_00_100423.html