Agitacja do sekt i nowych ruchów religijnych

Andrzej Zwoliński

LEKSYKON WSPÓŁCZESNYCH ZAGROŻEŃ DUCHOWYCH

ISBN: 978-83-7505-132-2

wyd.: WAM 2009

---

AGITACJA DO SEKT I NOWYCH RUCHÓW RELIGIJNYCH

— „agitacja” nie należy do słownika terminów naukowych, lecz jest powszechnie rozumiana jako „przekonywanie”. Celem agitacji jest dotarcie nie tyle do pojedynczego człowieka, ale do tłumów, dużych grup ludzi. Charakteryzują ją pewne cechy jednostronności, powierzchowności, przypadkowości i namiętności. „Agitator” chce wstrząsnąć słuchaczem, zaskoczyć go, przebudzić, porwać, proponuje „drogę odwrotu i przejścia”, nie pozostawiając jednak czasu na zastanowienie, krytyczną analizę propozycji i wypowiedzenie się. Stopień rozwoju akcji agitacyjnych i sposób ich uzasadnienia jest różny dla różnych grup sekciarskich. Podstawy ideowe działalności misjonarskiej, zakres i sposób jej prowadzenia oraz treści agitacji są zróżnicowane ze względu na rodzaj sekty. Badacze sekt wymieniają jednak charakterystyczne dla nich cechy agitacji, do których należą: stronniczość, fanatyzm i nieustępliwość.

• Stronniczość jest cechą podstawową i polega na uporczywym trwaniu przy jakiejś idei, zapatrzeniu się w doktrynę sekty, jednowymiarowe odczytywanie całego bogactwa zjawisk, zdarzeń i rzeczy, które dotyczą człowieka. Misyjna działalność prowadzi do werbowania kolejnych adeptów grupy, zamkniętej na „resztę świata”. Stronniczość nie dozwala na podjęcie zdrowej, racjonalnej krytyki. Na niewiele więc zdają się argumenty rozumowe, naukowe, logiczne wobec głoszonej przez sektę doktryny.
• Fanatyzm polega na umiejętności narzucenia innym własnej idei. W sekcie jest ona podbudowana przekonaniem o otrzymaniu specjalnej misji religijnej, wybraniu i posłaniu do „nieuświadomionych”. Często fanatyk jest paranoikiem, który bazując na swojej manii wielkości, popełnia kardynalne błędy w rozumowaniu, a następnie w sposób niekontrolowalny szerzy je. Fanatyzm rozprzestrzenia się bardzo szybko, gdyż łączy się najczęściej ze zdolnością sugestywnego i „namiętnego” wpływania na innych. Celem głoszenia doktryny jest nie poszukiwanie prawdy, lecz triumf myśli i idei sekty, w które się ślepo wierzy. Dla osiągnięcia tego celu fanatyk jest zdolny nawet do użycia siły.
• Nieustępliwość jest kolejnym czynnikiem mającym wpływ na formację i żywotność sekty. Nieprzejednana postawa członków sekty łączy się z umiejętnością elastycznego reagowania na zdarzenia i sytuacje, które występują podczas pracy misjonarskiej. Ich zacietrzewienie lekceważy sumienia innych ludzi, rodzi u wielu adeptów poczucie zagrożenia i bezsilności. Każde miejsce i każda sytuacja są dobre, by stać się terenem agitacyjnej działalności sekt. Miejsca odpoczynku, pracy, poczekalnie, szpitale, przystanki autobusowe, akademiki, szkoły, korytarze instytucji charytatywnych, więzienia, biura, uczelnie, ulice, szlaki turystyczne, hotele, teatry, kina, muzea, wiece polityczne, uroczystości religijne, kursy językowe, kuchnie dla ubogich, świetlice osiedlowe i wiele innych — stają się obszarami działalności agitacyjnej, miejscem, gdzie nawiązywane są pierwsze kontakty z potencjalnymi adeptami. Niezwykle zróżnicowane są formy pozyskiwania nowych adeptów sekty. Można je podzielić, ze względu na intensywność działań i ich treściową powagę, na:
• wyszukiwanie zainteresowanych — celem podjęcia pracy nad nimi i pozyskania ich dla sekty, co obejmuje wstępną rozmowę, nawiązanie pierwszego kontaktu, który jedynie daje nadzieję na pozytywne przyjęcie doktryny;
• pogłębienie kontaktu z sektą — przygotowanie nowego, w pełni uświadomionego członka sekty, co wiąże się z całościowym przekazem doktryny, zmianą stylu życia, pełnym włączeniem w struktury sekty;
• wykształcenie liderów, pionierów i zawodowych głosicieli — specjalne formy oddziaływania, których celem jest wyodrębnienie głosicieli z grona zwykłych wyznawców. Ta forma misjonarskiej działalności sekty nastawiona jest na długofalowe efekty, przetrwanie i dalszy rozwój struktur. Opiera się najczęściej na wyciągnięciu wniosków personalnych z wyników poprzednich faz pracy misjonarskiej.

