Święty Antoni z Padwy

Ojczyzna – Portugalia

Święty Antoni był z pochodzenia Portugalczykiem. Nasze encyklopedyczne wiadomości o Portugalii są takie, że jest to kraj w zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego, kraniec wyżyny hiszpańskiej, który, poprzerzynany dolinami i tarasami, schodzi ku brzegowi Oceanu Atlantyckiego. Klimat ma umiarkowanie oceaniczny, o wiele bardziej wilgotny, niż reszta półwyspu, z wyjątkiem krańców południowych. Kraj o obszarze 91,7 tys. km2 jest zasadniczo rolniczy: 1⁄3 powierzchni służy zasiewom, 1⁄5 stanowią lasy, 2⁄5 to nieużytki. Stolicą jest Lizbona, bardzo ruchliwy port nad rzeką Tag. To Portugalia dziś. A Portugalia w historii i za czasów św. Antoniego?

Pod koniec II wieku, kiedy dominacja rzymska była na Półwyspie Iberyjskim w pełni ustalona, imię Chrystusa panowało już we wszystkich krainach Hiszpanii – tak twierdzi Tertulian. Natomiast tradycja głosi, że Apostołowie św. Piotr i św. Paweł posłali do Hiszpanii siedmiu mężów, by nawracali tubylców na wiarę Chrystusową. Jeszcze śmielsza jest legenda, głosząca, iż sam Jezus Chrystus powierzył św. Jakubowi Apostołowi, którego kości spoczywają w Santiago de Compostella, nawrócenie ziemi hiszpańskiej. Co więcej, legenda podaje, że sama Matka Boża została przeniesiona przez aniołów nad rzekę Ebro, by przyjść Apostołowi z pomocą. Jakkolwiek miała się sprawa z pierwszym chrześcijaństwem na Półwyspie Iberyjskim, jest faktem, że w początkach IV wieku Kościół miejscowy cieszył się powagą, skoro Kościół powszechny przyjął nakazujący celibat kościelny kanon 33. soboru odprawionego właśnie tam, w Elvira.

Tymczasem panowanie rzymskie w całej Europie upadło pod ciosami barbarzyńców. W roku 409 niektóre plemiona germańskie przeszły z Galii przez Pireneje i zaczęły zajmować prowincje hiszpańskie. Władze cesarskie użyły przeciw nim Wizygotów, którzy zawładnęli półwyspem na okres trzech stuleci. Wkrótce po pierwszej ruinie chrześcijaństwa zaczęło się ono znów dźwigać, zwłaszcza gdy w 587 roku król Wizygotów Recaredo przyjął wiarę Chrystusową. Chrześcijaństwo stopniowo zyskiwało coraz mocniejszą pozycję, a papież mógł wpływać na życie miejscowego Kościoła. Biskupi stanowili ostoję społeczną przeciw absolutyzmowi królów. Niestety, walki między możnowładcami wizygockimi osłabiły królestwo i w 711 roku uczyniły je łatwym łupem dla Arabów.

Wobec ludzi z Afryki szybko wytworzył się stosunek szacunku i gościnności. Znaczne dziedzictwo kulturowe i naukowe Arabów pociągało Iberów. Mimo różnicy religii tolerancja muzułmanów pozwoliła na pewien modus vivendi. W Kordobie, stolicy państwa arabskiego, otwarto istniejące kościoły i klasztory, jednak nie mogły powstawać nowe. Zdarzały się wszakże prześladowania chrześcijan, a szczególne zagrożenie stanowiły wdzierające się błędy doktrynalne. Utrudnioną była też administracja kościelna – synody biskupów zostały zawieszone.

W roku 1061 papież Aleksander II poparł sprawę zbrojnego wyswobodzenia Hiszpanii z zależności od Arabów przy pomocy z zewnątrz, czyli z udziałem krzyżowców. Okres wyzwalania półwyspu spod władzy arabskiej stał się okazją do uformowania Portugalii jako osobnego i niezależnego państwa.

Wśród obcych rycerzy walczących o wyzwolenie Hiszpanii byli dwaj kuzyni z rodu książąt Borgogna. Jeden z nich, imieniem Rajmund, został władcą Galicji; drugi, Henryk – zależnym od niego rządcą Portugalii. Wszakże jego syn, Alfons Henriquez, po umocnieniu się kraju zerwał wszelką zależność i ogłosił się królem autonomicznego państwa – Alfonsus Portucalensium rex. Niebawem, w roku 1143, poddał się opiece Kościoła w obecności legata papieskiego kardynała Guido di Vico.

