Historia Kościoła w datach - II wiek

Roland Fröhlich

Historia Kościoła w datach.

Wybrane zagadnienia

Wydawnictwo Jedność 2006
ISBN: 83-7442-027-8
Redakcja i informacje dotyczące Kościoła w Polsce — Ryszard Skrzyniarz

Wiek II

Apologeci

A.      Kościół a społeczeństwo i państwo

Rosnący napływ „Greków” (wśród nich coraz większej liczby uczonych), nie zakorzenionych w tradycjach żydowskich, przyczynia się do intelektualnej dyskusji z nową wiarą. Teraz chrześcijanie, wychodząc z cienia jednej z żydowskich sekt, domagają się mierzenia ich według siły ich argumentów. W licznych apologiach polemizują z rzymską wiarą w bóstwa. Tym samym trafiają oni w słaby punkt w rzymskiej samoświadomości, która waha się między empatycznym podziwem dla własnej wielkości i głęboko sięgającym poczuciem zanikania dawnych wartości. Tym samym cesarska polityka w stosunku do chrześcijan jest ambiwalentna, oscylując między tolerancją a uciskiem.

■ Ok. 112 r. — Na zapytanie namiestnika Bitynii, Pliniusza Młodszego, cesarz Trajan odpowiedział, iż chrześcijanie, którzy odmawiają ofiar bogom oraz czci wizerunkom cesarskim, mają zostać straceni. Do orzeczenia takiego wyroku potrzebny był jednak konkretny donos, a anonimowe wskazówki nie powinny być uwzględniane. W związku z tym Pliniusz pisze, że ten „zaraźliwy przesąd rozprzestrzenił się nie tylko w miastach ale też we wsiach i na płaskiej ziemi”.

■ 117 r. — Po objęciu rządów przez cesarza Hadriana, cesarstwo rzymskie osiąga apogeum swego terytorialnego rozwoju, obejmując kontynent europejski na zachód od Renu i na południe od Dunaju, południe Anglii, Azję Mniejszą do granic cesarstwa perskiego, Syrię, Palestynę, Egipt i kraje afrykańskie graniczące z południową częścią Morza Śródziemnego.

■ Pomiędzy 117 a 138 r. — Arystydes, chrześcijański filozof w Atenach, w liście do cesarza Hadriana (lub Antoniusza Piusa) broni wiary chrześcijańskiej, argumentując, iż każda wiara powinna być mierzona według wzniosłości jej definicji Boga. W tym chrześcijanie mają przewagę, a poza tym wykazują się szczególną czystością obyczajów.

■ 132—135 — Powstanie żydowskie pod dowództwem Bara Kochby. Po stłumieniu go cesarz Hadrian zabrania Żydom wstępu do Jerozolimy. W mieście zwanym teraz Aelia Capitolina powstają greckie świątynie.

■ 139 r. — W Rzymie powstaje grobowiec cesarza Hadriana, późniejszy Zamek św. Anioła.

■ Ok. 150 r. — Św. Justyn dedykuje cesarzowi Markowi Aureliuszowi apologię (pismo obrończe). W piśmie tym święty obala zarzuty przeciwko chrześcijaństwu i przedstawia dowody Boskiej natury Chrystusa. Później został stracony z powodu swej wiary.

■ 156 r. — 86-letni św. Polikarp, biskup wspólnoty w Smyrnie, który w młodości znał osobiście św. Jana Apostoła, umiera na arenie w Rzymie (za rządów cesarza Antoniusza Piusa). Wzruszający opis ostatnich dni życia Polikarpa zostaje sporządzony przez nieznanego bliżej Marciona jako list wspólnoty w Smyrnie skierowany do Kościoła w Filomelium we Frygii i stanowi najstarszy zachowany opis męczeństwa.

■ Ok. 172 r. — Melito z Sardes (miasto w Lidii) podkreśla w apologii skierowanej do Marka Aureliusza, iż dobre stosunki pomiędzy państwem a Kościołem są błogosławieństwem dla obydwu stron.

■ 176 r. — Stosowana od czasów cesarza Nerwy (98 r.) zasada ustanawiania swojego następcy poprzez adopcję najlepszego z kandydatów zostaje przełamana przez Marka Aureliusza (161—169), „filozofa na cesarskim tronie”, na korzyść jego syna Commodusa. Commodus po latach rozpusty zostaje zamordowany (192 r.).

■ 177 r. — Chrześcijański filozof Atenagoras z Aten napisał list skierowany do Marka Aureliusza i Commodusa z prośbą o tolerowanie chrześcijan.

■ 177 r. — Podczas uroczystości w Lyonie dochodzi do zamieszek skierowanych przeciwko „ateistom”. Ok. 50 chrześcijan zostaje rzuconych na arenie na pożarcie dzikim zwierzętom.