Pośród metod pracy można wyróżnić agitację przez: głoszenie doktryny w wędrówce „od drzwi do drzwi”; obozy wędrowne; kursy; wykład publiczny; wykorzystanie sytuacji przypadkowych; werbowanie połączone z rozdawaniem czasopism; ulotki; wykorzystanie dramatu, filmu i sztuk scenicznych; przez obietnicę dóbr materialnych i włączenie w struktury ekonomiczne; kontakty towarzyskie; działalność polityczną; dzieła charytatywne; zakładanie instytucji paralelnych; działalność kulturalną i inne.

Agitacja w formie wędrówki „od drzwi do drzwi” często jest prowadzona przez dwie osoby: przez doświadczonego głosiciela oraz początkującego, który dopiero odbywa misjonarską praktykę. Niekiedy, w formie przynęty jako osoba towarzysząca, występuje dziewczyna lub schludnie ubrane dzieci. Tę formę głosicielstwa praktykują m.in. Świadkowie Jehowy, mormoni oraz niektóre nowe grupy, np. wyznawcy Sun Myung Moona. Agitatorzy są najczęściej dobrymi psychologami, trafnie odczytującymi emocje i stany psychiczne rozmówcy. Znają też dobrze prawidłowości rządzące wchodzeniem adepta w nową grupę o charakterze religijnym. Aranżują więc spotkania zgodnie z etapem rozwoju zażyłości między nowym adeptem a sektą.

Obozy wędrowne i inne formy organizowania wypoczynku są atrakcyjną propozycją, zwłaszcza dla dzieci i młodzieży. Korzystając z tańszych wakacji językowych, obozów wędrownych, pobytów rekreacyjnych w interesujących ośrodkach, z wycieczek tematycznych, z letnich seminariów w plenerze, z różnych form ekoturystyki, wakacyjnych rekolekcji, szkół medytacji łatwo napotkać głosicieli różnych sekt. Zjawiają się jako organizatorzy, sąsiedzi, przygodni dyskutanci. Najłatwiej jest agitować, gdy sekta sama jest organizatorem całego obozu. Struktura wakacyjnego zgrupowania, niezobowiązująca, lecz ściśle ustalona, ułatwia zbliżenie między ludźmi, osobisty kontakt, przekaz idei, kolportaż odpowiedniej literatury. Organizowanie przez sektę specjalistycznych kursów zbliżonych w treści do jej doktryny jest kolejną propozycją. I tak np. Kościół Dzieci Bożych — Wspólnota Niezależnych Chrześcijańskich Zgromadzeń Misyjnych, zwana też Rodziną, na kursach szkoleniowych organizowanych przez siebie porusza m.in. następujące tematy: edukacja i opieka nad dziećmi, stosunki międzyludzkie, miłość i przebaczenie oraz proroctwa biblijne. Zaprasza na nie osoby w każdym wieku i każdego stanu. Dla zapracowanych proponuje kursy korespondencyjne. Według danych sekty: w ciągu trzech lat rozprowadzono ponad 31 mln egzemplarzy „chrześcijańskich publikacji”, przetłumaczonych na 17 języków Europy Środkowo-Wschodniej. Każda z publikacji była zaopatrzona w adres, na który czytelnik mógł pisać celem otrzymania dalszych informacji. Pozytywna odpowiedź tysięcy ludzi pozwoliła na otwarcie Korespondencyjnego Kursu Biblijnego. Regularna korespondencja stała się „inspirującym źródłem Słowa Bożego i radości dla tysięcy ludzi”. Stosunkowo prostym sposobem agitacji jest wykład publiczny. Organizowany może być w prywatnym mieszkaniu lub w porze letniej — na leśnych polanach, w miejscach oddalonych od skupisk ludzkich. Często na ten cel wypożyczane są sale w szanowanych i poważanych instytucjach społecznych, np. na uczelniach, w zakładach naukowych, związkowych, w szkołach, w bibliotekach, teatrach czy kinach. Zaproszenia na wykłady rozplakatowane są w mieście bądź emitowane w lokalnych rozgłośniach radiowych i telewizyjnych.

