Św. Benedykt - patron Europy

Od dawna czczono go jako patrona pokoju, pracy i ludzi konających. Żył na przełomie V i VI wieku. Jego życie znamy dzięki II księdze Dialogów św. Grzegorza Wielkiego, który napisał je w formie pełnych cudownych wydarzeń, budujących opowiadań, ukazujących św. Benedykta jako wielkiego mnicha i człowieka Kościoła.

Obecnie Europa ma kilkoro patronów, pochodzących z różnych czasów i narodów. Jako pierwszy patronem Starego Kontynentu został ogłoszony św. Benedykt z Nursji - opat, czyli przełożony klasztoru mnichów z Italii.

Z imieniem św. Benedykta łączy się Reguła Mnichów, która stała się podstawą życia mniszego w Kościele łacińskim. Autor wykorzystuje w niej wcześniejszą tradycję, prawdopodobnie w dużej mierze anonimową Regułę Mistrza, w znanej obecnie postaci lub wcześniejszy etap jej redakcji. Jednak do źródeł podchodzi z roztropną wolnością - przyjmuje to, co uważa za wartościowe, modyfikuje lub opuszcza to, co nosi na sobie cechy ludzkich ograniczeń.

Św. Grzegorz Wielki w swoim dziele powołuje się na świadectwa uczniów i następców św. Benedykta. Sam prowadził życie mnisze w założonym przez siebie klasztorze. Dawniej uważano go za benedyktyna, jednak dokładna analiza zwyczajów mniszych, o których wspomina w swoich tekstach, pokazuje, że wiele z nich różni się znacznie od przekazanych w Regule św. Benedykta. Byłby zatem przedstawicielem zachodniego monastycyzmu, który dopiero potem, na początku IX w., powszechnie przyjął tę Regułę jako swą podstawową normę.

Życie św. Benedykta

Według Wielkiego Papieża, św. Benedykt urodził się w Nursji w Umbrii, części Italii leżącej ok. 100-150 km na północ od Rzymu, zapewne ok. 480 r., w zamożnej chrześcijańskiej rodzinie, która zapewniła mu odpowiednie wykształcenie na miejscu, a potem wysłała na dalsze studia do Rzymu. Jednak atmosfera panująca w mieście w trudnych czasach przemian, po upadku Cesarstwa Zachodniego, kiedy zagrażały najazdy barbarzyńców i wielu młodych ludzi chciało zaczerpnąć z życia jak najwięcej przyjemności, spowodowała, że Benedykt postanowił porzucić wszystko i oddać się wyłącznie życiu religijnemu. Początkowo był pustelnikiem w grocie koło Subiaco. Otrzymał habit od mnicha Romana z pobliskiego klasztoru.

Nauczał prawd wiary żyjących w pobliżu pasterzy. Kiedy zaczęły się rozpowszechniać wieści o jego świętym życiu, wspólnota mnichów, którą tradycja umieszcza w niedalekim Vicovaro, poprosiła go, by został jej przełożonym. Mnisi nie chcieli jednak poddać się jego wymaganiom, by konsekwentnie zachowywać przyjęte zwyczaje. Próbowano nawet go otruć, zatem opuścił to miejsce. Napływ uczniów skłonił go do założenia dla nich dwunastu małych klasztorów, nad którymi czuwał, zajmując się głównie przygotowywaniem kandydatów. Wrogie nastawienie pobliskiego kapłana spowodowało, że przeniósł się, prawdopodobnie ok. 529 r., na górę Cassino, gdzie zbudował klasztor i napisał Regułę.

Św. Grzegorz Wielki podaje różne szczegóły z jego życia: apostolstwo wśród ludzi, którzy jeszcze oddawali cześć pogańskim bogom, cudowne uzdrowienia, przykłady roztropnego działania i wypraszania cudownych łask. Wspomina jego siostrę, mniszkę św. Scholastykę, oraz okoliczności jego śmierci w otoczeniu uczniów po przyjęciu Komunii świętej. Zmarł zapewne 21 marca 547 r., choć podaje się też daty od 543 do 560 r.