■ Ok. 178 r. — W swoim piśmie Słowo Prawdy (Alethès lògos) platoński filozof Celsus atakuje wiarę chrześcijańską: cuda Chrystusa zostały wymyślone, człowieczeństwo Boga jest nie do pogodzenia z Jego niezmiennością, stworzenie z nicości jest niemożliwe, chrześcijaństwo rozprzestrzeniło się z powszechnego strachu przed zapowiedzianym Sądem Ostatecznym. Później (ok. 245 r.) wyczerpującą odpowiedź napisał Orygenes (Contra Celsum).

Ok. 180 r. — W Kartaginie sześciu chrześcijan ze Scilli (północna Afryka) zostaje skazanych przez prokonsula Saturninusa na śmierć. Protokoły z przesłuchań są najstarszymi aktami męczenników oraz pierwszym chrześcijańskimi tekstami w języku łacińskim.

Pomiędzy 180 a 210 r. należy datować Sentencje Sekstusa Empiryka. W dystansie do świata i zmniejszeniu znaczenia cielesności, połączona zostaje hellenistyczna etyka z chrześcijańską nauką o moralności. Mądrości te są wielokrotnie tłumaczone i gorliwie czytane do czasów średniowiecza, zwłaszcza przez (zachodnich) mnichów.

Ok. 185 r. — Według świadectwa biskupa Lyonu św. Ireneusza chrześcijanie obecni są także w prowincjach germańskich.

Pomiędzy 190 a 200 r. powstaje List do Diogneta (napisany przez nieznanego chrześcijanina pochodzącego prawdopodobnie z Kartaginy). Autor tego listu, odcinając się od Żydów i pogan, wyjaśnia swojemu pogańskiemu przyjacielowi pojęcie Boga. W tym samym czasie nieznany poza tym filozof Heremiasz, w satyrycznym piśmie szydzi z prób wyjaśnienia istoty Boga, podejmowanych przez pogańskich filozofów. Między 197 a 250 r. rzymski adwokat Minucjusz Feliks napisał dialog Octavius, będący dyskusją pomiędzy chrześcijaninem Oktawiuszem i poganinem Cecyliuszem. Oktawiusz wyjaśnia, iż każdy człowiek może rozpoznać prawdę, że wszechświat wskazuje na jednego Stworzyciela, i że wiara w zmartwychwstanie poparta jest pismami wielu filozofów. Cecyliusz przyznaje, że jego zastrzeżenia zostały obalone i nawraca się na chrześcijaństwo.

■ Ok. 197 r. — Tertulian, jurysta i mówca w Kartaginie, napisał tekst stanowiący obronę chrześcijaństwa (tzw. Apologeticum) i skierował go do namiestnika cesarstwa. W piśmie tym skarży się na naruszanie prawa podczas procesów: brak jakichkolwiek obrońców, stosowanie tortur w celu uzyskania wyrzeczenia się wiary, a nie w celu przeprowadzenia dochodzenia, skazanie nie z powodu popełnienia przestępstwa, lecz z powodu samej nazwy (nomen christianum). Pomimo stosowania tych praktyk, stracenia nie prowadzą do zniszczenia wiary, ale do jej rozpowszechniania (semen est sanguis Christianorum — „krew jest posiewem chrześcijan”).

B. Życie wewnątrzkościelne

We wspólnotach „pogańscy chrześcijanie” zaczynają stopniowo przeważać nad „żydowskimi chrześcijanami”. Różne kierunki filozoficzne starają się zintegrować orędzie Jezusa z własnym rozumieniem świata i Boga, np. gnoza dąży do włączenia go do ogólnej nauki poznania i mądrości, a inne kierunki, do odnoszącej się różnicy między duchem i materią. Rozpoczyna się debata na temat pogodzenia Jezusa jako Syna Bożego z jednością Boga. Wśród zagmatwanej różnorodności teologicznych spekulacji, gwarantami właściwej wiary stają się dla wspólnot chrześcijańskich „następcy Apostołów”, czyli biskupi związani z miejscami, w których działali Apostołowie. Szczególnym autorytetem jest wśród nich biskup Rzymu, ostatniego miejsca działalności św. Piotra i św. Pawła.

■ Ok. 110 r. — Powstaje Didache (Nauka Dwunastu Apostołów, autor nieznany). Ten pochodzący z Syrii regulamin kościelny zawiera wytyczne dotyczące chrześcijańskiego trybu życia (także na temat biżuterii i fryzur), chrztu i eucharystii. Widoczny jest jasny podział pomiędzy klerem a świeckimi. We wspólnocie najwyższą rangę pełni biskup, któremu wszyscy mają obowiązek się podporządkować. W trybie swego życia oraz w małżeństwie biskup powinien stanowić wzór dla innych.