Inną metodą jest ich propagowanie za pomocą ulotek i biletów rozdawanych podczas ulicznych agitacji. Wykłady bardzo często urozmaicone są występami zespołów muzycznych, bezpłatną konsumpcją orientalnych i oryginalnych potraw, wystawami fotograficznymi, taśmami wideo z nagraniami wypowiedzi liderów sekty lub obrazkami z jej życia. Niekiedy wykład jest połączony z próbą pierwszej medytacji lub chwilą refleksji, która ma pokazać praktyczną pracę sekty. Jedną z form agitacji jest wykorzystywanie sytuacji przypadkowych, niezaplanowanych, naturalnych. „Apostoł” powinien być gotów do głoszenia „prawdy” w każdej dogodnej sytuacji: przyjaciołom, którzy go odwiedzają; krewnym; podczas pracy; w pociągu; w autobusie; w czasie rozmowy ze znajomymi, których spotyka od czasu do czasu; na stacji benzynowej podczas tankowania; w hotelu; w odwiedzanych podczas podróży restauracjach; w czasie zakupów. W związku z tym zaleca się, by każdy głosiciel nosił przy sobie odpowiednią literaturę, ulotki i wizytówki z adresem kontaktowym grupy. Chory głosiciel może do agitacji użyć telefonu, docierając np. według nekrologów w prasie, do ludzi przeżywających tragedię śmierci osoby bliskiej. Powszechną formą pracy agitacyjnej jest rozdawanie czasopism i publikacji sekty. Bardzo często jest to bezpłatne rozdawanie ulotek zawierających kilka frapujących pytań i adres sekty. Niekiedy jest to agitacja połączona z handlem ładnie wydanymi książkami. Podczas transakcji podejmuje się pierwsze rozmowy i zachęca do nawiązania bliższego kontaktu z wydawcą — sektą. Delikatną i mniej nachalną, niż bezpośredni przekaz idei sekty, formą agitacji jest organizowanie imprez kulturalnych. Mogą one być różne i o różnym stopniu „zagęszczenia” treści doktrynalnych. Ich wspólną cechą pozostaje natomiast stworzenie okazji do zetknięcia się z potencjalnymi adeptami sekty i pozostawienie pozytywnego wrażenia o wspólnocie, którą się reprezentuje. Imprezy te mogą być pomyślane jako koncerty, prezentacje piosenki młodzieżowej lub sztuk teatralnych, projekcje filmu, wernisaż, konkurs poetycki, festiwal chórów lub zespołów religijnych. Zwolennicy Sun Myung Moona np. chętnie zgadzają się na współorganizowanie koncertów i występów chóru przy okazji świąt państwowych, lokalnych jubileuszy, pacyfistycznych pochodów itp. Podczas tego typu imprez na ulice wysyła się tysiące emisariuszy, wspieranych przez założone i utrzymywane przez Moona zespoły muzyczne, jak np. rockowo-folkowa grupa Sunburst, chór gospel Voices of Freedom i inne.