Jego klasztor został opuszczony w czasie najazdu Longobardów w 577 r., odnowiony w 717 r. Rękopis Reguły uciekający mnisi przenieśli do klasztoru przy Bazylice Laterańskiej w Rzymie. Jeden z odpisów zabrali mnisi, których św. Grzegorz wysłał pod wodzą przeora Augustyna w 596 r. do Anglii. Tam Reguła, początkowo znana i zachowywana obok innych reguł, zdobywała sobie coraz większe uznanie i poprzez misje anglosaskich mnichów stawała się podstawą życia klasztorów, które zakładali w różnych krajach Europy.

Reguła

W Regule św. Benedykt uczy miłowania Boga nade wszystko, czego wyrazem jest wspólne życie pod wodzą opata, ojca i przedstawiciela Chrystusa. Mnisi poświęcali dużo czasu wspólnej modlitwie w chórze zakonnym. Reguła omawia poszczególne nabożeństwa tworzące Liturgię Godzin, złożone z hymnów, psalmów i czytań z Pisma Świętego oraz prawowiernych katolickich autorów. Bardzo ważnym elementem życia była praca - najpierw ręczna, fizyczna, a potem też wszelkiego rodzaju prace umysłowe. Porządek dnia przewidywał kilka godzin na osobiste czytanie Pisma Świętego oraz innych książek religijnych, co zmuszało do stałej troski, by w klasztorze była odpowiednia biblioteka. Dlatego mnisi przepisywali księgi, nie tylko religijne, przyczyniając się do uratowania od zagłady wielu dzieł kultury starożytnej.

Nie wiadomo, czy sam św. Benedykt był kapłanem, ale w Regule pisze, by w razie potrzeby prosić o święcenia kapłańskie dla mnichów. Później wielu z nich stało się wybitnymi głosicielami Ewangelii, misjonarzami, twórcami lokalnych Kościołów w wielu krajach Europy. Prawdopodobnie benedyktynami byli pierwsi polscy misjonarze. Na pewno śluby w klasztorach benedyktyńskich złożyli św. Wojciech i św. Bruno z Kwerfurtu.

Klasztory

Klasztory benedyktyńskie, początkowo zakładane w miejscach sprzyjających skupieniu, wielbieniu Boga w samotności, szybko stawały się ośrodkami życia i kultu religijnego. Wyrastały wokół nich osiedla, potem miasta. W szkołach klasztornych uczono nie tylko przyszłych mnichów, ale oddawano na wychowanie dzieci z możnych rodzin zarówno do opactw męskich, jak też do klasztorów żeńskich żyjących według Reguły św. Benedykta. Prawdopodobnie uczniem szkoły przy klasztorze Brauweiler k. Kolonii, założonym przez rodzinę jego matki Ryksy (Rychezy), czczonej w archidiecezji kolońskiej jako błogosławiona, był Kazimierz Odnowiciel, który sprowadził tamtejszych benedyktynów do Krakowa. Potem jego syn Bolesław Śmiały wybudował im klasztor w Tyńcu.

Wszechstronna działalność benedyktynów oraz żyjących według tej samej reguły cystersów, a potem kamedułów, przyczyniła się do podnoszenia poziomu życia religijnego, umiejętności uprawy roli i pracy w różnych rzemiosłach i sztukach. Te wartości powodowały, że często nazywa się św. Benedykta ojcem cywilizacji europejskiej i patriarchą Zachodu, czego wyrazem ze strony Kościoła jest tytuł Patrona Europy. Jego otwarta postawa, szacunek dla każdego człowieka, harmonijne łączenie modlitwy i pracy, wrażliwość na ludzkie potrzeby, dostosowywanie zadań do możliwości człowieka, umiejętność zaczynania od nowa, gdy trudności niszczyły jego dzieło, powodują, że jest szczególnie bliski także dzisiejszemu człowiekowi, przed którym stoją ważne zadania budowania sprawiedliwej społeczności ludzkiej, opartej na wzajemnym szacunku i dającej wszechstronne możliwości ochrony i rozwijania prawdziwego dobra.

opr. mg/mg