■ Od 120 r. — Zakorzeniona na terenach greckich nauka o gnozie (o właściwym poznaniu niosącym zbawienie) zdobywa zwolenników także wśród chrześcijan. Na tle różnicy nie do pogodzenia, pomiędzy materią a duchem, człowiekowi ma zostać ukazana droga do uwolnienia ducha poprzez wyjaśnienie jego ziemskiej sytuacji. Spadek znaczenia rzeczy cielesno-materialnych prowadzi u niektórych zwolenników do surowej ascezy (stłumienia cielesnych potrzeb) lub do wyuzdania (zatracenie znaczenia własnego ciała).

Cerinth uważa (ok. 100 r. w Azji Mniejszej), że świat został stworzony nie przez Boga, lecz przez istotę, którą nazywa demiurgiem. Chrystus był jedynie człowiekiem, na którego podczas chrztu zstąpił Duch Święty, opuszczając Go przed Jego pasją.

Według Bazylidesa (ok. 120—145, w Aleksandrii) z duchowej pełni (pleroma) wyłoniły się liczne, duchowe istoty (archonci, eony), które panują nad światem. Chrystus został wysłany na ziemię, aby uwolnić ludzkość od rządów archontów. Jego ludzka postać jest tylko pozorna (doketyzm). Według Walentyna (ok. 135 r. w Aleksandrii) wszystko co doczesne dąży do powrotu do duchowej pełni (pleroma). Pneumatyczny element w człowieku jest wzmacniany przez prawdziwe poznanie (gnoza), które przyniósł Zbawiciel. Na końcu świata złączy się ono ponownie ze światłem. Markion (z Azji Mniejszej, od 140 r. w Rzymie) dokonuje rozróżnienia pomiędzy dwoma najwyższymi istotami: demiurgiem — stworzycielem świata, bogiem prawa będącym bardziej sprawiedliwym niż miłosiernym i bogiem miłości, który objawił się w Chrystusie. Marokin, utożsamiając demiurga z Bogiem Starego Testamentu, odrzuca wszystkie te nowotestamentowe pisma, które zdradzają zbyt duży wpływ demiurga. Uznaje on jedynie Ewangelię św. Łukasza (z wyjątkiem dzieciństwa Jezusa) i pierwsze dziesięć Listów św. Pawła (bez Listu do Hebrajczyków i listów pastoralnych). W 144 r. Markion został wykluczony z rzymskiej wspólnoty chrześcijańskiej.

■ Pomiędzy 110 a 120 r. — Biskup Antiochii św. Ignacy pisze — jako więzień, w drodze do Rzymu (gdzie ma ponieść śmierć na arenie) — siedem listów do różnych wspólnot chrześcijańskich (zachowane w zredagowanych wersjach). Wzywa w nich do jedności z biskupem i ostrzega przed herezją. Oczekująca go śmierć męczeńska oznacza dla niego łaskę stania się „ziarnem chlebowym Boga” i „czystym chlebem Chrystusa”, a wspólnoty nie mogą próbować mu tego udaremnić.

■ Ok. 140 r. — Biskup Hierapolis św. Papiasz wspomina w swoich pismach, że św. Marek, będący tłumaczem św. Piotra w Rzymie, zapisał kazanie św. Piotra starannie, lecz w sposób nieuporządkowany.

Ok. 140 r. — Powstaje Pasterz Hermasa — w znacznej mierze apokaliptyczne pismo rzymskiego chrześcijanina Hermasa, któremu anioł pod postacią pasterza przekazywał objawienia. Dzieło to z powodu pokrzepiającej treści i antyrygorystycznych tendencji (grzechy popełnione po chrzcie mogą zostać odpuszczone) darzone jest głębokim szacunkiem, ale i sporadycznie uważane za kanoniczne (np. przez św. Ireneusza). Kanon Muratoriego poleca to dzieło jedynie jako warte przeczytania.

Ok. 160 r. — Hegezyp, będący prawdopodobnie żydowskim chrześcijaninem z Syrii, udaje się w podróż przez Korynt do Rzymu w celu odnalezienia w różnych wspólnotach obowiązującego przekazu nauki Apostołów. Z jego Pamiętników (Hypomnemata) zachowały się jedynie fragmenty.

■ 165 r. — Platoński filozof św. Justyn (ur. w Neapolis, w Palestynie) dostrzega w chrześcijaństwie „jedyną niezawodną i użyteczną filozofię” (Dialog 8). Będąc wędrownym nauczycielem, zakłada szkołę w Rzymie, gdzie w 165 r. został ścięty z powodu swej wiary wraz z sześcioma towarzyszami. Św. Justyn łączył antyczne pojęcie Logos z chrześcijańską treścią — logos Boga wydobył się z Ojca w celu stworzenia świata i stał się oddzielną, jednak podporządkowaną Ojcu osobą (subordynacjonizm). Ludzki rozum posiada zalążek (sperma) Boskiego logos, który objawił się w całej okazałości w postaci Chrystusa.