Wyszukaną metodą agitacji, równie skuteczną jak inne, może być, podana w różnej formie, obietnica dóbr materialnych i włączenie w struktury ekonomiczne. Jest ona szczególnie popularna w społecznościach biednych, wśród ludzi borykających się z trudnościami dnia codziennego. Nie jest trudno zdobyć współwyznawców wśród grup lub pojedynczych osób, wykorzystując ich materialną nędzę, brak podstawowego wykształcenia czy po prostu słabość. Są oni w stanie przystąpić do każdej grupy za pewnego rodzaju zapłatę, która może być ofiarowana w sposób ukryty lub jawny. Może mieć formę ofiarowania dóbr materialnych, pomocy charytatywnej, zapłaty za pracę, fundowanego stypendium, opłaty za przysługę, upominku. Niekiedy agitacja przybiera formę zwykłych kontaktów towarzyskich. Przypadkowo rozpoczęta znajomość może być kontynuowana, stwarzając pozory coraz większej zażyłości, przyjaźni, a nawet miłości, które w sposób przemyślny prowadzą w krąg wpływów sekty. Oferowanie przyjaźni lub miłości może być elementem metody zwanej „bombardowanie miłością” (ang. Love bombing), podstępnym werbowaniem za pomocą flirtu lub zwykłą zachętą do spędzenia wolnego czasu w życzliwym, młodzieżowym towarzystwie. Kościół Dzieci Bożych znany jest np. z tzw. połowów miłosnych. W celu zdobycia nowego adepta sekty członkowie są zobowiązani nawet do okazania mu miłości fizycznej, którą w tym przypadku nazywa się „połowem”. Członkowie sekty krążą po parkach, zaczepiają młodzież w kawiarniach, pociągach, w pobliżu szkół, oferują kolorowe ulotki, na których zwykle widnieje postać Chrystusa błogosławiącego czule obejmującą się młodą parę lub też Chrystusa gromiącego demony. Stwarzając pozory rodzącego się flirtu, kontynuują znajomość bądź bezpośrednio, bądź korespondencyjnie, już po zarejestrowaniu połowu w ośrodku sekty, po konsultacji z przełożonymi. Najczęściej w ten sposób pozwalają się „złowić” osoby w wieku 15-19 lat, zwłaszcza przeżywające trudności życiowe. Bardziej zakamuflowaną formą agitacji może być zachęta do podjęcia działań politycznych. Dotyczy to przede wszystkim tych sekt, które są ściśle związane z poszczególnymi partiami lub mają w swej doktrynie elementy polityczne. Dobrym parawanem dla działań agitacyjnych jest działalność charytatywna. Członkowie grupy Moona np. działają według systemu zwanego „Kościół domowy”. Każda ze wspólnot ma wyznaczone 360 domów. Mooniści ogłaszają, że chętnie pomagają w opiece nad dziećmi, w pracy w ogrodzie, w tapetowaniu, malowaniu domów. Osoba, której udzielono pomocy, jest następnie zapraszana na „wieczór rodzinny”, który rozpoczyna werbowanie. Sekty prowadzą kuchnie dla ubogich, świetlice, poczekalnie, przedszkola, szkoły, organizują pomoc przy douczaniu dzieci, opiekę nad osobami starszymi lub niepełnosprawnymi. Niektóre, w ramach pomocy charytatywnej, organizują seanse terapeutyczne, bezpłatne zabiegi akupunktury, masażu wschodniego, ziołolecznictwa. Jedną z możliwych form agitacji i działania sekty są zakładane przez nią instytucje paralelne. Są to takie organizacje, które pozornie nie posiadają żadnych związków z sektą, ale są przez nią założone, utrzymywane i kontrolowane. Do tej formy agitacji dochodzi tam, gdzie sekta straciła całkowicie zaufanie społeczne, a jej dalsze istnienie możliwe jest wyłącznie w pozorowanej nieobecności. Niekiedy jest to też forma obecności sekty równoległa do innych, będąca poszerzeniem jej oferty. Kościół Scjentologii np. założył bardzo wiele swoich organizacji, które przede wszystkim znane są jako poświęcające się pracy społecznej. Ciągle powstają też nowe zrzeszenia, co wynika z obawy przed zdemaskowaniem. Scjentolodzy zrzeszeni są w tak różnych związkach, jak: Centrum Indywidualnego i Efektywnego Uczenia; Ludzie Przeciw Uciskowi Tolerancji; Zrzeszenie Zaangażowanych Menedżerów; Zrzeszenie Zaangażowanych Stomatologów; Komisja do Naruszeń Praw Człowieka w Psychiatrii; Szwajcarska Komisja Praw Człowieka itp.

