Życie i obyczaje kleru w Polsce średniowiecznej (wstęp)

Jan Fijałek

Życie i obyczaje kleru w Polsce średniowiecznej

© Copyright by Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych UNIVERSITAS, Kraków 2002, wyd. II (na podstawie Rozpraw Akademii Umiejętności Wydziału Historyczno-Filozoficznego, seria II, tom V 1894)
ISBN 83-7052-531-8

Wersja papierowa oprócz publikowanego tu tekstu zawiera także szczegółowe przypisy oraz oryginalne teksty łacińskie stosownych dokumentów kościelnych

---

Spis treści
Nota o autorze	7
Nota edytorska	9
WSTĘP. Średniowieczne ustawodawstwo synodalne biskupów polskich	11
Życie i obyczaje kleru w Polsce średniowiecznej na tle ustawodawstwa synodalnego	12
Rozdział I. Strój duchownych (Habitus clericorum) ......	17
Tonsura, pielęgnowanie włosów i brody	18
Suknia klerycka	23
Wzbronienie duchownym noszenia broni	29
ROZDZIAŁ II. Zajęcia i zabawy niedozwolone (Vita et conversatio clericorum)	31
Nawiedzanie i utrzymywanie karczm przez duchownych	32
Gry losowe	39
Tańce i śpiewy	44
Widowiska i zabawy zabobonne	51
ROZDZIAŁ III Stosunek duchownych do niewiast i konkubinat (De cohabitatione clericorum et mulierum)	66
Przebywanie niewiast w domach osób duchownych	67
Prawne skutki konkubinatu	73
Wolność testowania i zapisy konkubinariuszów	80
DODATEK Statuty prowincjonalne o klerykach konkubinariuszach

Statut legata Gentilisa z roku 1309 85 Statut kaliski z roku 1357 86 Statut praski z roku 1355 87 Statut kaliski z roku 1420 88 Statuty diecezjalne o wspólnym mieszkaniu duchownych i kobiet Płockie z lat 1398-1423 93 Włocławskie z roku 1402 (?)95 Gnieźnieńsko-włocławskie z lat 1512-1516. Poznańskie z lat 1420-23 Krakowskie z roku 1408 96

NOTA O AUTORZE

Ksiądz Jan Fijałek, najwybitniejszy historyk polskiego Kościoła, przyszedł na świat w Pogwizdowie pod Bochnią 8 maja 1864 roku. Szkołę powszechną i pierwsze lata gimnazjum ukończył w Bochni, natomiast egzamin dojrzałości złożył w 1883 roku w słynnym wówczas gimnazjum św. Anny w Krakowie. Po maturze wstąpił do seminarium duchownego w Tarnowie, skąd rychło przeniósł się do Krakowa na Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jeszcze jako student krakowskiej Wszechnicy zadebiutował rozprawką: Stanowisko episkopatu polskiego wobec hołdu pruskiego w roku 1525, ogłoszoną w 1887 roku w „Pamiętniku Słuchaczy Uniwersytetu Jagiellońskiego", niezbyt jednak życzliwie przyjętą przez krytykę. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1887 roku z rąk arcybiskupa A Dunajewskiego. Po krótkim pobycie na posadzie wikariusza w parafii św. Salwatora na Zwierzyńcu w Krakowie wyjechał, dzięki protekcji swego mistrza prof. Chotkowskiego, do Rzymu, gdzie dwuletnie studia uwieńczył doktoratem z prawa kanonicznego w Papieskim Liceum św. Apolinarego oraz świadectwem watykańskiej Szkoły Paleograficznej. Udzielał się też w pracach Ekspedycji Rzymskiej Akademii Umiejętności.

Po powrocie do kraju został wikariuszem w Gruszowie koło Gdowa, a następnie penitencjariuszem przy kościele Mariackim ucząc zarazem religii w krakowskich gimnazjach. Podjęte w tym czasie dalsze studia na Uniwersytecie Jagiellońskim zaowocowały doktoratem z teologii w roku 1891 na podstawie dysertacji o średniowiecznych statutach synodalnych biskupów włocławskich (De ge-stis statuiscque synodalibus episcoporum Vladislaviensium medii aevi obser-vationes criticae).

Wznawiana obecnie rozprawa o życiu i obyczajach kleru w Polsce średniowiecznej była podstawą otrzymania przez młodego katechetę gimnazjalnego tytułu docenta w zakresie historii Kościoła. Trzy lata później Fijałek otrzymał profesurę na Uniwersytecie Lwowskim obejmując katedrę historii Kościoła na Wydziale Teologicznym. Miał wówczas zaledwie 32 lata. We Lwowie pozostał do 1912 roku pełniąc m.in. w roku akademickim 1903/4 godność rektorską. Po powrocie

do Krakowa objął katedrę historii kościelnej na Uniwersytecie Jagiellońskim, a po utworzeniu w 1919 roku na Wydziale Teologicznym krakowskiego uniwersytetu katedry historii Kościoła w Polsce został jej kierownikiem. W 1930 roku ze względów zdrowotnych przeszedł na emeryturę. Zmarł 19 X 1936 roku w Krakowie.

Z bogatego dorobku ks. Fijałka na plan pierwszy wysuwają się prace poświęcone Uniwersytetowi Jagiellońskiemu, jego uczniom i profesorom, na czele z wielką, dwutomową monografią Jakuba z Paradyża ogłoszoną w 1900 roku w rocznicę odnowienia Uniwersytetu przez króla Władysława Jagiełłę. W tym samym roku ujrzała światło dzienne książka Polonia apud Italos Scholastica sae-culum XV, fasc. 1. W tym nurcie badań pozostaje także praca Studia do dziejów Uniwersytetu Krakowskiego i jego Wydziału Teologicznego w XV w.

Drugim nurtem naukowych dociekań Jana Fijałka było średniowieczne ustawodawstwo synodalne biskupów polskich. Ogłosił drukiem statuty biskupa krakowskiego Nankera, arcybiskupa Mikołaja Trąby oraz statuty kapituły katedralnej włocławskiej. Zamiłowanie do średniowiecznych kodeksów i dokumentów zaowocowało też publikacjami źródłowymi w postaci Kodeksu dyplomatycznego katedry i diecezji wileńskiej (wraz z Władysławem Semkowiczem), którego pierwszy zeszyt tomu pierwszego ukazał się w 1932 roku, zaś zeszyt drugi wyszedł już po śmierci wydawcy w 1939 roku. W tym czasie ukazał się też Zbiór dokumentów Zakonu OO. Paulinów w Polsce, opracowany wraz z Władysławem Semkowiczem.

Z większych prac na uwagę zasługują także: ogłoszona w 1914 roku rozprawa Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę i zachowanie w niej języka ludu. Materiały do dziejów kościoła i oświaty w Polsce w w. XVI, Moderniści katoliccy kościoła lwowskiego w wieku XVI czy Los unii florenckiej w Wielkim Księstwie Litewskim za Kazimierza Jagiellończyka.

Za wielkie zasługi dla nauki polskiej ks. Fijałek został w 1926 roku odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta, a w 1932 roku otrzymał dyplom doktora honoris causa Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. Sam najbardziej cenił godność kanonika krakowskiej kapituły metropolitalnej otrzymaną w 1926 roku.

Opracował Stanisław A. Sroka

opr. mg/mg