Rzymski uczeń św. Justyna, św. Tacjan (ur. w Asyrii), dążył do całkowitego odrzucenia greckiej filozofii. Człowiek może uwolnić się od wpływu demonów jedynie przez surowe znieczulenie ciała. Po wykluczeniu z rzymskiej wspólnoty (ok. 172 r.) św. Tacjan założył w Syrii sektę enkratytów. Członkowie tej sekty odrzucali małżeństwo (które uważają za grzech) oraz konsumpcję wina i mięsa. W tzw. Diatessaron św. Tacjan jako pierwszy próbował połączyć cztery Ewangelie w jedną całość.

■ Ok. 170 r. — Po swoim chrzcie Montanus z Frygii wspierany przez prorokinie Pryscyllę i Maksymilę ogłasza zbliżające się ponowne nadejście Chrystusa. Od wiernych wymaga ciągłego postu, rezygnacji z małżeństwa i gotowości na poniesienie śmierci męczeńskiej. Biskupi reagują niezdecydowanie i dopiero w połowie III w. następują pierwsze potępienia montanizmu.

■ 176 r. — Św. Ireneusz (ur. w Azji Mniejszej, uczeń św. Polikarpa ze Smyrny) zostaje biskupem Lyonu. Jako reakcję na współczesne mu gnostyczne nauki heretyckie, napisał pięć ksiąg Adversus haereses. Swoją argumentację opiera na pismach Nowego Testamentu, ich autorów traktuje bowiem jako teologiczne autorytety — nauka tylko wtedy może uchodzić za prawdziwą, gdy jest zgodna z tradycją nauczania wywodzącą się od Apostołów. Najważniejszym Kościołem jest Kościół w Rzymie, założony przez św. Piotra i św. Pawła, z którym muszą zgadzać się wszystkie pozostałe Kościoły (Adversus Haereses III, 3,1-3).

■ Ok. 180 r. — Teofil, przywódca chrześcijańskiej wspólnoty w Antiochii, po raz pierwszy używa pojęcia Trójcy (trias) w nawiązaniu do Boga, wymieniając Boga, Słowo (logos) i mądrość (sophia).

■ Ok. 190 r. — Św. Wiktor I, nowy biskup Rzymu, wymaga również od chrześcijan w Azji Mniejszej obchodzenia Wielkanocy w niedzielę po żydowskim święcie Paschy (a nie jak dotąd — w dniu święta Paschy). Św. Wiktorowi I udaje się przegłosować kwartodecymanów, którzy obchodzą Święta Wielkanocne czternastego dnia żydowskiego miesiąca Nisan.

Św. Wiktor I wykluczył z Kościoła rzymskiego, pochodzącego z Bizancjum Theodotusa, który pragnąc zachować jedność Boga wyjaśniał stosunek Chrystusa do Boga w ten sposób, iż Chrystus (człowiek) został wypełniony Boską mocą (dynamis) — dynamiczny monarchianizm. W przeciwieństwie do takiej interpretacji Prakseasz (pochodzący z Azji Mniejszej, od 190 r. w Rzymie) uważał, iż Chrystus stanowi jedną z form ukazania się Boga, który objawia się raz jako Ojciec, a innym razem jako Syn lub Duch Święty. Ponieważ konsekwencją takiej interpretacji było stwierdzenie, iż „Ojciec” wisiał na krzyżu, zwolennicy tego tzw. modalizmu nazywani są także patripasjanistami. Głównym przedstawicielem modalizmu został ok. 220 r. Sabelliusz.

■ Ok. 195 r. — Sławę, dzięki Klemensowi Aleksandryjskiemu (a w późniejszym okresie jeszcze bardziej dzięki swemu uczniowi Orygenesowi), zyskuje Aleksandryjska Szkoła Katechetów. Klemens Aleksandryjski w dziele Pedagogus, ukazuje Chrystusa jako wychowawcę wiernych i podaje dokładne wskazówki dotyczące chrześcijańskiego trybu życia.

■ Przed 200 r. — W ramach dysputy z gnozą Kanon Muratoriego podaje spis kanonicznych (nowotestamentowych) pism. W porównaniu z dzisiejszymi pismami kanonicznymi brakuje tam jedynie Listu do Hebrajczyków, Listu św. Jakuba i obydwu listów św. Piotra, a dodatkowo umieszczono w nim dzieło Sapientia Salomonis oraz Apokalipsę św. Piotra. W tym czasie spisywanie nowotestamentowego kanonu jest już prawie zakończone.

opr. mg/mg