Alfons Henriquez, pierwszy król niezależnej Portugalii, w walce z Arabami w roku 1147 zdobył Santarem i z pomocą krzyżowców z północy – Lizbonę. Zajął także inne miasta i znacząco powiększył swe terytorium. Jego syn, Sancho I, władający państwem od roku 1185, dalej umacniał i poszerzał zdobycze ojca, przede wszystkim jednak podjął troskę o sprawy polityki wewnętrznej kraju. Następca po nim, syn Alfons II, wprowadził rządy autokratyczne, które sprawował przy udziale kleru i szlachty od 1211 do 1223 roku. Z pomocą biskupa Lizbony D. Soeiro Viegasa zabrał muzułmanom Elcacer, a wcześniej wspólnie potężnie wsparli Alfonsa VIII, króla Kastylii, w wielkiej zwycięskiej bitwie z Arabami w Las Navas de Tolosa w 1212 roku. Ostatnim królem Portugalii panującym za życia św. Antoniego (choć w czasie, gdy pozostawał on już poza swą ojczyzną) był Sancho II. Najstarszy syn Alfonsa II wprawdzie z całym zapałem walczył z Arabami, ale dopuścił do wewnętrznych konfliktów, nieładu i buntów w kraju. Interwencja kleru, szlachty, a wreszcie papieża Innocentego V ostatecznie pozbawiła go tronu na korzyść młodszego brata – wszakże była to historia późniejsza, rozgrywająca się już po śmierci naszego Świętego.

Gdy chodzi o historię kościelną na terenie Portugalii, już w III wieku kwitnącą była diecezja Braga, a w stuleciu następnym również Evora i Lizbona. Wspomniana inwazja barbarzyńców spowodowała kryzys chrześcijaństwa hiszpańskiego, zwłaszcza w prowincji Braga. Sytuacja polepszyła się z chwilą nawrócenia Szwabów, a jeszcze bardziej po nawróceniu Wizygotów pod rządami chrześcijańskiego króla Recareda. Około połowy VI wieku biskupem Dumio, a później metropolitą Bragi był św. Marcin, który odprawił tu dwa synody.

Bardzo gorzkie czasy przeżywał Kościół pod panowaniem arabskim, które przyniosło ze sobą zagrożenie wiary i obyczajów jako logiczne następstwo kontaktu z żydami i muzułmanami, a także trudności w organizacji administracji kościelnej. Odzyskanie kraju dla chrześcijaństwa wywołało olbrzymie poruszenie na wszystkich polach: religijnym, monastycznym, apostolskim. Można powiedzieć, że z chwilą odzyskania wolności chrześcijaństwo zaczęło w Portugalii nowe życie we wszystkich jej diecezjach: Braga, Porto, Lamego, Beja, Evora, Lizbona, Koimbra.

Zdobycze króla Alfonsa Henriqueza dokonały się z pomocą krzyżowców, nade wszystko zaś templariuszy. W czasie trzeciej krucjaty, za króla Sancho I, zdobyto Silves, a w czasie piątej krucjaty w roku 1217 – Alcacer. To znaczy, że Portugalia została odbudowana, kamień po kamieniu, przy współudziale krzyżowców. Walki następców Alfonsa Henriqueza z klerem były tylko epizodami i dotyczyły bardziej dyscypliny i interesów niż religii. Przywódcy portugalscy bowiem zawsze zachowywali wierność zaprzysiężoną przez pierwszego króla Kościołowi rzymskiemu.

Zakony monastyczne w Portugalii średniowiecznej stanowiły nie tylko ośrodki życia religijnego, ale także centra postępu społecznego, kulturalnego i politycznego. Zakony cystersów i augustianów, a potem dominikanów i franciszkanów, a także inne, działały na rzecz szerzenia kultury, sprzyjały osadnictwu i wspierały administrację. Natomiast zakony rycerskie dały swój znamienity wkład w wysiłki na rzecz odzyskania terytorium kraju i jego obronności.

Sławny papież Jan XXI, czyli Pedro Juliao, autor licznych dzieł, jak Thesaurus pauperum, urodził się w Lizbonie między rokiem 1210 a 1220, a więc w czasie, kiedy jego rodak św. Antoni był już zakonnikiem w klasztorze Zakonu Kanoników Regularnych św. Augustyna.

Ówczesna, pierwsza stolica państwa – Koimbra była nie tylko siedzibą dworu królewskiego, ale i ośrodkiem kultury, zwłaszcza w klasztorze św. Krzyża, na którego bazie w roku 1291 powstał pierwszy uniwersytet w kraju.

Cecylian Niezgoda OFMConv (1922-2003) – franciszkanin, teolog, filozof i tłumacz z języka łacińskiego. Znawca średniowiecza oraz źródeł franciszkańskich i antoniańskich, z których wiele przełożył na język polski. Wieloletni wykładowca wyższych seminariów duchownych w Krakowie i Gnieźnie. Autor licznych książek biograficznych i artykułów.

Jest to fragment książki Cecyliana Niezgody OFMConv, "Święty Antoni z Padwy", którą można znaleźć na stronie Wydawnictwa Bratni Zew tutaj>>

opr. ac/ac