Obiektami zainteresowania sekt są wszyscy ludzie, bez względu na wiek, płeć, stan i wyznanie. Gdy chodzi o pozyskiwanie nowych członków, sekty nie mają żadnych zahamowań i nie znają żadnych barier społecznych. Niektóre z nich wykazują „specjalizację” przy werbowaniu, adresując swoje wysiłki do jednej, ściśle określonej grupy. Niektórzy z badaczy zjawiska rozwoju sekt mówią nawet o pojawieniu się np. religii młodzieżowych. Sekty wyszukują jednostki najbardziej wrażliwe, wartościowe, czułe na życie wewnętrzne, wykazujące odpowiednie predyspozycje do medytacji, życia skupionego i mistycyzmu. Najczęściej nie są one świadome, że kontakt z nimi został zainscenizowany, wyreżyserowany i przygotowany przez odpowiednie techniki i metody nawiązywania kontaktów osobistych. Brak tej świadomości jest największym sukcesem metod działania sekt i warunkiem ich skuteczności.

Agitacja łączy się z zastosowaniem różnego rodzaju form manipulacji, będących działaniem jednego człowieka lub grupy ludzi (instytucji), adresowanym do innych, w wyniku którego inni bezwiednie realizują cele pomyślane i zamierzone przez manipulatorów. Manipulacja jest więc sterowaniem drugim człowiekiem, który nie zdaje sobie sprawy ze swej instrumentalności. Polega ona m.in. na tym, że wytwarza się przekonanie, iż w danej sytuacji jest tylko jedno wyjście — to, którego pragnie manipulator. Manipulowanego otacza się barierami z pozoru naturalnymi, tworzy się sytuacje przymusowe przez odpowiedni system przynęt lub zagrożeń, dyskretnych pochlebstw lub dyskretnego szantażu. Warunkiem powodzenia manipulacji jest zawsze działanie niejawne, z ukrycia, w taki sposób, by manipulowani musieli i chcieli robić to, czego życzy sobie manipulator.

Jednym ze wstępnych zabiegów manipulacyjnych jest delikatne wprowadzenie w sektę i stopniowe uświadamianie sobie przez kandydata, co jest prawdziwym celem działań podjętych przez apostołów sekty. Ta technika manipulacyjna nazywana jest „taktyką małych kroków” albo „metodą salami”, a jej istotą jest wsączanie treści w świadomość wybranych adresatów. Podanie pełnej treści propagandowej w jednym rzucie mogłoby grozić blokadą recepcji u ich adresata, zwłaszcza że często są one dość skomplikowane.

Bardzo często stosowaną w sektach manipulacją wstępną jest tzw. bombardowanie miłością. Polega ono na otaczaniu nowego członka sekty wyjątkową serdecznością, która ma sprawiać wrażenie spontanicznego aktu, a której celem jest przywiązanie potencjalnego adepta do grupy. Zwykle nowego członka sekty powierza się takiej osobie, do której czuje on sympatię. Początkowo nie żąda się niczego, a ofiaruje prawie wszystko, np. darmowe posiłki, mieszkanie. Żeby utrzymać zainteresowanie grupy, jednostka musi się do niej dostosować. Jeśli tego nie zrobi, miłość się kończy. Najczęściej bombardowanie miłością skierowane jest do osób mających problemy z akceptacją we własnym środowisku, problemy rodzinne lub psychiczne z sobą samym.

Do wstępnych technik manipulacyjnych należy także zaliczyć technikę flirtu. Celem nawiązania bliższego kontaktu członek sekty kontynuuje przypadkowe spotkanie. Często formą tej kontynuacji są listy i kartki z pozdrowieniami. Dłuższa listowna znajomość przeradza się w tzw. fishing-flirting — „łowienie za pomocą flirtu”. Polega na serii spotkań o charakterze miłosnego, aranżowanego flirtu, często połączonego ze wspólną lekturą odpowiednich tekstów i dyskusją. Bardziej drastyczną formą tej techniki werbowania jest prostytucja.

Często stosowaną przez sekty techniką manipulacyjną jest też pochlebstwo. W człowieku istnieje bowiem potrzeba wyjścia z anonimowości, posiadania swych indywidualnych cech i przymiotów zauważalnych przez innych, potwierdzenia siebie samego. Do trzech zasadniczych metod działania satanistów, według Antona La Vey (ur. 1930), autora Biblii Szatana (1968), należą: słowo jako nośnik informacji — niezależnej od prawdy; pobłażliwość — znosząca granicę dobra i zła, prowadząca do samozadowolenia; muzyka — jako nośnik emocji, a nawet odurzenia. Podstawową ideą łączącą te metody jest kłamstwo o sobie i swym zachowaniu względem innych.

Znane są również techniki mające na celu przebudowę świadomości kandydata. Metody te prowadzą do zaburzeń poznawczych. Adept sekty jest poddany „intelektualnemu bombardowaniu”, zastosowaniu klisz blokujących myślenie, wprowadzeniu w system zamkniętej logiki lub pozbawiony myślenia refleksyjnego.

Szczególnym kompleksem manipulacji zmierzających do zmiany osobowości jest tzw. pranie mózgu (brainwashing). W odniesieniu do tego procesu manipulacyjnego używano zastępczo też terminów: kontrola myśli, przymusowa perswazja, „myślibójstwo”, kontrola zachowań, również nawrócenie. Przez „pranie mózgu” rozumie się szereg różnych zabiegów i działań podejmowanych w celu dokonania zmiany przekonań, nastawień, światopoglądu oraz zmiany elementów struktury osobowości człowieka. To sposób manipulacji ludzkim zachowaniem, którego celem jest uzyskanie konkretnych zmian w funkcjonowaniu osobowości człowieka. W procesach prania mózgu badacze wyodrębniają pięć zasadniczych grup zabiegów:

• rozstrajanie organizmu w celu rozbicia dotychczasowej struktury osobowości;
• zmniejszanie poczucia bezpieczeństwa;
• doprowadzenie do degradacji obrazu siebie i do wyzwalania silnego poczucia winy;
• doprowadzenie osobowości do stanu regresji;
• ofiarowanie nowego życia. Na ostatnim etapie indoktrynacji

następuje jedynie utrwalenie przekazanych zachowań. Dokonuje się to przez regularne, ślepe powtarzanie wzorców i bezmyślne podejmowanie szeregu działań. Uzależnienie od nowego środowiska jest już tak głębokie, że niepotrzebna jest stała kontrola. Nowi członkowie sekty sami, przez naukę prowadzenia wykładów, praktyki religijne, śpiewy, medytację i inne zachowania kontrolują odpowiednie ukierunkowanie swego umysłu.

Do najbardziej radykalnych form manipulacji, które są obecne w niektórych sektach, należy hipnoza, niekiedy wspomagana narkotykami i środkami psychotropowymi.

Każdy rodzaj manipulacji, łagodny czy też radykalnie destrukcyjny, sprzeciwia się podstawowym prawom człowieka wynikającym z jego godności i wolności.

opr. aw/aw